The 1910–1911 Boycott Against Greece According to Ottoman Archival Documents and Periodicals: The Case of Eskişehir

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 772 - 803

Çağıl Sağun

Öz

With the proclamation of the Second Constitutional Era, the Cretan Assembly once again swore allegiance to the King of Greece and declared its annexation to Greece. The Ottoman Government’s response, limited to diplomatic protests before the Great Powers, triggered a strong and socially legitimized public reaction. The Committee of Union and Progress, the dominant political force of the period, channelled this reaction and, for the first time in Ottoman society, mass political meetings and organized boycott campaigns emerged as coordinated civic action. The first experiences gained during the boycott against the annexation of Bosnia-Herzegovina served as a model in shaping public responses during the Cretan crisis. The boycott directed at Greece became fully systematic and institutionalized only in 1910–1911. In addition to generating serious tension in Ottoman–Greek relations, the boycott also caused deep concern among Ottoman Greeks. During this period, the movement extended beyond coastal cities and reached the inland regions of the empire. Within this framework, the present study focuses on Eskişehir, which occupied a significant position in the boycott due to its demographic composition and commercial dynamism.

Anahtar Kelimeler

Boycott , Ottoman Empire , Greece , Crete , Eskişehir , Mass Political Meetings

Osmanlı Arşiv Belgeleri ve Süreli Yayınlara Göre 1910-1911 Yunanistan Boykotu: Eskişehir İncelemesi

Öz

II. Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte Girit meclisi tekrar Yunan kralı adına yemin etmiş ve Yunanistan’a bağlandıklarını ilan etmiştir. Osmanlı Hükümeti’nin bu ilhak haberi karşısında sadece olayı büyük devletler nezdinde protesto etmesi, halkı haklı bir tepkiye yönlendirmiştir. Dönemin en etkin siyasi gücü olan İttihat ve Terakki’nin toplumdaki bu heyecanı değerlendirmesi ve toplumu belli bir alana yönlendirmesiyle Osmanlı toplumunda ilk kez mitingler ve beraberinde boykot eylemleri ortaya çıkmıştır. Özellikle Bosna-Hersek’in ilhakı ile başlayan ilk deneyimler, Girit meselesi için de halkın tepkisinin şekillenmesinde önemli bir model oluşturmuştur. Yunanistan’a yapılan boykotun sistemli, planlı ve programlı bir hale dönüşmesi ancak 1910-1911 yıllarında gerçekleşmiştir. Boykot, Türk-Yunan ilişkilerinde ciddi bir gerginliğe neden olmasının yanında Osmanlı Rumlarını da endişelendiren önemli bir olay olmuştur. Bu dönemde boykot yalnızca kıyı kentleriyle sınırlı kalmamış, iç kesimlerde de etkisini göstermiştir. Bu noktadan hareketle çalışmada Eskişehir örneği temel alınmıştır. Eskişehir, nüfus özellikleri ve ticari faaliyetlerinin etkisiyle boykotta önemli bir yer işgal etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Girit , Yunanistan , Eskişehir , Miting , Boykot

Etik Beyan

YOK

Destekleyen Kurum

YOK

Teşekkür

YOK

Kaynakça

• (Makalesiz haber). (1908, 22 Ekim). Tanin. (Rumi: 9 Teşrinievvel 1324).
• (Makalesiz haber). (1909, 5 Ocak). Tanin, No: 156. (Rumi: 23 Kânunuevvel 1324).
• (Makalesiz haber). (1909, 20 Temmuz). Tanin, 1. (No: 317, Rumi: 8 Temmuz 1325).
• (Makalesiz haber). (1910, 31 Mayıs). Tanin, 1–2. (No: 627, Rumi: 18 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 7 Haziran). Tanin, 2. (No: 634, Rumi: 25 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 12 Haziran). Tanin, 1. (No: 639, Rumi: 30 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 15 Haziran). Tanin, 2. (No: 642, Rumi: 2 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 27 Haziran). Tanin, 1–2. (No: 654, Rumi: 14 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 6 Temmuz). Tanin, 1. (No: 663, Rumi: 23 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 28 Temmuz). Tanin, 2. (No: 684, Rumi: 15 Temmuz 1326).
• (Makalesiz haber). (1909, 10 Ağustos). Vicdan, 1–2. (No: 5, Rumi: 10 Ağustos 1325).
• (Makalesiz haber). (1909, 2 Haziran). İttihad, 2. (Rumi: 20 Mayıs 1325).
• (Makalesiz haber). (1909, 24 Ağustos). Tahidramos.
• (Makalesiz haber). (1910, 18 Şubat). Tahidramos-İstanbul Gazetesi, No: 3514. (Yıl: 13).
• (Makalesiz haber). (1910, 29 Haziran). Tahidramos-İstanbul Gazetesi, No: 3624. (Yıl: 13).
• (Makalesiz haber). (1910, 6 Temmuz). Tahidramos, No: 3630. (Yıl: 13).
• (Makalesiz haber). (1910, 26 Haziran). Tahidramos-İstanbul Gazetesi, No: 3683. (Yıl: 13).
• (Makalesiz haber). (1910, 8 Haziran). Tahidramos-İstanbul Gazetesi, No: 3606. (Yıl: 13).
• (Makalesiz haber). (1910, 9 Mayıs). Tahidramos-İstanbul Gazetesi, No: 3580. (Yıl: 13).
• (Makalesiz haber). (1910, 23 Mayıs). Tahidramos-İstanbul Gazetesi, No: 3592. (Yıl: 13).
• (Makalesiz haber). (1910, 1 Ekim). Mecheroutiette, 44. (Yıl: 2, No: 11).
• (Makalesiz haber). (1910, 10 Mart). Sebilürreşad, 46–48. (C. 6, S. 133, Rumi: 326).
• (Makalesiz haber). (1910, 17 Mart). Sebilürreşad, 62–63. (C. 6, S. 134, Rumi: 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 11 Haziran). Sabah, 1. (Rumi: 29 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 26 Haziran). Sabah, 1–2. (Rumi: 13 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 3 Temmuz). Sabah, 1–2. (Rumi: 20 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 11 Temmuz). Sabah, 1–2. (Rumi: 28 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 11 Mayıs). İkdam, 3. (Rumi: 28 Nisan 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 31 Mayıs). İkdam. (Rumi: 18 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 11 Haziran). İkdam, 1. (Rumi: 29 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 18 Haziran). İkdam, 1. (Rumi: 5 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 13 Mayıs). Sada-yı Millet, 3. (Rumi: 1 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 18 Mayıs). Sada-yı Millet, 2. (Rumi: 5 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 19 Mayıs). Sada-yı Millet, 2. (Rumi: 6 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 20 Mayıs). Sada-yı Millet, 2. (Rumi: 7 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 22 Mayıs). Sada-yı Millet, 1. (Rumi: 9 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 21 Mayıs). Sada-yı Millet, 2. (Rumi: 11 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 27 Mayıs). Sada-yı Millet, 2. (Rumi: 14 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 31 Mayıs). Sada-yı Millet, 1–2. (Rumi: 18 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 7 Haziran). Sada-yı Millet, 1–2. (Rumi: 25 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 15 Temmuz). Eskişehir Gazetesi, 3. (Rumi: 2 Temmuz 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 12 Temmuz). Eskişehir Gazetesi, 4. (Rumi: 29 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 9 Eylül). Eskişehir Gazetesi, 3. (Rumi: 27 Ağustos 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 16 Haziran). Prodos Gazetesi, 633.
• (Makalesiz haber). (1910, 22 Haziran). Prodos Gazetesi, 656.
• (Makalesiz haber). (1910, 28 Haziran). Prodos Gazetesi, 684.
• (Makalesiz haber). (1910, 19 Haziran). Yeni İkdam, 1.
• (Makalesiz haber). (1910, 2 Eylül). Tasvir-i Efkâr, 2. (No: 341, Rumi: 20 Ağustos 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 25 Şubat). Yeni Gazete, 1. (No: 539).
• (Makalesiz haber). (1910, 17 Mayıs). Yeni Gazete, 1. (No: 620, Rumi: 4 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 19 Mayıs). Yeni Gazete, 2. (No: 622, Rumi: 6 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 30 Haziran). Yeni Gazete, 1–2. (Rumi: 17 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 1 Temmuz). Yeni Gazete, 2. (No: 665, Rumi: 18 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 5 Temmuz). Yeni Gazete, 1–2. (Rumi: 22 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 27 Mayıs). Ertuğrul, 2. (Rumi: 14 Mayıs 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 17 Temmuz). Ertuğrul, 2. (Rumi: 2 Temmuz 1326).
• (Makalesiz haber). (1910, 27 Mayıs). Tearüf-i Müslimin, 1–2. (Aded: 5, C. 1, Rumi: 27 Mayıs 1326). (Makalesiz haber). (1910, 29 Haziran). Hikmet, 2. (Rumi: 17 Haziran 1326).
• (Makalesiz haber). (1911, 10 Mayıs). Hakikat, 3. (Rumi: 27 Nisan 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 12 Mayıs). Hakikat, 3. (Rumi: 29 Nisan 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 31 Mayıs). Hakikat, 2. (Rumi: 18 Mayıs 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 5 Haziran). Hakikat, 3. (Rumi: 23 Mayıs 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 7 Haziran). Hakikat, 2. (Rumi: 25 Mayıs 1328).
• (Makalesiz haber). (1911, 13 Haziran). Hakikat, 3. (Rumi: 30 Mayıs 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 16 Haziran). Hakikat, 3. (Rumi: 3 Haziran 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 28 Haziran). Hakikat, 2. (Rumi: 15 Haziran 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 5 Temmuz). Hakikat, 3. (Rumi: 22 Haziran 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 14 Temmuz). Hakikat, 3. (Rumi: 1 Temmuz 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 19 Temmuz). Hakikat, 3. (Rumi: 5 Temmuz 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 18 Ağustos). Hakikat, 3. (Rumi: 5 Ağustos 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 13 Eylül). Hakikat, 3. (Rumi: 31 Ağustos 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 6 Teşrinievvel). Hakikat, 2. (Rumi: 23 Eylül 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 11 Teşrinievvel). Hakikat, 2. (Rumi: 28 Eylül 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 27 Teşrinievvel). Hakikat, 3. (Rumi: 14 Teşrinievvel 1327).
• (Makalesiz haber). (1911, 16 Teşrinisani). Hakikat, 2. (Rumi: 4 Teşrinisani 1327).
• (Makalesiz haber). (1912, 18 Mart). Hakikat, 3. (Rumi: 5 Mart 1328).
• (Makalesiz haber). (1912, 17 Nisan). Hakikat, 3. (Rumi: 4 Nisan 1328).
• (Makalesiz haber). (1912, 29 Nisan). Hakikat, 2. (Rumi: 16 Nisan 1328).
• (Makalesiz haber). (1912, 3 Haziran). Hakikat, 3. (Rumi: 21 Mayıs 1328).
• Adıyeke, A. N. (1991). Türk basınında Girit’in Yunanistan’a katılması (1908-1913). CTTAD, 1(1), 47–70.
• Adıyeke, A. N. (1993). Girit’in Mehmet Ali Paşa yönetimindeki durumuna dair bir rapor. Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 15(19), 293–315.
• Ahladi, E. (2008). İzmir’de İttihatçılar ve Rumlar: Yunan–Rum boyutu (1908-1911). Kebikeç, 26, 175–200.
• Ahmad, F. (1996). İttihatçılıktan Kemalizme. Kaynak Yayınları.
• Akar, Ş. K. (1999). Osmanlı maliyesinde bütçe uygulaması. Osmanlı, 3, 565–570.
• Akyüz, A. (2009). Salnamelerde Eskişehir [Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi].YökTez.
• Armaoğlu, F. (2014). 19. yüzyıl siyasi tarihi 1789–1914. Timaş Yayınları.
• Avcıoğlu, D. (1979). Millî kurtuluş tarihi: 1838’den 1995’e (C. 3). İstanbul Matbaası.
• Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi demografi araştırmaları ve Osmanlı tarihi. Türkiyat Mecmuası, 10, 1–26.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (t.y.). Bâbıâli Evrak Odası Evrakı (BEO), 003632.272367.006. [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (t.y.). Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD), 00134.00005.045. [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (t.y.). Dahiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (DH.SYS.), 00022.00001.31.002. [Arşiv belgesi]. Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (t.y.). DH.SYS., 00022.00001.26.010. [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (t.y.). DH.SYS., 00022.00001.3.002. [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (t.y.). DH.SYS., 00022.00001.31.004. [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (t.y.). DH.SYS., 00022.00001.31.006. [Arşiv belgesi].
• Bayur, Y. H. (1943). Boğazlar sorununun bir evresi (1906-1914). Belleten, Ek Baskı (28). TTK Basımevi.
• Bayur, Y. H. (1991). Türk İnkılabı Tarihi (C. 1/1). TTK.
• Beyoğlu, S. (2000). Girit göçmenleri (1821-1924). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2, 123–138.
• Brummet, P. (2003). İkinci Meşrutiyet basınında imge ve emperyalizm 1908–1911 (Çev. A. Anadol). İletişim Yayınları. (Original work published 2000).
• Çetinkaya, Y. D. (2014). 1908 Osmanlı boykotu: Bir toplumsal hareketin analizi. İletişim Yayınları.
• Çetinkaya, Y. D. (2015). Osmanlı’yı Müslümanlaştırmak: Kitle siyaseti, toplumsal sınıflar, boykotlar ve millî iktisat (1908-1914) (Çev. Ö. Bircan). İletişim Yayınları. (Original work published 2014)
• Doğru, H. (1989). XX. yüzyıla girerken Eskişehir’de kaza ve belediye yönetimi ile nüfus hareketi. Anadolu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 183–221.
• Doğru, H. (1992). XVI. yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı. Afa Yayınları.
• Düstur. (1299/1883). 1. tertip, C. 4, 859–863. İstanbul.
• Georgelin, H. (2008). Smyrna’nın sonu: İzmir’de kozmopolitizmden milliyetçiliğe. Bir Zamanlar Yayıncılık.
• İpek, N. (1999). 93 muhacereti. İçinde Osmanlı Ansiklopedisi (C. 4, ss. 661–668). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kansu, A. (2001). Türkiye’de korporatist düşünce ve korporatizm uygulamaları. İçinde Türkiye’de modern siyasî düşünce: Kemalizm (C. 2, ss. 253–267). İletişim Yayınları.
• Karagöz, R. (2003). Osmanlı Devleti’nde Yunan mallarına karşı uygulanan ticari boykot (1910). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 8, 45–74.
• Karal, E. Z. (1943). Osmanlı İmparatorluğunda ilk nüfus sayımı. TTK Yayınları.
• Karal, E. Z. (1999). Osmanlı tarihi (C. 9). TTK Yayınları.
• Mansel, A. M. (1971). Ege ve Yunan tarihi. TTK Yayınları. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi. (1326/1910, 15 Mayıs / 28 Mayıs). Dönem 1, İçtima 2, Cilt 5, İçtima 99, 528.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi. (1326/1910, 5 Haziran / 18 Haziran). Dönem 1, Cilt 6, 379–381.
• Oğuzoğlu, Y., & Emecen, F. (1995). Eskişehir. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 11, ss. 398–401). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Salname-i Vilayet-i Hüdavendigar. (1324/1908), 489.
• Sezgin, İ. (2009). Sivrihisar. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 37, ss. 289–291). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Şimşir, B. N. (1989). Ege sorunu: Belgeler (1912–1914) (C. 1–2). TTK Yayınları.
• Tahmiscizade, M. M. (1977). Girit hatıraları (İ. Miroğlu & İ. Şahin, Haz.). Tercüman Yayınları.
• Tekeli, İ., & Şaylan, G. (1978). Türkiye’de halkçılık ideolojisinin evrimi. Toplum ve Bilim, 6–7, 44–110.
• Thobie, J. (1985). Osmanlı Bankası. İçinde Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ansiklopedisi (C. 3, s. 775). İletişim Yayınları.
• Toprak, Z. (1985). Millî iktisat. İçinde Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ansiklopedisi (C. 3, ss. 740–741). İletişim Yayınları.
• Toprak, Z. (1995). Millî iktisat – Millî burjuvazi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tukin, C. (1945). Osmanlı İmparatorluğunda Girit isyanları: 1821 yılına kadar Girit. Belleten, 9(34), 165–206.
• Tukin, C. (1996). Girit. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 14, ss. 85–93). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tuncer, H. (2010). Osmanlı’nın Rumeli’yi kaybı (1878–1914). Kaynak Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. (1988). Osmanlı tarihi (C. 3/1). TTK Yayınları.