The Industrial Heritage of Hydroelectric Power Production in the Gökpınar Valley Geosite (Denizli, SW Turkey)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 816 - 834

Ercan Haytoğlu

Öz

The Gökpınar Valley is a geosite characterized by traces of ancient settlements, travertine–tufa formations, rich vegetation, and significant water resources. Due to its contiguity with the urban center of Denizli, it is under pressure from uncontrolled construction, and the historical structures within the area require protection. The valley’s water resources began to be utilized for electricity production in the early 20th century; the process, initiated in 1924, resulted in the construction of Gökpınar Hydroelectric Power Plant I between 1939–1948, and Plant II between 1949–1954. In both plants, water was transferred through closed and open channels and directed into penstocks with a 100-meter drop, enabling electricity production without forming a reservoir or damaging the valley’s structure. The plants were decommissioned in the 1970s; the first was demolished in 2020, while the second remains a vulnerable structure in need of preservation. The main objective of this study is to emphasize the preservation, visibility, and public awareness of the valley’s clean water resources and hydroelectric heritage within the context of a prospective geopark.

Anahtar Kelimeler

Denizli , Geosite , Gökpınar Valley , Hydroelectric Production Heritage

Gökpınar Vadisi Jeositinde (Denizli, GB Türkiye) Elektrik Üretim Mirası

Öz

Gökpınar Vadisi, antik dönem yerleşim izleri, traverten–tufa oluşumları, zengin bitki örtüsü ve önemli su kaynaklarıyla jeosit niteliği taşıyan bir alandır. Denizli kent merkezine bitişik olması nedeniyle kontrolsüz yapılaşma baskısı altındadır ve alan içindeki tarihi yapıların korunması gerekmektedir. Vadideki su kaynakları, 20. yüzyıl başında elektrik üretimi amacıyla değerlendirilmiş; 1924’te başlayan süreç, 1939–1948 yılları arasında Gökpınar Hidroelektrik Santrali I’in, 1949–1954 arasında ise Santral II’nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Her iki santralde de su, kapalı ve açık kanallar aracılığıyla 100 metrelik düşü ile cebri borulara aktarılmış; gölet oluşturulmadan elektrik üretilmiştir. 1970’lerde devre dışı kalan santrallerden ilki 2020’de yıkılmış, ikincisi ise korunması gereken risk altındaki yapı durumundadır. Gökpınar Vadisi’nin doğal su kaynakları ve elektrik üretim mirasının jeopark kapsamında korunması, görünür kılınması ve toplumsal farkındalık oluşturulması çalışmanın temel amacıdır.

Anahtar Kelimeler

Denizli , Jeosit , Gökpınar Vadisi , Hidroelektrik Üretim Mirası

Kaynakça

• A.R.S. (1940, 5 Birinci Teşrin [Ekim]). Denizli’nin dertlerinden yine elektrik. Akdeniz, 3, 1.
• A.R.S. (1940, 7 Birinci Teşrin [Ekim]). Denizli’nin dertlerinden yine elektrik. Akdeniz, 4, 1.
• A.R.S. (1940, 12 İkinci Teşrin [Kasım]). Elektrik işi düzelmeye başlıyor. Akdeniz, 28, 1.
• A.R.S. (1940, 20 İkinci Teşrin [Kasım]). Elektrik işi nasıl bitirilebilir. Akdeniz, 35, 1.
• Akan, A. R. (1941, 23 İkinci Kanun [Ocak]). Belediyenin elektrik ve un fabrikası yandı. Akdeniz, 78, 1.
• Ataman, H. (2011, Haziran). Denizli’de elektrik kullanımına başlanması. EMO Denizli Şubesi. http://www.emo.org.tr/ekler/8809be084b12556_ek.pdf?dergi=
• Babadağ. (1935, 29 Eylül). Sayı: 18.
• Babadağ. (1935, 13 Teşrini Sani [Kasım]). Sayı: 45.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). (t.y.). 030.18.01.01.012.58.15. Kararname.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). (t.y.). 030.18.01.02.25.10.18. Kararname.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). (t.y.). 030.18.01.02.48.67.8. Kararname.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). (t.y.). 030.18.01.02.71.8.10. Kararname.
• Bizden Anılar 2. (2015). M. H. Arık (Ed.). Denizli.
• Cillov, H. (1949). Denizli el dokumacılığı sanayi. İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları.
• Cumhuriyet. (1939, 29 Birinci Teşrin [Ekim]). No: 5556.
• Cumhuriyet. (1954, 27 Eylül). Sayı: 10833.
• Çağdaş, G. (2020). Gökpınar (Denizli) tufalarının sedimantolojik jeokimyasal incelemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Çavdar, C. (2024, 2 Kasım). Tekke Mahallesi Muhtarı Cafer Çavdar ile kişisel görüşme.
• Çıldam, R. (1937, 1 Temmuz). Düşüncelerim. Denizli, 790, 1.
• Dağdelen, F. (2017, 5 Şubat). Müteahhit Mehmet Dağdelen oğlu İnş. Müh. Fazıl Dağ elen ile kişisel görüşme. Denizli. (1934, 6 Eylül). Sayı: 566.
• Denizli. (1934, 20 Birinci Kanun [Aralık]). Sayı: 580.
• Denizli. (1935, 15 İkinci Teşrin [Kasım]). Sayı: 624.
• Denizli. (1937, 9 Şubat). Sayı: 741.
• Denizli. (1948, 6 Ocak). Sayı: 752.
• Haytoğlu, E. (2008). Ömrü hizmet yolunda geçen bir adam: Mustafa Naili Küçüka. Geçmişten Günümüze Denizli Dergisi, 17, 16–21.
• Haytoğlu, E. (2018). Denizli kentinin elektrik tarihine bir bakış (1924–1954). Belgi Dergisi, 2(16), 896–927.
• İnan, S. (2007). Denizli’nin kalkınmasında öncü bir kuruluş: Sümerbank –Bir sözlü tarih çalışması–. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, 1, 6–8 Eylül 2006.
• Kurun. (1935, 10 Mart). Sayı: 6169–107.
• Kurun. (1935, 12 Mart). Sayı: 6171–109.
• Kurun. (1935, 13 Mart). Sayı: 6172–110.
• Son Posta. (1939, 8 Nisan). No: 3120.
• Son Posta. (1939, 25 Nisan). No: 3137.
• Savaş Yavuzçehre, P. (2011). Kentsel mekânda değişim: Denizli. Denizli Belediyesi Kültür Yayınları.
• Şarman, G. (1937, 4 Teşrini Sani [Kasım]). Artık biz de elektriğe kavuştuk. Denizli, 808, 1.
• Turan, F., & Ülkü, G. (2013). Gökpınar ve Çürüksu çaylarının kirlilik parametre ve yüklerinin izlenmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19(3), 133–144.
• Uysal, M. A. (2016). Her yönüyle Denizli kazası. Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Uysal, S. (2017). Şehrin izleri: Denizli’nin kentleşme süreci. Nefes Yayınları.
• Yeni Sabah. (1949, 2 Temmuz). Sayı: 3691.