19. ve 20. yüzyılın Başlarında Azerbaycan’ın Şirvan Bölgesinde Hayvanlar, Kuşlar ve Bitkilerle İlgili Halk İnançları Üzerine Etnografik bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 468 - 473

Gönül Esedli

https://doi.org/10.5281/zenodo.17697619

Öz

Bu çalışma, 19. ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın Şirvan bölgesinde hayvanlar, kuşlar ve bitkilerle ilişkili halk inançlarını etnografik bir perspektiften incelemektedir. Şirvan halkının manevi kültüründe doğa unsurlarına dayalı inançlar, toplumsal kimliğin ve kültürel sürekliliğin temel bileşenlerinden birini oluşturmuştur. Araştırma bulguları, özellikle sığırcılıkla bağlantılı ritüel ve büyü uygulamalarının bereket, korunma ve uğur temaları etrafında biçimlendiğini göstermektedir. “Kurtağzı” büyüsü, hayvanların yırtıcılardan korunmasına yönelik en eski pratiklerden biridir. At, nazardan korunma ve refah sembolü olarak kutsal bir statü kazanırken; yılan, koruyucu totem niteliğiyle halk belleğinde yer edinmiştir. Güvercin ve kırlangıç barış, saflık ve kutsallığın; Nevruz Gülü ile üzerlik bitkisi ise yeniden doğuş ve nazardan korunmanın sembolleri olarak günümüzde de varlığını sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan , Şirvan , Halk İnançları , Etnografi , Doğa Kültü , Sembolizm

An Ethnographic Study on Folk Beliefs Related to Animals, Birds, and Plants in the Shirvan Region of Azerbaijan in the Early 19th and 20th Centuries

Öz

This study explores folk beliefs associated with animals, birds, and plants in the Shirvan region of Azerbaijan during the early 19th and 20th centuries from an ethnographic perspective. In the spiritual culture of the Shirvan people, nature-based beliefs have been a vital component of social identity and cultural continuity. The research findings reveal that ritual and magical practices—particularly those connected with cattle breeding—were structured around the themes of fertility, protection, and good fortune. The “Kurt ağzı” (wolf’s mouth) incantation stands as one of the earliest practices intended to protect livestock from predators. The horse attained a sacred status as a symbol of prosperity and protection against the evil eye, while the snake was regarded as a guardian totem. The pigeon and swallow embodied peace, purity, and sanctity, whereas the Nevruz flower and üzerlik (Peganum harmala) plant represented renewal and spiritual protection. These traditional beliefs continue to persist as living elements of contemporary Shirvan culture.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan , Shirvan , Folk Beliefs , Ethnography , Nature Cult , Symbolism

Kaynakça

• Abramzon, S. M. (1946). Očerki kul'tury kirgizskogo naroda. Izdatelʹstvo Akademii nauk Kirgizskoi SSR. (In Russian).
• Adıgözel Şıhaliyev Mehti oğlu (1925, Çarhan köyü, Şamahı ili). (Sözlü bilgi).
• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu. (2007). Azərbaycan etnoqrafiyası (C. 3). Şərq-Qərb.
• Esedli, G. (2012). XIX–XX əsrin əvvəllərində Şirvanda ayinlər və mərasimlər. Pedagoji Üniversite Haberleri, (2), 144–148.
• Güngör, H., & Köylü, B. (2014). Türk halk inanışları. Diyanet Yayınları.
• Hevilov, H. (1991). Azərbaycan etnoqrafiyası. Elm.
• Kalafat, Y. (2007). Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk halk inançları. Berikan Yayınları.
• Nebiyev, A. (1986). Nəğmələr, inamlar, alqışlar. Yazıçı.
• Tağısoy, N. (2009). Özü sözü, çeşmenin gözü (Birinci kitap). Mütercim.
• Zaripova, Ç. (2004). Tatar Türklerinin mevsimlerle ilgili gelenekleri. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (Kasım–Aralık), 1–23.