Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin toqquşması və onun bədii ədəbiyyatda təzahürü: Hüseyn Cavid, Peyami Səfa və Abdul Muis yaradıcılığı əsasında

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 430 - 440

Leyla Ramazanova

https://doi.org/10.5281/zenodo.17697545

Öz

Məqalə XX əsrin əvvəllərində Şərq ədəbiyyatında geniş şəkildə işlənən Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin toqquşması mövzusunun bədii təzahürlərini araşdırmağa həsr edilmişdir. Tədqiqatda Qərbin parıltılı işıqları arasında milli kimliyindən uzaq düşən şərqli insanın mənəvi təlatümləri, dəyərlər qarşıdurması və seçim dilemması mərkəzi problem kimi təhlil olunur. Həmçinin Qərbə meyilin yaranma səbəbləri və bu meyli şərtləndirən ictimai-mədəni amillər diqqətə çatdırılır. Hüseyn Cavidin “Uçurum” (1919) əsərində Osmanlı imperiyası daxilində baş verən dəyişikliklərin, ailə dəyərlərinin sarsılması və Avropa həyat tərzinə ifrat aludəçiliyin yaratdığı mənəvi fəsadların bədii ifadəsi araşdırılır. Peyami Səfanın “Fatih-Harbiyə” (1931) romanında Şərq və Qərb dəyərləri arasında seçim edə bilməyən Nəriman obrazının mənəvi ziddiyyətləri təhlil olunur. Abdul Muisin “Yanlış tərbiyə” (1928) əsərində isə şüursuz avropalaşma meyilləri tənqid edilir və milli kimlikdən uzaqlaşmanın faciəvi nəticələri göstərilir. Aparılan müqayisəli təhlil nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, hər üç yazıçı — Hüseyn Cavid, Peyami Səfa və Abdul Muis — eyni ədəbi-fəlsəfi qənaətə gəlirlər: Qərbin müsbət keyfiyyətləri Şərq əxlaq kodeksləri ilə uyğunlaşdırılmalı, insan milli varlığından və mənəvi köklərindən qopmamalıdır.

Anahtar Kelimeler

Şərq və Qərb mədəniyyətləri , Azərbaycan ədəbiyyatı , Türkiyə ədəbiyyatı , İndoneziya ədəbiyyatı , müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq

The Clash of Eastern and Western Cultures and Its Reflection in Fiction: Based on the Works of Hüseyn Cavid, Peyami Safa, and Abdul Muis

Öz

This article examines the literary representations of the clash between Eastern and Western cultures, a theme widely explored in early twentieth-century Eastern literature. The study focuses on the moral dilemmas, value conflicts, and identity crises of Eastern individuals who, captivated by the glittering lights of the West, become alienated from their national identity. It also analyzes the sociocultural factors that stimulated the inclination toward Westernization and the moral consequences that followed. Hüseyn Cavid’s Uçurum (1919) is interpreted as a reflection of the social and moral transformations within the Ottoman Empire, particularly the erosion of family values and the moral decay caused by excessive admiration of European lifestyles. Peyami Safa’s Fatih-Harbiye (1931) depicts the spiritual turmoil of Nâriman, a young woman torn between the moral values of East and West. Abdul Muis’s Wrong Upbringing (1928) criticizes the uncritical imitation of Europe and reveals the tragic consequences of estrangement from one’s cultural roots. Through comparative literary analysis, the article concludes that all three writers—Hüseyn Cavid, Peyami Safa, and Abdul Muis—share a unified literary-philosophical vision: the positive aspects of Western civilization should be reconciled with the ethical codes of the East, while individuals must remain grounded in their national and spiritual identity.

Anahtar Kelimeler

Eastern and Western cultures , Azerbaijani literature , Turkish literature , Indonesian literature , comparative literary studies , cultural confrontation , identity crisis

Kaynakça

• Axundzadə, M. (2013). Seçilmiş əsərləri (3 cilddə, C. I ). Şərq-Qərb.
• Hüseyn, C. (2020). Uçurum. Elm və təhsil.
• Hüseynzadə, Ə. (2007). Seçilmiş əsərləri. Şərq-Qərb.
• Məmmədov, M. (1983). Acı fəryadlar, şirin arzular. Gənclik.
• Moran, B. (2018). Türk romanında eleştirel bir bakış 1: A. Mithattan A. Taşpınara. İletişim Yayınları.
• Safa, P. (2023). Fatih Harbiye. Ötüken Neşriyat.
• Sikorskiy, V. V. (2014). O literature i kulture Indonezii. Izbrannye raboty. Ekon-Inform. (In Russian).
• Turan, A. (2004). Cavid əfəndi... Araz nəşriyyatı.
• Muiss, A. (1960). Nepravilʹnoe vospitanie. Gosudarstvennoe izdatelʹstvo. (In Russian).