أحكام العمل عن بُعد في الشريعة الإسلامية

Yıl 2024, Sayı: 12, 181 - 206, 31.12.2024

Shawish Murad

https://doi.org/10.51575/atebe.1536994

Öz

حاولت هذه الدراسة الموسومة بـ" أحكام العمل عن بعد في الشريعة الإسلامية" بيان مفهوم العمل عن بعد وحكمه في الشريعة الإسلامية والأدلة الدالة على الحكم الشرعي، وشروط العمل عن بعد وكذا حقوق ووجبات العامل في العمل عن بعد، وبيان التحديات الفقهية التقنية والأخلاقية للعمل عن بُعد وكيفية التعامل معها من منظور شرعي، ثم ذكرت أمثلة تطبيقية من خلال ذكر نماذج ناجحة للعمل عن بُعد في الدول الإسلامية وكيفية تطبيقها، وخلصت الدراسة إلى أن المقصود من العمل عن بعد هو أن يمارس العامل في بيته أو أي مكان يريده العمل عن طريق حاسوب متصلاً بمكان عمله عن طريق الإنترنت مستخدماً أجهزةً تساعده على ذلك، وأن حكم العمل عن بُعد في حد ذاته يعتبر من الأمور المباحة؛ إذ لا يوجد نص شرعي يمنعه أو يوجبه، ومع ذلك، فالأدلة العامة التي تدعو المسلم إلى العمل وكسب الأرزاق تنطبق على العمل عن بعد، إذا التزم بالضوابط الشرعية في العمل وخلصت من محاذير شرعية. ويمكن أن يتغير الحكم التكليفي للعمل عن بُعد بناءً على الظروف المحيطة به وتصحبه، ويكتسب الاستحباب أو الوجوب أو الكراهة أو الحرمة، ولكي يكون العمل عن بُعد متوافقًا مع الشريعة الإسلامية، يجب توافر عدة شروط في كل من العامل ورب العمل ويتضمن التحلي بالقيم والمبادئ الإسلامية، وقد أوجب الإسلام حقوق للعاملين عن بعد من خلال إقرار الأجر العادل له بحيث يناسب عمله، وكذا تحديد ساعات العمل، وتوفير فترات الراحة للاسترخاء واستعادة النشاط، كما أوجب عليه واجبات منها وجوب حفاظ العامل على بيئة عمل مناسبة للعمل بحيث يضمن التركيز والإنتاجية، ووجوب التزامه بمواعيد العمل المحددة وبالسياسات والإجراءات المحددة، وبوجوب الأمانة في أداء المهام والزامه بمجموعة من القيم والمبادئ الإسلامية. والتعامل مع التحديات التقنية والأخلاقية في العمل عن بُعد من منظور شرعي يتطلب مراعاة مجموعة من المبادئ والقيم الإسلامية التي تضمن النزاهة والأمانة في العمل؛ ومن هذه المبادئ والقيم الإسلامية ما هو خاص في حق العامل، ومنها ما هو خاص برب العمل، وذكرت الدراسة أمثلة ناجحة في العمل عند بعد في بعض الدول الإسلامية منها: منتدى" عن بُعد" في الإمارات العربية المتحدة، وبرنامج" العمل عن بُعد" في المملكة العربية السعودية، وشركة الطيران "Air Asia " التقنية في ماليزيا. وختمت الدراسة بذكر أهم ما توصلت إليه من نتائج وبعض التوصيات أراد الباحث أن يذكرها ليكون العمل عن بعد متطابقاً مع أحكام الشرعية الإسلامية

Anahtar Kelimeler

الشريعة الإسلامية, العمل عن بعد, الأحكام, الضوابط, المبادئ

The Rulings of Remote Work in Islamic Law

Öz

The study titled “Remote Work Provisions in Islamic Law” aimed to clarify the concept of remote work and its ruling in Islamic law, along with the evidence supporting the legal ruling. It also discussed the conditions for remote work, the rights and obligations of remote workers, and the technical, ethical, and jurisprudential challenges of remote work and how to address them from an Islamic perspective. The study provided practical examples by mentioning successful models of remote work in Islamic countries and how they are implemented. The study concluded that remote work involves an employee working from home or any place they choose, using a computer connected to their workplace via the internet with the help of necessary devices. The ruling on remote work itself is considered permissible, as there is no specific Islamic text that prohibits or mandates it. However, general evidence encouraging Muslims to work and earn a livelihood applies to remote work, provided it adheres to Islamic guidelines and avoids any prohibitions. The legal ruling on remote work can change based on the surrounding circumstances, making it recommended, obligatory, disliked, or prohibited. For remote work to be in line with Islamic law, several conditions must be met by both the employee and the employer, including adherence to Islamic values and principles. Islam mandates fair wages for remote workers, appropriate working hours, and rest periods for relaxation and rejuvenation. It also requires the worker to maintain a suitable work environment to ensure focus and productivity, adhere to specified working hours and policies, and perform tasks with honesty, adhering to a set of Islamic values and principles. Addressing the technical and ethical challenges of remote work from an Islamic perspective requires considering a set of Islamic principles and values that ensure integrity and honesty in work. These principles and values apply to both the worker and the employer. The study mentioned successful examples of remote work in some Islamic countries, such as the “Remote” forum in the United Arab Emirates, the “Remote Work” program in Saudi Arabia, and the tech company “Air Asia” in Malaysia. The study concluded with key findings and recommendations to ensure remote work aligns with Islamic legal provisions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Remote Work, Its Rulings, Its Regulations, Its Principles

İslam Hukukunda Uzaktan Çalışmanın Hükümleri

Öz

“İslam hukukunda uzaktan çalışmanın hükümleri” başlıklı bu çalışmada, uzaktan çalışma kavramı ve İslam hukukundaki hükmü, şerî‘hükmünü gösteren delilleri, uzaktan çalışmanın koşulları, aynı şekilde işçinin uzaktan çalışmadaki hakları ve sorumlukları, uzaktan çalışmanın teknik ve etik hukuki zorlukları ve bunlarla hukuki açıdan nasıl başa çıkılacağı anlatıldı. Akabinde İslam ülkelerindeki başarılı uzaktan çalışma modellerinden ve bunların nasıl uygulanabileceğinden söz ederek pratik örnekler zikredildi. Özetle uzaktan çalışmadan kastedilen; işçinin evinde veya istediği herhangi bir mekânda, internet üzerinden işyerine bağlanan bir bilgisayar vasıtasıyla, kendisine yardımcı olan cihazları kullanmak suretiyle çalışmasıdır. Uzaktan çalışma hükmü haddi zatında caiz olarak kabul edilmektedir. Nitekim bunu yasaklamayı gerektirecek bir şerî‘ metin bulunmamaktadır. Bununla birlikte bir Müslümanı çalışmaya ve geçimini sağlamaya teşvik eden genel deliller, işyerinde yasal kontrollere uyması ve yasaklardan uzak olması durumunda uzaktan çalışma için de geçerlidir. Uzaktan çalışmaya ilişkin zorunlu hüküm, onu çevreleyen ve beraberinde gelen koşullara bağlı olarak yerine göre mubah, vacip, mekruh ve haram şeklinde değişebilir. Uzaktan çalışmanın İslam hukukuna uygun olabilmesi için gerek işçi gerek de işveren tarafından İslami değer ve ilkelere bağlı kalınması da dâhil olmak üzere birtakım şartların yerine getirilmesi gerekir. İslam, uzaktan çalışanlara, yaptıkları işe münasip bir ücret tayin etme, çalışma saatlerini belirleme, dinlenme ve aktivite zamanı vb. haklar tanımıştır. Ayrıca işçinin konsantrasyonunu ve üretkenliğini sağlayacak şekilde işe uygun bir çalışma ortamını sağlaması dâhil olmak üzere ona görevler yükledi. Belirli politika, çalışma programlarına ve prosedürlere bağlı kalmalı, görevleri yerine getirirken dürüst olmalı ve bir dizi İslami değer ve ilkelere uymalıdır. Uzaktan çalışmadaki teknik ve etik zorluklarla şeriat perspektifinden mücadele etmek, işyerinde emanet ve dürüstlüğü garanti eden bir takım İslami ilke ve değerlerin dikkate alınmasını gerektirir. Söz konusu İslami prensip ve değerlerin bazıları işçiye bazıları da işverene özeldir. Araştırmada, Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki “uzaktan çalışma” forumu, Arabistan Krallığı’ndaki “uzaktan çalışma” programı ve Malezya’daki “Air Asia” teknik havayolu da dâhil olmak üzere bazı İslam ülkelerinde bahse konu çalışmanın başarılı örneklerinden bahsedildi. Çalışma, uzaktan çalışmanın İslam hukuku hükümlerine uygun olması için araştırmacının belirtmesi gerektiğini düşündüğü en önemli bulgulara ve bazı önerilere yer verilerek sonuçlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Uzaktan Çalışma, Hükümler, Kurallar, Prensipler

Teşekkür

اشكركم جزيل الشكر والتقدير

Kaynakça

• Abdü’l-Vehhâb b. Ali el-Mâlikî. Şerhu’r-Risâle. Tah: Ahmed b. Ali ed-Dimyâtî. Beyrut: Dâr İbn Hazm. 2007.
• Avâvde, Semir Muhammed. "İslam Hukukunda İşçilerin Görevleri ve Hakları: Filistin İş Kanunu ile Karşılaştırma". Filistin: Kudüs Üniversitesi. 2010.
• Ayub, Hasan. Fıkhü’l-Muamelât el-Mâliyye fi’l-İslâm. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2003.
• BAKKAH Sitesi. Uzaktan Çalışma Nedir, Alanları, Amaçları, Yönetimi ve Siteleri. Erişim: 29/07/2024. https://bakkah.com/ar/knowledge-center/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D9%84-%D8%B9%D9%86-%D8%A8%D8%B9%D8%AF
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Şuabu’l-Îmân. Tah: Muhammed es-Saîd Zeglûl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Kadura, Sehr Mervan. "Uzaktan Çalışma Sözleşmesi: Karşılaştırmalı Bir Çalışma", Lübnan Üniversitesi Hukuk ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1/1 (2020), 1-67.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîh-i Buhârî. Tah: Mustafa Dib el-Bugâ. Dımaşk: Dâr İbn Kesîr. 5. Baskı, 1993.
• Dr.Job Sitesi. Birleşik Arap Emirlikleri’nde Uzaktan Çalışma Fırsatları: Kapsamlı Rehberiniz. Erişim: 05/08/2024. https://drjobs.ae/ar/blog/%d9%81%d8%b1%d8%b5-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d9%85%d9%84-%d8%b9%d9%86-%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d9%81%d9%8a-%d8%af%d9%88%d9%84%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d8%a5%d9%85%d8%a7%d8%b1%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b1%d8%a8
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. Sünen-i Ebû Dâvûd. Tah: Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye. 2009.
• Emirlikler Menkul Kıymetler ve Emtia Kurumu. Önde Gelen İslami Sermaye Piyasası. Erişim: 02/08/2024. https://www.sca.gov.ae/ar/about-us/our-strategic-priorities/pioneer-islamic-capital-market.aspx
• Erafşar, Rabia Büşra." Türk İş Hukukunda Evden Çalışma". Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 1/ 1, (2022), s. 279- 317.
• Florida Flyers Sitesi. “Uzaktan Havacılık İşlerine Giriş”. Erişim: 12/08/2024. https://www.flightschoolusa.com/ar/%D9%88%D8%B8%D8%A7%D8%A6%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%B7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D9%86-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D9%83%D9%84-%D9%85%D8%A7-%D8%AA%D8%AD%D8%AA%D8%A7%D8%AC%D9%87/
• Hassan, Hüseyin Hâmid. Hakü’l-Amel fi’ş-Şerîa el-İslâmiyye. İslam Ekonomisi ve Finansmanı Ansiklopedisi, Ekonomik Kültür Evi, 1-32, 2010.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. Makâsıdu’ş-Şerîa el-İslâmiyye. Tah: Muhammed el-Habîb b. el-Hûca. Katar: Evkaf ve Din İşleri Bakanlığı. 2004.
• İbn Battal, Ali b. Halef. Şerhu Sahîh-i Buhârî li İbn Battal. Tah: Yasir bin İbrahim. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd. 2. Baskı, 2003.
• İbn Ebî Dünya, Abdullah b. Muhammed. Es-Samt ve Âdâbü’l-Lisân. Tah: Ebû İshak el-Huveynî. Beyrut: Dârü’l-Kitâb el-Arabî. 1990.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîh-i Buhârî. Tah: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kahire: el-Mektebetü’s-Selâfiyye. 1970.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîh-i İbn Hibbân. Tah: Muhammed Sönmez ve diğerleri. Beyrut: Dâr İbn Hazm. 2012.
• İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ân el-Azîm. Tah: Sâmî es-Selâme. Riyad: Dârü’t-Tıybe li’n-Neşr ve’t-Tevzi’. 2. Baskı, 1999.
• İbn Mâce, Muhammed bin Yezîd. Sünen-i İbn Mâce. Tah: İsam Hâdî. Cübeyl: Dârü’s-Sıddîk li’n-Neşr. 2. Baskı, 2014.
• İzzeddîn, Abdü’l-Azîz b. Abdü’s-Selâm. Kavâidü’l-Ahkâm fî Mesâlih el-Enâm. Tah: Tâhâ Abdü’r-Raûf. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyât el-Ezheriyye. 1991.
• Karâfî, Ahmed b. İdris. Envârü’l-Burûk fî Envâi’l-Furûk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb. ts.
• Menâvî, Muhammed b. Tâc el-Ârifîn. et-Teysîr bi Şerhi’l-Câmiu’s-Sağîr. Riyad: İmam Şâfiî Kütüphanesi. 3. Baskı, 1988.
• Mhtwyat Sitesi. Uzaktan Çalışma Programı: Çalışan ve İşveren Kayıt Yöntemi. Erişim: 14/08/2024. https://mhtwyat.com/58130/teleworks-sa-program/
• Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. Tah: Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî Matbaası. 1955.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Çağdaş Arapça Sözlük. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb. 2008.
• Râzî, Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâr İhyâü’t-Türâs el-Arabî. 3. Baskı, 2000.
• Sübkî, Tâc ed-Dîn Abdü’l-Vehhâb.el-Eşbâh ve’n-Nezâir. Tah: Âdil el-Mevcûd ve Ali Muavvaz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1991.
• Süyûtî, Celâlüddîn.el-Eşbâh ve’n-Nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1983.
• Şakar, M. ve Erkan Şahin, D. "Esnek Çalışma Modellerinden Uzaktan Çalışma ve Uzaktan Çalışanların Sigortalılığı". Sosyal Güvenlik Dergisi. Sosyal Güvenlik Kurumu, 11/2(2021), 249-267.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed.el-Mu’cemü’l-Evsat. Tah: Târik b. Avad. Kahire: Dârü’l-Haremeyn. 1995. Yüce, Mehmet. “İslâm Ekonomisinde Temel İlkeler”. İlahiyat Akademi Dergisi 1/13 (2021), 57-96.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. Kuveyt: İrşad ve Enbâ Bakanlığı. 2001.