İbrahim Yınal ve Siyasî Faaliyetleri

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 4, 2373 - 2395, 22.09.2024

Anıl Ergüner , Muhammed İbrahim Yıldırım

Öz

Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk hükümdarı Tuğrul Bey döneminde yapılan fetihler neticesinde devletin sınırları oldukça genişlemiştir. Bu dönemdeki fetih hareketlerinin en önemli simalarından biri Tuğrul Bey’in aynı anneden kardeşi İbrahim Yınal’dır. İbrahim Yınal, Selçuklular’ın Gaznelileri 1040 tarihli Dandanakan Savaşı’nda mağlup etmesiyle Tuğrul Bey’in emrine girmiş ve batı yönünde yapılan fetihlerde büyük katkılar sağlamıştır. İran coğrafyasında yaptığı fetihlerle büyük başarılar kazanan İbrahim Yınal, daha sonra Azerbaycan Valiliği’ne atanarak Anadolu’da faaliyetlerde bulunmuş ve burada da önemli askerî başarılar elde etmiştir. Tuğrul Bey, Anadolu harekâtından sonra İbrahim Yınal’dan fethettiği yerlerin teslim edilmesini istemiş, bu durum da İbrahim Yınal’ın isyan etmesine sebep olmuştur. Fakat İbrahim Yınal’ın isyanı güçlü bir orduya sahip olan Tuğrul Bey tarafından bastırılmıştır. Sultan, isyanına rağmen kardeşini affetmeyi tercih etmiştir. İsyanından sonra giriştiği faaliyetlerle yeni başarılar elde eden İbrahim Yınal, bir süre sonra ikinci defa isyan girişiminde bulunmuştur. Onun bu ikinci isyanı zorla da olsa bastırılmıştır. Ancak bu defa affedilmeyip idam edilmiştir. İbrahim Yınal, elde ettiği zaferleri ve isyan girişimleriyle Büyük Selçuklu Devleti tarihinin en önemli simalarından biri olmuştur. Dolayısıyla Tuğrul Bey döneminin aydınlatılması için İbrahim Yınal ve siyasî faaliyetlerinin incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada İbrahim Yınal ve siyasî faaliyetleri tarihî kaynaklar ışığında incelenerek Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk döneminin aydınlatılmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Oğuzlar, Büyük Selçuklu Devleti, İbrahim Yınal, Tuğrul Bey

Ibrahim Yınal and Political Activities

Öz

As a result of the conquests made during the reign of Tuğrul Bey, the first ruler of the Great Seljuk State, the borders of the state expanded considerably. One of the most important figures of the conquest movements in this period was Ibrahim Yınal, Tuğrul Bey's brother from the same mother. After the Seljuks defeated the Ghaznavids in the Battle of Dandanakan in 1040, Ibrahim Yınal entered the command of Tugrul Beg and made great contributions to the conquests made in the western direction. Ibrahim Yınal, who gained great successes with his conquests in Iran, was later appointed as the governor of Azerbaijan and carried out activities in Anatolia, where he also achieved important military successes. After the Anatolian campaign, Tugrul Beg asked Ibrahim Yınal to surrender the conquered places, which caused Ibrahim Yınal to rebel. However, Ibrahim Yınal's rebellion was suppressed by Tugrul Beg who had a strong army. Sultan preferred to forgive his brother despite his rebellion. Ibrahim Yınal, who achieved new successes with his activities after his rebellion, attempted to revolt for the second time after a while. This second rebellion of his was suppressed by force. However, he was not forgiven this time and was executed. Ibrahim Yınal became one of the most important figures in the history of the Great Seljuk State with his victories and rebellion attempts. Therefore, Ibrahim Yınal and his political activities should be analysed in order to enlighten the period of Tugrul Beg. In this study, it is aimed to contribute to the enlightenment of the first period of the Great Seljuk State by analysing Ibrahim Yınal and his political activities in the light of historical sources.

Anahtar Kelimeler

Oghuzes, Great Seljuk State, Ibrahim Yınal, Tugrul Beg

Kaynakça

• Abdurrahman İbnü’l-Cevzî. (2014). el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem’de Selçuklular (Çev. A. Sevim). TTK Yayınları. Agacanov, S. G. (2004). Oğuzlar (Çev. E. N. Necef ve A. Annaberdiyev). Selenge Yayınları.
• Ahmed bin Mahmud. (1977). Selçuk-nâme (C.1). (Haz. E. Merçil). Tercüman 1001 Temel Eser. Ayan, E. (2020). Sultan Tuğrul Bey: Selçuklu İmparatorluğu’nun Kurucusu. Kronik Kitap.
• Ayönü, Y. (2021). Selçuklular ve Bizans. TTK Yayınları.
• Azîmî. (2006). Azîmî Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler (Çev. A. Sevim). TTK Yayınları.
• Beyhakî, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin. (2022). Târîh-i Beyhakî (Çev. N. Lügal). TTK Yayınları.
• Bündârî. (2016). Zübdetü’n-nusra ve Nuhbetü’l-usra, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. (Çev. K. Burslan). TTK Yayınları.
• Güner, A. (2001). Kâkûyîler. İçinde. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 24, ss. 219-221). TDV Yayınları.
• Gregory Ebu’l-Ferec (Bar Hebraeus). (1987). Abû’l-Farac Tarihi (C.1). (Çev. Ö. R. Doğrul). TTK Yayınları.
• Honigmann, E. (1970). Bizans Devletinin Doğu Sınırı (Çev. Fikret Işıltan). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbnü’l-Adîm. (1982). Bugyetü’t-taleb fî Tarihi Haleb, Seçmeler: Biyografilerle Selçuklular Tarihi (Çev. A. Sevim). TTK Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (2022). el-Kâmil fi’t-Târîh (el-Kâmil’de Selçuklular) (Çev. Abdülkerim Özaydın), Bilge Kültür Sanat.
• Kafesoğlu, İ. (2021). Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İ. (1958). Selçuk’un Oğulları ve Torunları. Türkiyat Mecmuası, 13, 117-130.
• Kaşgarlı Mahmûd. (1985). Divanü Lûgat-it Türk (C.1). (Çev. Besim Atalay). TDK Yayınları. Kırzıoğlu, F. (1971). Selçukluların Anı’yı Fethi ve Buradaki Selçuklu Eserleri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 2, TTK Basımevi, 111-139.
• Köymen, M. A. (2021). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Kuruluş Devri (C.1). TTK Yayınları.
• Köymen, M. A. (2019). Selçuklu Devri Türk Tarihi. TTK Yayınları.
• Köymen, M. A. (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı. Kültür Bakanlığı Kültür Yayınları.
• Kurtoğlu, Y. (2021). Eski Orta Asya Türk Devletleri’nde Aile. TTK Yayınları.
• Merçil, E. (2021). Büyük Selçuklu Devleti. Bilge Kültür Sanat.
• Merçil, E. (2018). Emîr Savtegin, Selçuklular:Makaleler (2. baskı, s. 70-83). Bilge Kültür Sanat.
• Mîrhând, Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd. (2018). Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye) (Trc. ve Not. E. Göksu), TTK Yayınları.
• Ocak, A. (2022). Selçukluların Dinî Siyaseti (1040-1092). Kronik Kitap.
• Öngül, A. (2022). Büyük Selçuklular. Çamlıca Yayınları.
• Özaydın, A. (1991). Annâzîler. İçinde. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C.3, ss. 215-216). TDV Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2021). Selçuklular: Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157). (C.1). İSAM Yayınları.
• Peacock, A.C.S. (2023). Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu: Yeni Bir Yorum (Çev. Z. Rona). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Piyadeoğlu, C. (2013). Selçuklu Hanedanının Önemli Bir Mensubu: İbrahim Yınal. Türkiyat Mecmuası, 23 (2), 117-143.
• Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. (2020). Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti) (Çev. A. Ateş). TTK Yayınları.
• Reşîdü’d-dîn Fazlullâh. (2020). Câmiü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âl-i Selçûk) (Çev. E. Göksu-H. H. Güneş). Bilge Kültür Sanat.
• Sadrü’d-dîn el-Hüseynî. (1999). Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye (Çev. N. Lügal). TTK Yayınları.
• Sevim, A. (2020). Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. TTK Yayınları.
• Sevim, A. (2002). Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri. TTK Yayınları.
• Sevim, A. & Merçil, E. (2020). Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilât ve Kültür. TTK Yayınları. Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2011). Mir’âtü’z-zaman fî Târîhi’l-âyân, Mir’âtü’z-zaman fî Târîhi’l-âyân’da Selçuklular (Çev. A. Sevim). TTK Yayınları.
• Şemseddin Sami. (2019). Kamus-ı Türkî (Haz. P. Yavuzarslan). TDK Yayınları.
• Şeşen, R. (2003). İbn Hassûl ve Tafdîl el-Etrak Ala Sair el-Ecnad Adlı Risalesinin Tercümesi. Tarih Dergisi, 38, 119-142.
• Turan, O. (2022). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. Ötüken Neşriyat.
• Turan, O. (2021). Selçuklular ve İslâmiyet. Ötüken Neşriyat.
• Urfalı Mateos. (2019). Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162) (Çev. H. D. Andreasyan). TTK Yayınları.
• Yazar, N. (2017). Büyük Selçuklu Devleti’nde İktidar Mücadeleleri. Otto Yayınları.
• Yazıcı, N. (2018). İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi. TDV Yayınları.
• Yinanç, M. H. (2020). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri (C.1). TTK Yayınları.
• Zahîru’d-dîn Nîşâbûrî. (2018). Selçuknâme (Çev. A. G. Fidan). Kopernik Kitap.