Makâsıdu’ş-Şeriâ Işığında Modern Medyanın Öncelikleri

Yıl 2022, Sayı: 8, 265 - 298, 31.12.2022

Mahmoud Alnaffar

https://doi.org/10.51575/atebe.1058373

Öz

Modern dönemde iletişim ve ulaşımda teknolojinin gelişmesiyle birlikte dünya küçük bir köy haline gelmiştir. Bu dönemde Batı sistemi maneviyatı ve ahireti bırakıp maddiyat ve dünya için belli araç ve gereçleri üreterek modern medya alanına egemen olma gücünü elde etmiştir. Bu durum özellikle İslam’a saldıran söylemlerin tırmanması, dini gruplara saldırıların artması ve İslami içeriklerle savaşın büyümesiyle birlikte İslami medyayla uğraşanların hitap önceliklerini tekrar gözden geçirmelerini gerekli kılmıştır. Aslında bu meydan okumalar İslam medyasının daha önce sıkıntısını yaşadığı ve halen de devam eden sorunlara dayanmaktadır. Medya alanında çalışılabilecek çok sayıda konu bulunmaktadır. Bunlar arasında en az tercih edilen konu ise makâsıd ya da evleviyyât bakış açısı ve makâsıd ictihâdı çerçevesinde medyaya bakma konusudur. Bu çalışmada bu konu araştırma konusu olarak seçilmiştir. Bu konunun seçimi, birtakım varsayımlara dayanmaktadır. En önemlisi de makâsıd ilminin ölçü olması ve evleviyyât fıkhıdır. Bu ölçü genel olarak medya ilminin öncüleri ve özel olarak da İslami medyanın öncüleri için makâsıd bakışını sunabilen bilişsel teorilerin ve yöntemsel imkânların amaçladığı önemli niteliklerden biridir. Böylece makalenin sorusu şu şekilde ifade edilebilir: Ümmetin kalkınmasını, liderliğini ve diğer milletler üzerindeki etkisini gerçekleştirmek amacıyla makasıdü’ş-şerî‘aya dayalı öncelikler fıkhının kuralları, çağdaş medya alanına nasıl uygulanabilir? Bu çalışma iki bölümde ele alınmıştır. Birinci bölümde medya alanındaki öncelikler fıkhı kavramı ve bu alandaki bu fıkhı dikkate almanın delilleri ele alınmıştır. İkinci bölümde öncelikler fıkhının kurallarını modern medya alanına tatbik etme konusu ele alınmıştır. Ayrıca makâsıd kuralları, nevazil fıkhının kuralları ve vesail kuralları olan üç kural çeşidine göre her bir mertebe için örnekler verilmiştir. Bu düşünceyi temellendirmenin birçok yönü bulunmaktadır. Fakat bu konu iki yönden ele alınmıştır. Birincisi medya yönündür. Burada öncelikleri modern medya ilminde düzenleme teorisi ele alınmıştır. İkincisi makâsıd yönüdür. Burada makâsıdü’ş-şeri‘a ilmine dayanan önceliklerin kuralları ele alınmıştır. Bu çalışmada biraz karşılaştırma yöntemi kullanmanın yanı sıra genel olarak niteleme, tahlil ve istinbât yöntemleri kullanılmıştır. Bu çalışma neticesinde makâsıd ilmini medya alanıyla ilgili ictihâdî bakışta işletmenin zaruri olduğuna ve bunun bilimsel bir lüks olmayıp zorunlu olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca modern İslami düşünce medyasının genel olarak makâsıdü’ş-şeri‘a ölçüleri ve özel olarak da hitap ve medya makâsıdının ölçüleriyle yönlendirmesi gerektiği sonucu elde edilmiştir. Medyanın yakın, orta ve uzak stratejilerini geliştirerek evleviyyât fıkhını işler hale getirmenin zorunlu olduğunu öneriyoruz. Ayrıca medya ve makâsıdü’ş-şeri‘a alanlarında araştırma yapan ve bu ilimlerle meşgul olanların medyayı makâsıd fıkhıyla çerçeveleme ve medya alanında makâsıdı çalıştırma konusunda ortak ciddi çalışmalar yapmalarını öneriyoruz.

Anahtar Kelimeler

Makâsıdü’ş-şeri‘â İlmi, Evleviyyât Fıkhı, İslami Söylem, Dini Medya, Ajandaları Düzenleme Teorisi

Contemporary Media Priorities Regarding Sharia Purposes

Öz

The world in our contemporary reality has turned into a small village due to the technological revolution in communications. This situation allowed the western world to extend its control over the field of contemporary media through innovating specific tools and means that favor the material over the spirit and favor the world over the afterworld. This makes it imperative for those who supervise the Islamic media to review the priorities of the discourse, especially in the light of the rise of the anti-Islam discourse, the increase of skepticism of the religion’s absolutes, and the increase of the attacks on the Islamic content. These challenges are added to previous problems that the Islamic media has suffered from. There are many approaches to studying media, but the rarest is the priority consideration and the objective approach. The researcher has chosen this approach . This choice is based on several hypotheses, and the most important is the normative science of Maqāšid and the jurisprudence of priorities. The normative prescription is one of the most important qualities that cognitive theories envisage and the methodological and procedural potential that purpose consideration can provide to the pioneers of media and the pioneers of Islamic media in particular. Accordingly, the question of the paper is determined as follows: How can the jurisprudence of priorities based on the purposes of Sharia be applied to the field of contemporary media in order to achieve the renaissance of the Islamic nation, then reach the leadership and witnesses over the other nations? The researcher divided the paper into two parts. The first one dealt with the concept of the jurisprudence of priorities in the field of media and the evidence of applications in this field. The second part dealt with applying the rules of the jurisprudence of priorities to contemporary media with sampling for each of the ranks according to three types of rules; the rules of purposes, the rules of the jurisprudence of reality, and the rules of means. The second part is explained by highlighting many perspectives, and the researcher has chosen two of them: the Media perspective, where he deals with the theory of prioritization in contemporary media science, and the purposive perspective, where he deals with the rules of priorities based on the science of the purposes of Sharia. To achieve that, he used methods of description, analysis, and deduction with a few comparison methods. The paper is concluded with the necessity of implementing the science of purposes in jurisprudential consideration related to the field of media and that it is a necessity, not a luxury of knowledge. As a result, there is a need to rationalize the media that reflects Islamic ideas with the standards of the purposes of Sharia in general and the standards of the purposes of discourse and media in particular. Moreover, the study recommends the demand to activate the jurisprudence of priorities through the development of short, medium, and long-term media strategies. The study also recommends to the researchers and workers in the field of media and the field of the purposes of Sharia to jointly work to contextualize the media within the jurisprudence of purposes and to activate the purposes in the field of media.

Anahtar Kelimeler

Maḳāṣid al- Sharīʿa, Jurisprudence of Priorities, Islamic Discourse, Religious Media, The Theory of Agenda Arrangement

أولويات الإعلام المعاصر في ضوء مقاصد الشريعة

Öz

تحول العالم في الواقع المعاصر إلى قرية صغيرة بفعل الثورة التقنية في الاتصال والتواصل، وهذا منح النظام الغربي القدرة على بسط سيطرته على مجال الإعلام المعاصر من خلال ابتكار أدوات ووسائل معينة الغلبة فيها للمادة على حساب الروح والدنيا على حساب الآخرة، وهو ما يحتم على القائمين على الإعلام الإسلامي إعادة النظر في أولويات الخطاب، خاصة مع تصاعد الخطاب المعادي للإسلام وتزايد الهجمات على قطعيات الدين، وتنامي محاربة المحتوى الإسلامي، لتضاف هذه التحديات إلى إشكاليات سابقة عانى منها الإعلام الإسلامي ولا يزال، وإن المناهج التي يمكن الولوج من خلالها إلى دراسة الإعلام كثيرة، بيد أن أكثرها ندرة هو النظر الأولوي والمنهج المقاصدي، وهو الذي تخيره الباحث في هذه الدراسة. وهذا الاختيار مبني على فرضيات عديدة أهمها: معيارية علم المقاصد وفقه الأولويات، وصفة المعيارية من أهم الصفات التي تتوخاها النظريات المعرفية، وإن المكنة المنهجية والإجرائية التي تبحث عنها هذه النظريات ويبحث عنه رواد الإعلام المعاصر موجودة في هذا المنهج. وبناء عليه تحدد سؤال الورقة على النحو الآتي: كيف يمكن تنزيل قواعد فقه الأولويات المستندة إلى مقاصد الشريعة على مجال الإعلام المعاصر بما يحقق نهضة الأمة وريادتها وشهودها على الأمم؟ وقد قسم الباحث الورقة إلى مطلبين تناول أولهما مفهوم الأولويات في مجال الإعلام وأدلة اعتبار هذا الفقه في هذا المجال، فيما تناول المطلب الثاني تنزيل قواعد فقه الأولويات على مجال الإعلام المعاصر مع التمثيل لكل مرتبة من المراتب بحسب ثلاث أصناف من القواعد: قواعد المقاصد، وقواعد فقه الواقع، وقواعد الوسائل. وقد تعددت زوايا تأصيل هذه الفكرة، فطرقها الباحث من زاويتين: إعلامية حيث تناول نظرية ترتيب الأولويات في علم الإعلام المعاصر، ومقاصدية حيث تناول قواعد الأولويات المستندة إلى علم مقاصد الشريعة، واستعمل في سبيل ذلك مناهج الوصف والتحليل والاستنباط مع قليل من منهج المقارنة. وقد خلصت الورقة فيما خلصت إليه من نتائج إلى ضرورة إعمال علم المقاصد في النظر الاجتهادي المتعلق بمجال الإعلام، وأنه ضرورة وليس ترفاً معرفياً، كما خلصت إلى ضرورة ترشيد إعلام الفكرة الإسلامية المعاصر بمعايير مقاصد الشريعة أولاً، ومعايير مقاصد الخطاب والإعلام ثانياً. وأوصت الدراسة بضرورة تفعيل فقه الأولويات من خلال تطوير استراتيجيات إعلامية قريبة ومتوسطة وبعيدة تبنى عليه، كما أوصت الباحثين والمشتغلين في حقلي الإعلام ومقاصد الشريعة بالعمل الجاد المشترك على تأطير الإعلام بفقه المقاصد، وتفعيل المقاصد في مجال الإعلام.

Anahtar Kelimeler

مقاصد الشريعة, فقه الأولويات, الخطاب الإسلامي, الإعلام الديني, ترتيب الأجندة

Kaynakça

• Hanbel, Ahmed. el-Müsned. thk: Şu‘ayb el-Ernaût vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, 2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk: Muhammed Züheyri b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dârü Tavki’n-Necât, 1. Baskı, 1422.
• Dâllâîn, Nidal vd. Nazariyyâtü’l-ittisâ ve’l-i‘lâmü’l-cemâhîrî. 1 Cilt. Amman: Dârü’l-İ‘sâri’l-‘İlmî, 1. Baskı, 2016.
• Ebü’l-Hamâm, Azzam. “Mürâca‘atü nakdiyye li-nazariyyeti tertibi’l-ecnide fî siyâki’l-bî’eti’r-rakmiyye li’l-ittisâl ve’l-i‘lâm”. Mecelletü’l-Lübab, 7 (2020), 159-181. https://studies.aljazeera.net/ar/magazines/book-1305
• El-Abdullah, Mî. Nazariyyâtü’l-ittisâl. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye. 1. Baskı, 2006.
• Eşkar, Üsâme Cum‘a. el-İdâretü’l-i‘lâmiyye li’l-hamlâti’l-i‘lâmiyye, Tatbîkatü’l-Hamlâtü’ş-Şi‘riyye. 1 Cilt. Ankara: Akyol, 1. Baskı, 2021.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ fî usûli’l-fıkh. thk: Muhammed Abdüsselâm Abdüşşâfî. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1993.
• İbn Abdisselâm, Abdülazîz. Kavâidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. thk: Tâhâ Abdürre’ûf Sa‘d. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1. Baskı, 1991.
• ________ el-Fevâid fi ihtisâri’l-makâsıd. thk: İyâd et-Tabbâ‘. 1 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikir el-Mu‘âsır, 1. Baskı, 1416.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Makâsidü’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. 1 Cilt. thk: Muhammed el-Habîb b. el-Hoce. 3 Cilt. Davha: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şü’ûni’l-İslâmiyye, 2004.
• İbn Bâdîs, Abdülhamîd. Mecâlisü’t-Tezkîr min kelâmi’l-hakîmi’l-habîr. thk: Ahmed Şemsüddîn. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1995.
• İbnü’l-Faras, Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’an. thk: Taha Ali vd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm li-Tiba‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1. Baskı, 2006.
• İbnü’l-Müberrid, Yûsûf b. Hasan. Mahdu’s-savâb fî fedâili emîri’l-mü‘minîn Ömer b. el-Hattâb. thk: Abdülaziz b. Muhammed b. Abdilmuhsin. 3 Cilt. Medine-i Münevvere: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî bi’l-Câmi ‘ati’l-İslâmiyye, 1. Baskı, 2000.
• Karadâvî, Yûsuf. Fıkhü’l-eveliyyât dirâse cedîde fî dav’i’l-kitabi ve’s-sünne. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2. Baskı, 1996.
• Karâfî, Ahmed b. İdrîs. el-Fürûk. 4 Cilt. Kahire: ‘Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Mâtlâr, Ermân. Târîhu nazariyyati’l-ittisâl. çev. Nasrüddin li‘yâdî-es-Sâdık Râbıh. 1 Cilt. Beyrut: el-Münazzamatü’l-Arabiyye li’t-Terceme, 3. Baskı, 2005.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk: Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütbi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 2005.
• Naffar, Mahmoud. Fıkıh Usulünün Klasik İslam Siyaset Düşüncesindeki Etkisi: Cüveyni Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 2021. https://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12452/8106
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. thk: Yûsuf Ali Bedyevî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelim et-Tayyib, 1. Baskı, 1998.
• Recrâhî, el-Hüseyin b. Ali. Raf‘u’n-nikâb ‘an tenkîhi’ş-şihâb. thk: Ahmed es-Sirâc-Abdurrahman el-Cebrîn. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1. Baskı, 2004. Reysûnî, Kutub. “et-Tercîh beyne’l-vesâil mesâlikühü ve davâbitühü ve fevâidüh”, Mecelletü’l-‘Ulûmi’ş-Şer‘iyye fi Cami ‘atü’l-Kasîm, 8/1 (2014), 159-197. http://search.mandumah.com/Record/630332/Details
• Sâbit, Sa‘îd. el-Cevânibü’l-i‘lâmiyye fî hatbi’r-Rasûl sallallâhu aleyhi ve sellem. 1 Cilt. Riyâd: Vizâretü’ş-Şü’ûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da ‘veti ve’l-İrşâd, 1. Baskı 1422.
• Ta‘âmine, Besme-el-‘Amûş, Muhammed. “et-Tercîh beyne vesâili’d-da ‘veti’l-elektrûniyye, el-mesâlik ve’d-davâbit ve’t-tatbîkât”. Mecelletü dirâsâti ‘ulûmi’ş-ş ‘ati ve’l-kânûn, 46/2 (2019), 143-159. https://archives.ju.edu.jo/index.php/law/article/view/104506
• Vekîlî, Muhammed. Fıkıh el-Eveliyyât dirâse fi’d-davâbıt. 1 Cilt. Virginia: el-Ma ‘hadü’l-‘Âlemi li’l-Fikri’l-İslâmî, 1. Baskı, 1997.