İslam Məcmüəsi’ndə Əhməd Ağaoğlunun Dini-İdeoloji Görüşləri

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 87 - 95

Mahir Qəribov

Öz

XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın və türk dünyasının görkəmli ziyalılarından biri olan Əhməd bəy Ağaoğlu türk millətinin milli birlik və həmrəylik ideyasının əsas təbliğatçılarından biri olub. Onun türkçülük anlayışında soy, milli dil, din və mədəniyyət anlayışı ayrılmaz vəhdət şəklində öz əksini tapır. Ağaoğlu türk və İslam dünyasında məzhəb və təriqətçiliyi milli birlik və bütövlüyü pozması səbəbiylə tənqid edir. “İslam Mecmuası” jurnalındakı məqaləsində Ağaoğlu İslam dininin müasir cəmiyyət üçün əhəmiyyətini eyni zamanda, dini dəyərlərin insanların əxlaqi və davranış qaydalarına təsirini vurğulamış, İslamın təkcə bir inanc sistemi deyil, insanlığın təməli olduğunu bildirmişdir. Onun islam dini ilə bağlı yazıları dövrün siyasi, mədəni hadisələrini şərh edərkən verdiyi örnəklərdə öz əksini tapır. Ümumiyyətlə islam tarix boyu müsəlman xalqlarının inkişafında müsbət rol oynayıb və indi də bu xalqların müasir tərəqqisini ondan kənarda təsəvvür etmək mümkün deyildir.

Anahtar Kelimeler

Mətbuat tarixi, milli birlik ideyası, mətbuat azadlığı, “İslam Məcmuəsi” jurnalı, Əhməd bəy Ağaoğlunun jurnalistika görüşləri

Ahmed Agaoglu's Religious-Ideological Views in Islam Journal

Öz

In the late 19th and early 20th centuries, Ahmed Bey Agaoglu, one of the leading intellectuals of Azerbaijan and the Turkic world, was one of the main defenders of the idea of national unity and solidarity of the Turkish nation. In his understanding of Turkism, the concepts of race, national language, religion and culture are reflected in an inseparable unity. Ağaoğlu criticised sectarianism and sectarianism in the Turkish and Islamic world, stating that they undermined national unity and integrity. In his articles published in the journal Islam Mecmuası, Ağaoğlu emphasised the importance of Islam for modern society, expressed the influence of religious values on people's morals and behavioural rules, and stated that Islam is not only a belief system, but also that people who belong to a religion adopt Islam. His writings on Islam are also characterised by the examples he gives while interpreting the political and cultural events of the period. In general, Islam has played a positive role in the development of Muslim nations throughout history, and even today it is impossible to imagine the development of these nations today without Islam.

Anahtar Kelimeler

Press history, the idea of national unity, freedom of the press, Islam Mecmuesi magazine, Ahmet Bey Agaoglu

Kaynakça

• Agayef, A. (1332/13 Şubat 1329). İslâm Âleminde Görülen İnhitatın Sebepleri. (İM, C. 1). 2, 30. Agayef, A. (Cemaziyelevvel 1332/27. Mart 1330/9 Nisan 1914). İslam Aleminde Görülen inhitatın Sebebleri. İslam Mecmuası, 1, 2, 13, 22-26.
• Agayef, A. (Rebiyülevvel 1332/13 Şubat 1329). İslâm Âleminde Görülen İnhitatın Sebepleri. (C. 1). 2, 30.
• Ağaoğlu, Ə. (2019). Qafqazda milli məsələ. Məqalələr və sənədlər toplusu. Qanun.
• Ağaoğlu, A. (1923/1339). Tarihi Celse, Hilafet ve Milli Hakimiyet. İstihbarat Matbaası.
• Ağaoğlu, A. (1932). İptidaî Türk Aile Hukuku ile İptidaî Hindo-Avrupaî Aile Hukuku Arasında Mukayese. Birinci Türk Tarih Kongresi: Konferanslar-Müzakere Zabıtları.
• Ağayev, M. (Sentyabr- oktyabr 2016). Əhməd bəy Ağaoğlu İslam dini haqqında. Dövlət və Din jurnalı, 05 (46), 72-78. Bakırcı, M. (2004). II. Meşrutiyet Dönemi din sosyolojisinin önemli bir kaynağı: İslam Mecmuası (1914-1918). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (17).
• İslâm Mecmuası. (12 fevral 1914). (C. 1). 1. İslam Mecmuası.1914-1918. (2019). İstanbul. Mert, M. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde Ahmet Ağaoğlu’nun dinî düşünceleri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (10), 7-27.
• Mustafayev, Q. (1973). XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda islam ideologyası və onun tənqidi. Bakı.