Citizens’ Social Demands during the Süleyman Demirel Era (1965–1968): An Analysis through Letters

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 371 - 390

Elif Aşcı

https://doi.org/10.5281/zenodo.17697409

Öz

Throughout the Ottoman-Turkish modernization process, the ways in which individuals sought assistance from the state reveal a remarkable continuity. During the Ottoman period, people submitted petitions (arzuhals) to the sultan or the valide sultan in search of solutions to their problems. In the Republican era, this tradition persisted in different forms; citizens conveyed their problems not only to official authorities but also to unofficial figures perceived as influential or compassionate. This study examines how individuals expressed their social demands in twentieth-century Turkey through letters sent to Süleyman Demirel and his wife, Nazmiye Demirel. Archival documents from the years 1965–1968 demonstrate that letters addressed to Nazmiye Demirel, often beginning with intimate salutations such as “mother,” “sister,” or “aunt,” focused primarily on personal requests (financial aid, wedding expenses, childcare), whereas those written to Süleyman Demirel employed more paternal terms such as “father” and “brother,” reflecting public-oriented demands (employment, roads, electricity, infrastructure). These letters constitute valuable historical sources for understanding citizens’ social expectations, their perceptions of the state, and the symbolic meanings they attributed to political leaders.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Demirel , Nazmiye Demirel , Citizens’ Letters , Social Demands , Justice Party

Süleyman Demirel Döneminde (1965–1968) Vatandaşların Sosyal Talepleri: Mektuplar Üzerinden Bir Okuma

Öz

Osmanlı-Türk modernleşme sürecinde bireylerin devletle ilişkilerinde yardım talep etme biçimleri dikkat çekici bir süreklilik göstermektedir. Osmanlı döneminde halk, padişaha veya valide sultana arzuhaller sunarak sorunlarına çözüm aramıştır. Cumhuriyet döneminde ise bu gelenek farklı biçimlerde sürmüş; vatandaşlar sorunlarını yalnızca resmî makamlara değil, aynı zamanda etkili ya da şefkatli olarak gördükleri gayriresmî figürlere de iletmiştir. Bu çalışma, Süleyman Demirel ve eşi Nazmiye Demirel’e gönderilen mektuplar üzerinden 20. yüzyıl Türkiye’sinde bireylerin sosyal taleplerini iletme biçimlerini incelemektedir. 1965–1968 yıllarına ait arşiv belgeleri, Nazmiye Demirel’e gönderilen mektuplarda “anne”, “abla” ve “teyze” gibi samimi hitaplarla bireysel taleplerin (maddi yardım, düğün masrafları, çocuk bakımı); Süleyman Demirel’e yazılanlarda ise “baba” ve “abi” gibi ifadelerle kamusal taleplerin (iş, yol, elektrik, altyapı) öne çıktığını göstermektedir. Bu mektuplar, vatandaşların sosyal beklentilerini, devlet algısını ve siyasal liderlere yükledikleri sembolik anlamları anlamak açısından önemli bir tarihsel kaynak niteliği taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Demirel , Nazmiye Demirel , Vatandaş Mektupları , Sosyal Talepler , Adalet Partisi

Kaynakça

• Argıt, İ. (2022). Osmanlı kadın tarihi çalışmalarında kullanılabilecek birincil kaynaklar. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 5(2), 260–289.
• Arslan, M. (2021). Süleyman Demirel. İletişim Yayınları.
• Artar, R. (2015). Adnan Menderes’e yazılan vatandaş mektupları [Master’s thesis, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Fırat Üniversitesi.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1961, 12 Ocak). 10-61-14, Dosya ek A5 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1965, 16 Eylül). 23-131-14/2, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1965, 16 Eylül). 23-131-14/3, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1965, 16 Eylül). 23-131-14/5, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1965, 16 Eylül). 23-131-14/7, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1965, 29 Kasım). 23-132-11/17, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1965, 29 Kasım). 23-132-11/2–12, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/18, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/20–21, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/29, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/40, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/42, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/56, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/58, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/90, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/93–94, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1966, 21 Aralık). 23-134-1/101–102, Dosya ek A7 [Arşiv belgesi]. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1967, 14 Haziran). 10-61-20/3, Dosya ek A5 [Arşiv belgesi].
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1967, 31 Ekim). 10-61-26/1–4, Dosya ek A5 [Arşiv belgesi].
• Bora, T. (2023). Demirel. İletişim Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (2016). Süleyman Demirel’in siyasal hayatı ve kişisel özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(3), 1043–1051.
• İpşirli, M. (1991). Arzuhal. In Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 447–448). Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Kaynar, H. (2015). Mektuplarla tarih: Cumhuriyet ve aşk. Kebikeç, 40, 157–186.
• Komşuoğlu, A. (2007, Ağustos). Türkiye’de siyasal liderlik ve kitle iletişimi: Bir örnek inceleme – Süleyman Demirel [Conference presentation]. ICANAS (International Congress of Asian and North African Studies), Ankara, Türkiye. https://ayk.gov.tr
• Köse, A. (2011). Siyasal iletişim aracı olarak lider eşlerinin temsili: 1973 genel seçim çalışmaları örneğinde siyasi lider eşi olarak Nazmiye Demirel ve Rahşan Ecevit’in temsili. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 35, 81–94.
• Oğuz, C. (2018). Türkiye’de siyasi liderlere takılan lakapların siyasal iletişim açısından incelenmesi. R&S – Research Studies Anatolia Journal, 1(2), 84–94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/rs
• Peker, S. (2017). Türk devlet geleneğinde kadın ve iktidar ilişkisi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi [TBMM]. (2005). Dilekçe hakkı ve TBMM Dilekçe Komisyonu. TBMM Basımevi.
• Yaşar, G. G. (2023). Anayasal bir hak olarak dilekçe hakkının etkinliğinin değerlendirilmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(2), 789–822.