A New Semiotic Model for Analyzing Religious Discourse: From Greimas' Square to a Three- Dimensional Cube

Yıl 2025, Sayı: 13, 19 - 41, 30.06.2025

Khadidja Hadj Madani

https://doi.org/10.51575/atebe.1684054

Öz

This study seeks to reinterpret religious meaning through contemporary methodologies, aiming to present religious discourse to the world using practical and actionable frameworks. Rather than focusing solely on literal interpretation, the study explores the deeper layers of language and context. By applying semiotic analysis, the study facilitates a shift from surface structures to deeper structures, allowing symbolic meanings to emerge. In response to the growing interest in linguistic and religious studies, scholars have increasingly embraced modern approaches—building upon the foundational work of classical scholars in grammar, linguistics, and rhetoric, while integrating contemporary tools such as semiotics, the study of signs and their functions within texts. This synthesis of classical heritage and modern thought aims to clarify the role of semiotics in the analysis of religious discourse, particularly how Greimas’s semiotic square, through interpretive processes, evolves into a semiotic cube that dynamically generates meaning through semantic interaction. The study further highlights the essential role of Arabic rhetoric in symbolic interpretation, as rhetorical strategies are designed to influence and persuade audiences—an aim closely aligned with religious discourse, which seeks to promote virtue and cultivate collective ethical awareness. To support this argument, the study presents an applied model for analyzing prophetic Hadith through semiotic methods, revealing the central role of prophetic discourse in shaping the ethical and social foundations of the community. Its continuous presence in sermons, religious lessons, and educational contexts emphasizes its enduring relevance and profound influence. Among the key findings is the recognition that religious discourse is not a fixed or static text, but rather a dynamic semantic system shaped by multiple contextual factors. The shift from surface-level analysis to a deeper structural understanding enriches the interpretation of symbolic meanings and uncovers intentional dimensions often overlooked in initial readings. When applied practically rather than merely theoretically, modern approaches offer powerful tools for examining the interplay between discourse and context, contributing to a continuous renewal in religious, linguistic, and rhetorical scholarship. Arabic rhetoric plays a foundational role in shaping the semiotics of religious discourse, employing a range of stylistic techniques attuned to the audience’s context—thereby rooting the discourse within its authentic Arabic cultural framework.

Anahtar Kelimeler

Religious Discourse , Arabic Rhetoric , Semiotics , Surface Structure , Deep Structure , Interpretation , Symbolic Interpretation , Greimas

Etik Beyan

أتعهد ، جميع المعلومات الواردة في هذا البحث هي من اجتهادي الخاص ولم تسلم إلى أي جهة من قبل

Destekleyen Kurum

جامعة محمد لمنين دباغين سطيف2

Proje Numarası

https://orcid.org/0009-0009-4422-160X

Teşekkür

شكرا جزيلا لكم وأرجو لكم دوام التميز

Dini Söylemin Analizi İçin Yeni Bir Göstergebilimsel Model: Greimas'ın Karesinden Üç Boyutlu Küpe

Öz

Bu araştırma, dini anlamı çağdaş göstergebilimsel metodolojiler ışığında yeniden yorumlamayı ve dini söylemi daha geniş kitlelere sunmayı amaçlamaktadır. Literatürde yaygın olan yüzeysel, kelime düzeyine indirgenmiş yaklaşımlar yerine, dilin ve bağlamın çok katmanlı yapıları içerisinde gizli olan sembolik anlam üretimini analiz etmeye odaklanmaktadır. Bu bağlamda, çalışma yüzeysel yapılardan derin yapısal düzeylere geçişi mümkün kılmakta, söylemin kültürel, tarihsel ve metinsel bağlamlarda nasıl anlam kazandığını görünür hale getirmektedir. Araştırma, Greimas’ın göstergebilimsel karesi, Peirce’ün gösterge kuramı ve Eco’nun yorumsal yaklaşımlarını temel alarak, üç boyutlu bir “göstergebilim küpü” modeli önermektedir. Bu model, klasik retorik geleneklerle çağdaş yorum kuramlarını bir araya getirerek, yorum sürecini statik bir yapıdan çıkarıp çok katmanlı, dinamik bir anlam çözümlemesine dönüştürmektedir. Aynı zamanda bu model, metnin semantik düzlemi ile kültürel kodlar arasındaki ilişkiyi daha ayrıntılı bir biçimde analiz etmeye olanak tanımaktadır. Bu bağlamda Arap retoriği, dini söylemin göstergebilimsel şekillenmesinde merkezi bir unsur olarak ele alınmakta ve söylemi, dinleyici kitlenin kültürel normları ve iletişimsel beklentileriyle uyumlu hale getirmektedir. Arap retorik stratejileri, söylemin otantik Arap kültürel çerçevede sağlam biçimde köklendirilmesine katkı sunarken, etik bilinç, kolektif anlam üretimi ve toplumsal değerlerin aktarımı açısından da belirleyici bir rol oynamaktadır. Ayrıca, bu stratejilerin estetik etkisi, söylemin duygusal gücünü artırarak metnin alımlayıcı üzerindeki etkisini derinleştirmektedir. Modern göstergebilimsel yaklaşımlar ise yalnızca kuramsal bir çerçeve sunmakla kalmayıp, uygulamalı analizlerde de son derece etkili araçlar sunmaktadır. Özellikle peygamberî söylemin incelenmesinde, bu yöntemler aracılığıyla çok katmanlı anlam yapılarını çözümlemek ve söylemin bağlam içindeki işlevselliğini ortaya koymak mümkün hale gelmektedir. Bu analizler, dini metinlerin çağdaş dünyada nasıl yeniden konumlandırılabileceğine dair değerli içgörüler sağlamaktadır. Bu çalışma aynı zamanda dini söylemin pedagojik, kültürel ve toplumsal alanlardaki işlevine dair daha derinlemesine bir bakış açısı geliştirmektedir. Özellikle dini eğitimde, kültürlerarası iletişimde ve metin yorumunda anlam katmanlarının daha açık hale getirilmesi hem akademik çevrelerde hem de toplumsal uygulamalarda etkili sonuçlar doğurmaktadır. Sunduğu çözümleme modeli, geleneksel dini anlayış ile çağdaş düşünce arasında köprü kurmayı hedefleyen çok yönlü bir yaklaşıma dayanmaktadır. Bu doğrultuda, önerilen yaklaşım yalnızca akademik analizlerde değil, aynı zamanda dini liderlerin hutbelerinde, öğretmenlerin ders anlatımlarında ve medya içeriklerinde de etkili bir şekilde kullanılabilir. Söylemin bağlamsal, kültürel ve retorik boyutlarını dikkate alan bu çok katmanlı model, dini metinlerin çağdaş toplumda yeniden anlamlandırılmasına katkı sunmaktadır. Ayrıca, çalışmanın sunduğu model, disiplinlerarası geçişlere de imkân vererek, göstergebilimsel analizle sosyolojik, iletişimsel ve eğitsel alanlar arasında yeni bağlantılar kurulmasına olanak sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dini Söylem , Arap Retoriği , Semiotik , Yüzey Yapısı , Derin Yapı , Yorumlama , Sembolik Yorumlama , Greimas’ın Küpü

Proje Numarası

https://orcid.org/0009-0009-4422-160X

Kaynakça

• ʿArafa, ʿAbd al-ʿAzīz ʿAbd al-Muʿṭī. Qaḍiyyat al-Iʿjāz al-Qurʾānī wa-Atharuhā fī Tadwīn al-Balāgha al-ʿArabiyya. Beirut: ʿĀlam al-Kutub, 1985.
• al-ʿAskarī, Abū Hilāl. Al-Ṣināʿatayn. Edited by ʿAlī Muḥammad al-Bajāwī and Muḥammad Abū al-Faḍl Ibrāhīm. Cairo: Dār al-Fikr al-ʿArabī, 2nd ed.
• al-Āmidī, Saif al-Dīn Abū al-Ḥasan ʿAlī ibn Muḥammad. Al-Iḥkām fī Uṣūl al-Aḥkām. Commentary by ʿAbd al-Razzāq ʿAfīfī. Riyadh: Muʾassasat al-Nūr, 1387 AH, vol. 1.
• al-Jāḥiẓ, ʿAmr ibn Baḥr. Al-Bayān wa-al-Tabyīn. Edited by ʿAbd al-Salām Muḥammad Hārūn. Beirut: Dār al-Jīl, 1423 AH.
• al-Jāḥiẓ, ʿAmr ibn Baḥr ibn Maḥbūb Abū ʿUthmān. Al-Bayān wa-al-Tabyīn. Beirut: Dār wa-Maktabat al-Hilāl, 1423 AH.
• Ayachi, Mundher. Semiotics and Semiological Studies: A Reading in the Arabic Linguistic Sign. Amman: Modern World of Books for Publishing and Distribution, 2013.
• Hudā Aḥmad Muḥammad Zayn,"Balāghat al-Khitāb al-Nabawī wa-Atharuhā fī Taḥqīq al-Tawāfuq al-Nafsī wa-al-Ijtimāʿī." Journal of the Faculty of Arabic Language – Banī Jirjah 19, no. 5 (2015) : 4451–4512.
• Benkrad, Saïd. "The Emergence and Subject of Semiotics." ʿĀlam al-Fikr 35, no. 3 (March 2007): 7-47.
• Benmalek, Rachid. Dictionary of Semiotic Analysis of Texts. Beirut: Dār al-Ḥikma, 1st ed., 2000.
• Eco, Umberto. Semiotics: Concepts and Applications. Latakia: Dār al-Ḥiwār, 3rd ed., 2012.
• Eco, Umberto. The Sign: Analysis of the Concept and Its History. Translated by Saïd Benkrad. Casablanca: Arab Cultural Center, 2nd ed., 2010.
• Fadl, Salah. Methodology of Contemporary Criticism. Cairo: Merit Publishing and Information, 1st ed., 2002.
• Fāris, Aḥmad ibn. Muʿjam Maqāyīs al-Lugha. Edited by ʿAbd al-Salām Muḥammad Hārūn. Damascus: Dār al-Fikr, 2nd ed., 1979.
• Ghanmi, Saeed, trans. Semiotics and Interpretation by Robert Scholes. Amman: Arab Institute for Studies and Publishing, 1994.
• Greimas, A. J. Narrative Semiotics. Translated by Abdelmajid Noussi. Casablanca: Arab Cultural Center, 2008.
• Greimas, A. J. Structural Semantics: Method Research. Paris: La Rousse, 1966.
• Greimas, A. J., and J. Courtés. Semiotics: Dictionary of the Theory of Language. Vol. 2. Paris: Classiques Hachette, 1986.
• Ibn Jinnī, Abū al-Fatḥ ʿUthmān. Al-Khaṣāʾiṣ. Edited by Muḥammad ʿAlī al-Najjār. Cairo: al-Hayʾah al-Miṣriyyah al-ʿĀmmah li-l-Kitāb, 4th ed.
• Ibn Khaldūn, ʿAbd al-Raḥmān. Tārīkh Ibn Khaldūn. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 4th ed., n.d.
• Ibn Manẓūr, Jamal al-Dīn. Lisān al-ʿArab. Marginal notes by Naṣīb al-Yāzjī and a group of linguists. Beirut: Dār Ṣādir, 3rd ed., 1414 AH.
• Ibn Qanbar, ʿAmr ibn ʿUthmān (Sībawayh). Al-Kitāb. Edited by ʿAbd al-Salām Muḥammad Hārūn. Cairo: Maktabat al-Khānjī, 3rd ed., 1988.
• Ibn al-Azharī, Muḥammad ibn Aḥmad. Tahdhīb al-Lugha. Edited by Muḥammad ʿAwaḍ Murʿib. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 2001.
• Jakobson, Roman, and Morris Halle. Fundamentals of Language. The Hague: Mouton & Co., 1956.
• Liszka, James Jakob. A General Introduction to the Semiotics of Charles Sanders Peirce. n.p.: n.p., 1996.
• Morris, Charles. Foundations of the Theory of Signs. Chicago: University of Chicago Press, 1970.
• Nemissi, Amel. "Strategies of the Noble Prophetic Discourse Found in Sahih Al-Bukhari." Lettres and Languages Guide 1, no. 2 (2022).
• Nuwayrī, Muḥammad. ʿIlm al-Kalām wa-al-Naẓariyya al-Balāghiyya ʿinda al-ʿArab. Ṣafāqis: Dār Muḥammad ʿAlī al-Ḥāmī, 2001.
• Rāfiʿī, Muṣṭafā Ṣādiq al-. Iʿjāz al-Qurʾān wa-al-Balāgha al-Nabawiyya. Beirut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī, 8th ed., 2005.
• Rāfiʿī, Muṣṭafā Ṣādiq al-. Tārīkh Ādāb al-ʿArab. Beirut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī, n.d., vol. 2.
• Rājiḥī, ʿAbduh al-. Al-Naḥw al-ʿArabī wa-al-Dars al-Ḥadīth (Baḥth fī al-Manhaj). Beirut: Dār al-Nahḍah al-ʿArabiyyah, 1979.
• Rājiḥī, ʿAbduh al-. Fiqh al-Lugha fī al-Kutub al-ʿArabiyya. Beirut: Dār al-Nahḍah al-ʿArabiyyah, n.d.
• Rummānī, Abū al-Ḥasan. Al-Nukat fī Iʿjāz al-Qurʾān. Edited by Muḥammad Khalaf Allāh and Muḥammad Zaghulūl Salām. Cairo: Dār al-Maʿārif, 3rd ed.
• Saussure, Ferdinand de. Course in General Linguistics. Compiled by Charles Bally and Albert Sechehaye. Paris: Rayot, 1971.
• Yāqūt, Muḥammad Sulaymān. Manhaj al-Baḥth al-Lughawī. Cairo: Dār al-Maʿrifah al-Jāmiʿiyyah, 2003.
• Zanjabīr, Muḥammad Rifʿat. Fī Ẓilāl al-Sunnah. Cairo: Dār al-Tawfīq, 2003.