Value Theories in Early Modern and Nineteenth-Century Philosophy

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 804 - 815

Nuray Qiblaliyeva

https://doi.org/10.5281/zenodo.17698144

Öz

This article analyzes the philosophical foundations of value theory in the Early Modern period and the nineteenth century, focusing on the transformation of attitudes toward human values, individuality, and relativism. The study examines the contributions of Duns Scotus and William of Ockham in shaping an early discourse on value autonomy, and explores Michel de Montaigne’s role in linking pragmatist and functionalist traditions to the development of European axiology. The Rationalist era introduced a new hierarchy of values—reason, freedom of will, practical utility, science, and progress—which were systematically justified in the works of Francis Bacon, René Descartes, Baruch Spinoza, and Gottfried Wilhelm Leibniz. Particular emphasis is placed on Spinoza’s concept of the “model of human nature” as a universal bearer of value. The article also provides a critical examination of value theories formulated by John Locke, Anthony Shaftesbury, David Hume, Immanuel Kant, G. W. F. Hegel, Hermann Lotze, Friedrich Nietzsche, and Franz Brentano, who collectively laid the groundwork for the establishment of axiology as an independent philosophical discipline.

Anahtar Kelimeler

Early Modern Philosophy , Axiology , Value Theory , Subjectivity , Objectivity , Rationalism

Erken Modern ve On Dokuzuncu Yüzyıl Felsefesinde Değer Kuramları

Öz

Bu makale, Erken Modern dönem ile on dokuzuncu yüzyılda değer kuramının felsefî temellerini incelemekte; insan değerlerine, bireyselliğe ve göreceliğe yönelik tutumların dönüşümüne odaklanmaktadır. Çalışma, Duns Scotus ile William of Ockham’ın değer özerkliğine ilişkin erken dönem tartışmalarına katkılarını ele almakta ve Michel de Montaigne’in pragmatist ve işlevselci geleneklerin Avrupa aksiyolojisinin gelişimine etkisini değerlendirmedeki rolünü incelemektedir. Rasyonalizm çağı, akıl, irade özgürlüğü, pratik yarar, bilim ve ilerleme gibi yeni bir değer hiyerarşisi ortaya koymuş ve bu değerler Francis Bacon, René Descartes, Baruch Spinoza ve Gottfried Wilhelm Leibniz’in eserlerinde sistematik biçimde temellendirilmiştir. Çalışmada özellikle Spinoza’nın “insan doğası modeli”ni evrensel bir değer taşıyıcısı olarak kavramsallaştırması vurgulanmaktadır. Ayrıca John Locke, Anthony Shaftesbury, David Hume, Immanuel Kant, G. W. F. Hegel, Hermann Lotze, Friedrich Nietzsche ve Franz Brentano tarafından geliştirilen değer kuramları eleştirel bir bakışla tartışılmakta; bu filozofların aksiyolojinin bağımsız bir disiplin olarak ortaya çıkmasında oynadığı kurucu rol ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Erken Modern Felsefe , Aksiyoloji , Değer Kuramı , Öznellik , Nesnellik , Rasyonalizm

Kaynakça

• Brentano, F. (1996). Izbrannye raboty. Dom intellektual'noi knigi; Russkoe fenomenologicheskoe obshchestvo. (in Russian).
• Dekart, R. (1950). Izbrannye proizvedeniya. Politicheskaya literatura. (in Russian).
• Gegel', G. V. F. (1990). Filosofiya prava. Mysl'. (in Russian).
• Gobbс, T. (1991). Sochinenie (Vol. 2). Mysl'. (in Russian).
• Ilyasov, R. (2023, April 17). Yeni dövr: Qərb fəlsəfəsində tolerantlıq və multikulturalizm. 525-ci Qəzet.
• Kant, I. (1965). Sochineniya (Vol. 4, Pt. 1). Mysl'. (in Russian).
• Kant, I. (1966a). Sochineniya (Vol. 5). Mysl'. (in Russian).
• Kant, I. (1966b). Sochineniya (Vol. 6). Mysl'. (in Russian).
• Kant, I. (1980). Traktaty i pis'ma. Nauka. (in Russian).
• Leibniz, G. V. (1982). Sochineniya (Vol. 1, V. V. Sokolov, Ed.). Mysl'. (in Russian).
• Leibniz, G. V. (1984). Sochineniya (Vol. 3, V. V. Sokolov, Ed.). Mysl'. (in Russian).
• Lokk, Dzh. (1988). Sochineniya (Vol. 3). Mysl'. (in Russian).
• Monten', M. (1991). Opyty: Izbrannye glavy (G. Kosikov, Trans.; N. Mavlevich, Notes). Pravda. (in Russian).
• Müasir dövrün məşhur filosofları. (2023, April 17). Yeni zaman fəlsəfəsinin əsas xüsusiyyətləri. https://fondeco.ru/az/izvestnye-filosofy-novogo-vremeni-osnovnye-osobennosti-filosofii/.
• Nitsshe, F. (1909). Polnoe sobranie sochinenii (Vol. 9; F. Zelinskii, S. Frank, G. Rachinskii & Ia. Berman, Eds.). Moskovskoe knigoizdatel'stvo; T-vo skoropetch. A. A. Levenson. (in Russian).
• Nitsshe, F. (1993). Izbrannye proizvedeniya. Prosveshchenie. (in Russian).
• Ritschl, A. (1905). Die christliche Lehre von der Rechtfertigung und Versöhnung (Vol. 3). Bonn: [s.n.].
• Sheftsberi, A. (1975). Esteticheskie opyty. Trans. A. V. Mikhailov (Ed.). Iskusstvo. (in Russian). Shestakov, V. P. (Ed.). (1981). Estetika Renessansa: Antologiya (Vols. 1–2). Iskusstvo. (in Russian).
• Spinoza, B. (1957). Izbrannye proizvedeniya (Vol. 1). Gosudarstvennoe izdatel'stvo politicheskoi literatury. (in Russian).
• Yum, D. (1965). Sochineniya (Vol. 2). Mysl'. (in Russian).
• Yum, D. (1995). Issledovaniya o chelovecheskom razumenii (Trans. S. I. Tsereteli). Progress. (in Russian).