Some Words Thought to be of Arabic Origin in Karaman and Konya Dialects (Adjective, Adverb and Pronouns)

Yıl 2023, Sayı: 10, 39 - 59, 31.12.2023

Yunus İnanç

https://doi.org/10.51575/atebe.1321616

Öz

Nations are in relations with each other in cultural, economic, political and military fields. It is unthinkable for the languages of nations to be independent of this relationship and closed to influence. Interlingual interaction, exchange of words and phrases is a requirement of the natural structure of the language. Therefore, languages have exchanged words with each other. Throughout history, Turkish has borrowed words from other languages and given them words. Arabic is one of the languages with which Turkish exchanges words. In this study, some words used in the dialects of Karaman and Konya region and thought to be related to Arabic were emphasized. In the process of selecting and compiling the words, first of all, the literature was reviewed and the dictionary parts of the studies on the dialects of the mentioned regions were examined in detail. The words compiled by the literature review were confirmed from the first mouths, sometimes by structured and sometimes semi-structured interview method. In this way, example sentences about the use of words were recorded and the regions where they were used were pointed out. The words identified during the compilation process were classified as nouns, verbs, adjectives, adverbs and pronouns in terms of type. It was seen that all of them would exceed the volume of one article and it was necessary to consider them in separate studies. In this respect, in this study, words such as adjectives, adverbs and pronouns used in the dialects of Karaman and Konya regions and thought to be of Arabic origin are discussed, and it is planned to examine nouns and verbs in other studies. The words were compared with the information in the Compilation Dictionary (Dictionary of Turkish Dialects), it was seen that some words were not included in the Compilation Dictionary and it was proposed to add these words to the dictionary. In the study, a total of 37 words, 22 in the Compilation Dictionary and 15 not in the Compilation Dictionary, were discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Arabic, Konya Dialect, Karaman Dialect, Adjectives, Adverbs, Pronouns

Etik Beyan

Ethics committee permission was obtained from Karamanoğlu Mehmetbey University Ethics Committee for the research with the decision dated 09.11.2022 and numbered 07-2022-214.

Karaman ve Konya Ağızlarındaki Arapça Kökenli Olduğu Düşünülen Bazı Kelimeler (Sıfat, Zarf ve Zamirler)

Öz

Milletler kültürel, ekonomik, siyasi ve askeri alanlarda birbirleri ile ilişki içerisindedir. Milletlerin dillerinin bu ilişkiden bağımsız olması ve etkiye kapalı olması düşünülemez. Diller arası etkileşim, kelime ve söz alışverişi dilin doğal yapısının bir gereğidir. Dolayısıyla diller birbirleriyle kelime alışverişi içinde olmuşlardır. Türkçe de tarih boyunca diğer dillerden kelime almış, onlara kelime vermiştir. Türkçenin kelime alışverişi yaptığı dillerin başında Arapça gelmektedir. Bu çalışmada Karaman ve Konya yöresi ağızlarında kullanılan ve Arapça ile irtibatlı olduğu düşünülen bazı kelimeler üzerinde durulmuştur. Kelimelerin seçilmesi ve derlenmesi sürecinde öncelikle literatür taraması yapılmış ve söz konusu yörelerin ağızları üzerinde yapılan çalışmaların sözlük kısımları detaylıca irdelenmiştir. Literatür taramasıyla derlenen kelimeler bazen yapılandırılmış görüşme bazen de yarı yapılandırılmış görüşme yöntemiyle ilk ağızlardan teyit edilmiştir. Bu sayede kelimelerin kullanımları ile ilgili örnek cümleler kayda geçirilmiş ve kullanıldıkları yörelere işaret edilmiştir. Derleme sürecinde tespit edilen kelimeler tür bakımından isim, fiil, sıfat, zarf ve zamir şeklinde tasnif edilmiştir. Tamamının makalenin hacmini aşacağı görüldüğünden bunların ayrı çalışmalarda ele alınması gerekmiştir. Bu bakımdan bu çalışmada Karaman ve Konya yöresi ağızlarında kullanılan ve Arapça kökenli olduğu düşünülen sıfat, zarf ve zamir türündeki kelimeler ele alınmış, isim ve fiillerin başka çalışmalarda irdelenmesi planlanmıştır. Kelimeler başta Derleme Sözlüğü’nde (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü) yer alan bilgilerle karşılaştırılmış, kimi kelimelerin Derleme Sözlüğü’nde yer almadığı görülmüş ve bu kelimelerin sözlüğe eklenmesi teklif edilmiştir. Çalışmada Derleme Sözlüğü’nde bulunan 22, Derleme Sözlüğü’nde bulunmayan 15 kelime olmak üzere toplamda 37 kelime ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Arapça, Konya Ağzı, Karaman Ağzı, Sıfatlar, Zarflar, Zamirler

Etik Beyan

Bu çalışmanın etik onayı, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu tarafından verilmiş olup 09.11.2022 tarihli ve 07-2022-214 numaralıdır.

Kaynakça

• Alp, Musa - Özcan, Yusuf. Musannaf Arabi-Türki Müşterek İfadeler. İstanbul: Mektep Yayınları, 2018.
• Alzubaidy, Ahmed. “Kökende Çoğul Olarak Kullanılan Arapça Kelimelerin Türkçe’ye Geçmesi ve Türkiye Türkçesinde Kullanım Şekilleri”. Journal of the College of Languages. 42 (2020). https://doi.org/10.36586/jcl.2.2020.0.42.0266.
• Anıl, Zeynep Ayça. Aslı Arapça Olup Türkçe’ye Anlam Kaymasına Uğrayarak Geçmiş Kelimeler. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Arı, Mithat. “Bozkır Dedikleri”. Erişim: 28 Eylül 2022. https://bilgi.bozkir.org.tr/2021/06/bozkr-sozlugu-bozkr-dedikleri-mithat-ar.html.
• Ayva, Aziz. “Konya Dağ Köyleri Ağızlarından Derlenen Fiiller”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 15 (01 Şubat 2006): 97-106.
• “Bozkır Sözlüğü-Bozkır Dedikleri-Mithat Arı-Bozkır’a Dair Bilgiler”. Erişim: 28 Eylül 2022. https://bilgi.bozkir.org.tr/2021/06/bozkr-sozlugu-bozkr-dedikleri-mithat-ar.html.
• “Bozkır’lıların Kullandıkları Kelimeler”. Erişim: 09 Ağustos 2022. http://www.bozkir.net/page/bozkirlilarin-kullandiklari-kelimeler.html.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lugati ve sıhâhı’l-arabiyye. Nşr. Ahmed Abdulgafûr ’Attâr. Kahire: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1990.
• Çavga, Uğur. Konya Ereğli İlçesi Belkaya Ağzı (Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi-Metinler-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Çeker, Mustafa. Çumra Havalisi Yörükleri Ağzı. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Çıracı, Kazım. Konya İli Karapınar İlçesi Ağızları. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• “Divaz Sözlüğü”. Divaz Sözlüğü. Erişim: 10 Ağustos 2022. https://sungursun.blogspot.com/2017/11/divaz-sozlugu.html.
• Doğan, Muammer. “Aksaray Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar-1”. Turkish Studies. 4 (2009).
• Doğan, Muammer. Aksaray ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Duran, Kübra. Konya’nın Hadim İlçesi Ağzı. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Dursunoğlu, Halit. “Türkiye Türkçesindeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses Olayları”. Turkish Studies. 9 (2014).
• Erdem, Gönül. Anamur Yöresi ve Ağızları. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. 2. Bs. Ankara: Bizim Büro, 1999.
• Ermiş, Hamza. Arapça’dan Türkçeleşmiş Kelimeler Sözlüğü. 2. Bs. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Ermiş, Hamza. Türkçeleşmiş Arapça Kelimelerin Tasnifi ve Kök Analizi. İstanbul: Cantaş Yayıncılık, 2012.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. 2. Bs. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1991.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed el-. Kitâbu’l-’ayn muratteben ’alâ hurûfi’l-meâcim. Nşr. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ılmiyye, 2003.
• Gülensoy, Tuncer. Kütahya ve Yöresi Ağızları (İnceleme, Metinler, Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
• Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Gürsoy, Adem. “Gencek (Konya-Derebucak) Mahallesi Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2020).
• Halîl b. Ahmed, el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘ayn. Nşr. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 2003.
• Haşimi, Ahmet. “Türkiye Türkçesinde Kullanılan Arapça Kelime Grupları ve Cümleler Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5/1 (2021): 591-618.
• İbn Düreyd, Ebûbekir Muhammed b. Hasan. Cemherati’l-luga. Nşr. Remzī Munīr Beʿalbek. Beyrut: Dâru’l-‘ılm li’l-melâyin, 1987.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. Nşr. Abdullah el-Kebîr, Muhammed Hasbullah, Hâşim eş-Şâzelî, Seyyid Ramazan Ahmed. Kahire: Dâru’l-maârif, 1984.
• İbrahim, Mustafa - Hamid, Abdulkadir - Muhammet Ali, en-Neccar - Ahmet Hasan, ez-Ziyat. el-Mu’cemu’l-vesît. Kahire: Mektebetü’ş-şuruku’d-devliye, 2004.
• İmruu’l-Kays b. Hucr. Divânu İmrii’l-Kays. Nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 5. Bs. Beyrut: Dâru’l-maârif, 1990.
• İşler, Emrullah. Türkçe’de Anlam Kaymasına Uğrayan Arapça Kelime ve Kelime Grupları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1997.
• “Kelimelerimiz”. Hadimkülder. Erişim: 08 Ekim 2022. https://hadimkulder.org/kelimelerimiz/. Kocamaz, İhsan. Konya İli, Taşkent İlçesi ve Köyleri Ağzı. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Köğçe, Ayşe Namlı. Gölyaka Kasabası Ağzı Söz Dizimi. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2013.
• Küçük, Murat. “Anadolu Ağızlarındaki Doğu Kökenli Sözcüklerin Ses Bilgisi Açısından Görünümleri -Ünsüzler-”. Türkoloji Dergisi 20/2 (01 Ağustos 2013): 39-78.
• Küçükballı, Fatih Numan. “Bozkır (Konya) Ağzından ‘Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”. Konya, 2016.
• Mes’ûd, Cübrân. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1992.
• Mızraklı İlmihal. Nşr. İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Sözer, Burak. Kadınhanı ve Çevresi Türkmen-Yörük Ağzı (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Süveydî, Selâmet Abdullah es-. Şi’ru kabileti Zübyân fi’l-câhiliyye. Nşr. Selâmet Abdullah es-. Doha: Matbûâtu câmiati Katar, 1987.
• Tietze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati. Ankara: Tüba, 2016.
• Tursun, Ayşe. Akören Ağzı. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020. “Türk Dil Kurumu | Sözlük”. Erişim: 21 Eylül 2022. https://sozluk.gov.tr/.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. 2. Bs. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1993.
• Uysal, İdris Nebi. Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri. Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Uysal, İdris Nebi. “Kuzören (Konya-Bozkır) Köyü Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi. 14 (2017): 79-85.
• Yalçın, Ceyhan. Karapınar. 2. Bs. Ankara: Gülnar Yayınları, 2022.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Nşr. Heyet. Kuveyt: Matbaatu hukûmeti’l-Kuveyt, 1969.