19. yüzyılda ABCFM Misyonerlerinin Osmanlı Ülkesinde Protestan Cemaati Oluşturma Çabaları

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 5, 3526 - 3540

Neşe Coşkun Özturan

Öz

A.B.D’ de kıta ötesinde Protestan inancını yaymak üzere kurulan ABCFM adlı misyoner teşkilatı Osmanlı ülkesinde kısa zaman içinde gayrimüslim tebaa ile yakın ilişkiler kurarak farklı alanlarda emek yoğun bir çalışma içine girmişlerdir. Osmanlı topraklarında çalışan misyonerlere göre kendini yönetme kabiliyeti olmayan Müslüman Türkler hakimiyetleri altındaki gayrimüslimleri insani ve etik değerlerle bağdaşmayacak uygulamalarla asimile ederek baskı ve işkenceyle idare etmişlerdir. Ayrıca yönetimleri altında bulunan İslam dışı dinlere mensup olan insanları da manipüle ederek kendi “şeytani” amaçlarına hizmet etmelerini sağlamışlardır. Öte yandan Hıristiyan din adamları da kendi cemaatlerini “doğru yola sevk etmeyerek” Müslüman idarecilerin arzu ettikleri şekilde “gerçek inanca” zarar vermişlerdir. Kökleri Hıristiyan olan Osmanlı tebaasının ruhlarını kurtarmak ve İsa’nın dünyaya tekrar geleceği zaman bizzat kuracağı Evrensel Kilise’nin teşekkülüne ön hazırlık yapmak iddiası ile Protestan misyonerlerin, hizmet vereceği sahadaki zorlayıcı ve kimi zaman da engelleyici gerçeklikler onları amaçlarından vazgeçirmemiştir. Kilise taşıdığı maddi ve manevi anlamı ile cemaatin sembolüdür. Bu nedenle kilise bir cemaatin mutlaka olması gereken parçasıdır. Her tebliğci kendi özel hayatıyla ve kamusal yaşamdaki varlığıyla kilisenin önderi gibi cemaatine örnek olmalıdır. Misyoner görevi süresince ne yaşarsa yaşasın büyük mekanizmanın küçük bir çarkı olduğunu unutmamalıdır. Nihai amacın kutsallığı yaşanabilecek her türlü kötülüğe karşı manevi koruyucu olacaktır.

Anahtar Kelimeler

ABCFM, Osmanlı Devleti, Protestan, kilise

19th century efforts of ABCFM missionaries to establish a Protestant community in the Ottoman Empire

Öz

The ABCFM, a missionary organisation established in the USA to spread the Protestant faith across the continent, established close relations with non-Muslim subjects in the Ottoman Empire in a short time and engaged in labour-intensive work in different fields. According to the missionaries working in the Ottoman lands, Muslim Turks, who were incapable of self-government, assimilated the non-Muslims under their rule with practices incompatible with humanitarian and ethical values and managed them with oppression and torture. They also manipulated people belonging to non-Islamic religions under their rule and made them serve their own "evil" purposes. On the other hand, the Christian clergy did not "guide their congregations to the right path" and thus damaged the "true faith" as desired by the Muslim rulers. With the claim to save the souls of the Ottoman subjects, whose roots were Christian, and to prepare the way for the formation of the Universal Church that Jesus himself would establish when he would come to earth again, Protestant missionaries were not deterred from their goals by the challenging and sometimes obstructive realities in their field of service. The church is the symbol of the community with its material and spiritual meaning. For this reason, the church is a necessary part of a community. Every missionary should be an example to his congregation as a leader of the church with his private life and his presence in public life. Whatever the missionary experiences during his mission, he must not forget that he is a small cog in the great mechanism. The sanctity of the ultimate goal will be the spiritual protector against any evil that may be experienced.

Anahtar Kelimeler

ABCFM, Ottoman Empire, Protestant, church

Kaynakça

• ABCFM PAPERS REEL506/209
• ABCFM PAPERS REEL618/355
• ABCFM PAPERS REEL618/374
• ABCFM PAPERS REEL 618/376
• ABCFM PAPERS REEL629/283
• ABCFM PAPERS REEL 636/7 ABCFM PAPERS REEL711/12
• ABCFM PAPERS REEL712/533
• ABCFM PAPERS REEL712/568
• ABCFM PAPERS REEL 717/165
• ABCFM PAPERS REEL717/462 ABCFM PAPERS REEL633/678
• ABCFM PAPERS REEL712/568
• Periyodikler
• The American Missionary, June 1888,v. XLII no:6 New York, 151.
• Kitap ve Makaleler
• Abbott-Schneider, E. C. (2009). Bursa Mektupları. (Çev. N. Akın). Dergah Yayınları.
• Alan, G. (2008). Amerikan Board’ın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji. T.T.K. Yayınları.
• Alan, G. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Protestan Okulları. T. T.K. Yayınları.
• Barton, J. L. (2010). Türkiye’de Gündoğumu. (Çev. Z. Başkal). Yeditepe Yayınları.
• Cameron, V. L. (2018). Türkler Arasında. (Çev. S. Özgün). Dergah Yayınları.
• Farnswoth, W. (2020). Kapadokya’daki Amerikalı Misyonerlerin Bilinmeyen Tarihi. (Çev. M. Şahin). YKY Yayınları.
• Greenway, R. S. (1999). Go and Make Disciples: an Introduction to the Christian Missions. New Jersey.
• Gündüz, Ş. (2017). Hıristiyanlık. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hagin, K. E. (2020). Tanrı’nın Ruhuyla Yönlendirilmek. (Çev. C. Özdemir). GDK Yayınları.
• Harris, J. R. & Harris H. B. (2008). Ermeni Mektupları. (Çev. Ö. Öztürk). Yaba Yayınları.
• Howard-Browne, R. M. (2009). Kahyalık İlkeleri. (Çev. L. Güleç). Gerçeğe Doğru Kitapları.
• İmam Suyuti. (2018). Nüzul-i İsa. (Çev. H. Çetin). İlim ve Hikmet Yayınları.
• Kışlalı, A. T. (1991). Siyasal Sistemler Siyasal Çatışma ve Uzlaşma. İmge Kitabevi.
• Kolb, R. (1996). Luther’s Heirs Define His Legacy Sties on Lutheran Confesionalisation. Varium.
• Köse, A. & Ayten, A. (2019). Din Psikolojisi. Timaş Yayınları.
• Küçük, M. A. (2009). Türkiye Protestan Ermenileri. Berikan Yayınları.
• Lewis, C. S. (1994). Tanrı’nın Üçlü Birlik Doğası. (Çev. H. Taylan). Müjde Yayınları.
• Lutheryen İman İkrarları Işığı’nda Temel Hıristiyan İnancı. (2017). (Çev. A. Salminen-N. Nirven-M. İnhanlı). GDK Yayınları.
• Meral, Y. (2019). Yahudilerin Ahir Zamanı. Ankara Okulu.
• Meyer, J. (2006). Yardım Et Korkuyorum Duygusal Savaşları Tanrı Sözünün Gücüyle Yenmek. Yeni Yaşam Yayınları.
• Meyer, J. (2011). Vereceğiniz En Önemli Karar-Hayatınızı Değiştirerek Yeniden Doğmak Hakkında Tam ve Derin Bir Anlayışa Sahip Olmak. (Çev. İ. Özbek). Yeni Yaşam Yayınları.
• Nuroğlu, C. (2012). Dünyanın Sonu. GDK Yayınları.
• Osmanlı’da İki Amerikalı Misyoner Levi Parsons ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları. (2015). (Haz. A. Aksu). Dergah Yayınları.
• Peabody, L. (2003). Çalışmak Kutsaldır. (Çev. O. Yöş). Haberci Tanıtım Basın Yayınları.
• Özkan, A. R. (2002). Fundamentalist Hıristiyanlık. Alperen Yayınları.
• Richter, J. (1910). A History of the Protestant Missions in the Near East. Fleming H. Revell Comp. Edinburgh & London.
• Riggs, H. H. (1997). Days of Tragedy in Armenia:Personal Experiences in Harpoot 1915-1917. Michigan.
• Sarıkçıoğlu, E. (1999). Başlangıcından Günümüze Dinler Tarihi. Kardelen Yayınları.
• Ussher, C. D. (2012). Savaş ve Barış Hatlarında Bir Amerikalı Doktorun Hatıraları. (Çev. Ö. Öztürk). Yaba Yayınları.
• Smith, B. B. (2005). Tanrı’nın Sizdeki Gücü. (Çev. O. Baltatlı). Yeni Yaşam Yayınları.
• Sproul, R. C. (2005). Ne’den Kurtulduk? (Çev. S. Kültürel). Gerçeğe Doğru Kitapları.
• Stone, F. A. (2011). Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi Anadolu’da Misyoner Okulları. (Çev. A. Aksu).Dergah Yayınları.
• The Encyclopedia of Religion. (1993) ed. by. Mircea Eliade, v.19. Simon & Schuster Macmillan. Tolstoy, L. N. (1998). Din Nedir? (Çev. M. Çiftkaya). Kaknüs Yayınları.
• Tomkins, S. (2005). A Short Story of Christianity. William B. Eeardmans Pub.Co.
• Wach, J. (1995). Din Sosyolojisi. (Çev. Ü. Günay). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Youssef, M. (1997). Tanrı’nın Verdiği Kusursuz Örnek İsa ve Önderlik. (Çev. H. Taylan). Müjde Yayınları.