XX Əsrın 80-90-cı İllərində Cənubi Qafqazda Etnik Qrupların Separatizm Əməlləri və Onun Nətıicələri

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 52 - 62

Şubay Nuruzadə

Öz

Məqalədə XIX əsrin əvvəllərində və ondan əvvəlki dövrlərdə ermənilərin bu regiona köçürülməsi, ermənilərin “Dənizdən-dənizə”, “Böyük Ermənistan” utopik ideyalarının formalaşdırılması, 1890-cı ildə yaradılan “Daşnaksutyun” partiyasının Cənubi Qafqazda etnik-milli münaqişələr, terrorçuluq, regionda xalqlar arasında nifaq salmaq, Gürcüstanın Axalkalakidəki, Cavaxeti, Zuqdidi əyalətlərində məskunlaşdırıldıqdan sonra yerli xalqlara qarşı məkrli siyasətləri tarixi mənbələrə istinad edilərək araşdırılmış, müqayisəli təhlillər aparılmış, problemə dair obyektiv münasibət bildirilmişdir. Məqalədə erməni məlliflərinə cavab olaraq, Azıx, Tağlar, Zar, Damcılı, Daş Salahlı, Cənubi Azərbaycandakı Həsənli, Tamtama, o taylı, bu taylı Azərbaycanın açıq tipli qədim insan məskənlərini və düşərgələrini erməni düşərgələri kimi təqdim etmələrini tutarlı faktlarla Azərbaycana məxsusluğu elmi əsaslarla ictimaiyyətə xatırladılır. Həmçinin, opponentlərdən Q.Şmidtin, N.Buxarinin, Q.Krijanovskinin ermənipərəst mövqeləri obyektivcəsinə təhlil edilmiş inandırıcı sübutlarla onların saxtakarlığı sübuta yetirilmişdir. Məqalədə e.ə IV-III minillikdə Kür-Araz abidələrinin də erməniləşdirilməsi cəhdlərinə qarşı iradlar yer almış, ermənilərin qeyri-obyektiv mülahizələrinə cavab verilmişdir. Beləliklə, məqalədə müasir baxımdan ümumiləşmələr aparılmış II Qarabağ müharibəsində əldə edilmiş hərbi qələbənin siyasi mahiyyəti təhlil edilmiş, beynəlxalq miqyasda aparılan diskusiyalara obyektivcəsinə münasibət bildirilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Azərbaycan, Gürcüstan, etnik-milli münaqişələr, Birinci Qarabağ müharibəsi

Separatist Actions of Ethnic Groups in the South Caucasus in the 1980s and 1990s and Their Consequences

Öz

In the article, the settlement of Armenians in this region at the beginning of the 19th century and earlier, the settlement of Armenians in this region, the formation of the utopian ideas of Armenians ‘From Sea to Sea’, ‘Great Armenia’, ethno-national conflicts in the South Caucasus, terrorism, insidious policies of the Dashnaktsutyun party founded in 1890 against local peoples after their settlement in the Georgian provinces of Akhalkalaki, Javakheti and Zugdidi are examined with reference to historical sources, comparative analyses are made and an objective attitude towards the problem is presented. The article reminds the public with scientific evidence against Armenian authors who present Azikh, Taglar, Zar, Damjili, Dash Salahli, Hasanli, Tamtama and similar former open-type human settlements and camps in the South Azerbaijan region of Azerbaijan as Armenian camps and reminds that these settlements belong to Azerbaijan. In addition, the pro-Armenian views of the opponents G. Schmidt, N. Bukhari and G. Krizhanovsky were objectively analysed and their refutation was proved by convincing evidence. The article criticises the attempts to Armenianise the Kur-Araz monuments dating back to 4-3 thousand BC and responds to the prejudiced views of Armenians. The article analyses the political essence of the military victory in the Second Karabakh War, makes generalisations from a contemporary perspective and objectively discusses the international debate.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Georgia, ethno-national conflicts, First Karabakh War

Kaynakça

• Çavçavadze İ.Q. (1995). Erməni Alimləri və Fəryad Edən Daşlar. Azərbaycan nəşriyyatı.
• Kafqazskıy uzel-Qazeta. (2006).Moskva.Ruskaya Tradiçiya izdaltestvo. (In Russian).
• Musayev, D. (2019). Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqrımının tarixi kökləri. Ermənistanın işğalçı siyasətinin iflası (Məqalələr toplusu). Azər nəşr.
• Myalqo, K. T. (2002). Rasiyya i Poslednie noviy XX veka. Ruskaya Prada izdaltestvo. (In Russian).
• Nuruzadə, Ş. C. (1991). Sovet Siyasi Sisteminin Süqutundan Sonra Cənubi Qafqazda Milli Münaqişələrin Daha Da Gərginləşməsi. ADPU-nun nəşri. Humanitar pedaqoji, psixoloji elmlər seriyası, 1-2, 122-131.
• Nuruzadə, Ş. C. (2009). Cənubi Qafqazda Seperatizmin Milli Münaqişə Mərhələsinə Daxil Olmasının Obyektiv və Subyektiv Səbəbləri. ADPU-nun xəbərləri.
• Nuruzadə, Ş. C. (2017). SSRİ-də Sosial-İqtisadi, Siyasi Böhranın Son Həddə Çatması və Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Yaradılmasının Obyektiv və Subyektiv Mahiyyəti (XX əsrin 90-cı illəri). Bakı Avrasiya Universiteti. Sivilizasiya, 6-2 (34), 158-166 .
• Nuruzadə, Ş.C. (2000). Cənubi Qafqazda Etnik-Milli Münaqişələrin Tarixi Köklər. Filologiya məsələlərinə dair tarixi toplu. (C.1). ADPU nəşriyyatı.
• Smum, D. (1997). Obraz voynı vı 1990 qodı. Ruskaya Kniqa izdaltestvo. (In Russian).
• Zverev, А. (1996). Etniçeskie Konflikt vı Qruzi. 1989-1994. Moskva Ruskaya Prada izdaltestvo. (In Russian).