TWO BROTHERS TRIBES IN THE NORTH OF THE BLACKSEA: ON THE RELATIONS OF PECHENEGS AND CUMAN-KIPCHAKS

Yıl 2018, Sayı: 2, 7 - 19, 01.05.2018

Cihan Yalvar

Öz

The Pechenegs and Cuman-Kipchaks, which are called two brother tribe, were subject to the Western Turkic Khanate, which formed after the Turkic Khanate split in 582. According to the Dīwān Lughāt al-Turk, which was penned by Mahmud al-Kashgari, one of the twenty-four Oghuz tribes, Pechenegs first relations with CumanKipchaks started after the Battle of Talas in 751. After this war, the Pechenegs were defeated by the Karluks and became neigbour to the Cuman-Kipchaks. The Pechenegs, coming from the north of the Black Sea, which is called as one of the strategic points where the Turkisness started to developed starting from the Huns to the Cuman-Kipchaks, became neigbour to the Kuman-Kipchaks again in the north and east regions. The Pechenegs, which the sources indicated them as a rich tribe, have always been in conflict with all the tribes around them. The most important parts of these struggles were the Cuman-Kipchaks and the Byzantine Empire. The Byzantine Empire took this army as an army of mercenary troops who had difficulties with theirselves and used Peceneks against the Seljuks in Anatolia. After the Silistre war in another name Derster between the Byzantine Empire and the Pechenegs in 1087, the two brothers tribe began to fall out with each other. The Byzantine Empire was in this order squeezed Seljuks from Anatolia, Chaka Beg from the Aegean region and Pechenegs from the Balkans blockated Byzantium. The Byzantine Empire which was trapped in the corner, vanquished Pechenegs in the Lebunium War on 29 April 1091 by using Cuman-Kipchaks which were in bad odour with Pechenegs in accordance their politics. As a result of this war, the Byzantine Empire succeeded in removing both the Pechenegs, which forced itself in the Balkans, and the great danger approaching from the three sides successfully. After the Lebunium War, some of the Pecheneg groups moved to Pest and Fertö in Hungary, some of them immigrated to the Balkans and inhabited near Vardar River, and some of them were subjected to Oghuz and Cuman-Kipchaks. This article is going to deal with the emergence of Pechenegs and their arrival to the Northern Black Sea and their relations with Cuman-Kipchaks and their indirect relations with the Byzantine Empire up until to the end of their political life.

Anahtar Kelimeler

Cuman-Kipchaks, Pechenegs, Byzantine Empire, Battle Of Derster Silistra , Battle Of Levounion, North Of The Black Sea

KARADENİZ’İN KUZEYİNDE İKİ KARDEŞ KAVİM: PEÇENEKLER VE KUMAN- KIPÇAKLARIN MÜNASEBETLERİ ÜZERİNE

Öz

İki kardeş kavim olarak adlandırılan Peçenekler ile Kuman-Kıpçaklar, 582 yılında Göktürk Kağanlığı’nın ikiye ayrılmasından sonra oluşan Batı Göktürk Kağanlığı’na tabi idiler. Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınan Divan-ü Lugati’t Türk’e göre yirmi dört Oğuz boyundan birisi olarak ifade edilen Peçenekler’in KumanKıpçaklar ile ilk münasebetleri 751 yılında yapılan Talas Savaşı sonrasında başlamıştır. Bu savaş sonrasında Peçenekler, Karluklar tarafından yenilmiş ve Kuman-Kıpçaklar ile komşu olmuşlardır. Hunlar’dan itibaren bilinen Kuzey göç yollarını takip ederek Karadeniz’in Kuzeyi’ne gelen Peçenekler, Kuzey ve Doğu bölgelerinden tekrar Kuman-Kıpçaklar ile komşu olmuşlardır. Karadeniz’in Kuzeyi’nin bizim için önemi Hunlardan başlayarak Kuman- Kıpçaklar’a kadar Türklüğün filizlendiği stratejik noktalardan birisi olmasıdır. Kaynakların zengin bir kavim olarak belirttiği Peçenekler çevresinde bulunan tüm kavimler ile her zaman mücadele halinde olmuşlardır. Bu mücadelelerin en önemli kısımlarını onların Kuman-Kıpçaklar ve Bizans ile yaptığı mücadeleler oluşturmuştur. Bizans İmparatorluğu kendisine türlü zorluklar çıkartan bu kavmi paralı asker olarak ordusuna almış ve onları Anadolu’da Selçuklular’a karşı kullanmıştır. 1087 yılında Bizans ile Peçenekler arasında gerçekleşen Derster; bir diğer adı ile Silistre Savaşı sonrasında bu iki kardeş kavmin arası açılmaya başlamıştır. Bu sıralarda Bizans İmparatorluğu; Anadolu’dan Selçuklular, Ege bölgesinden Çaka Bey ve Balkanlardan ise Peçenekler tarafından sıkıştırılmış durumdaydı. Bizans, siyaseti gereği Peçenekler ile arası açılan KumanKıpçakları kullanarak 29 Nisan 1091 yılında Lebunium Savaşı’nda Peçenekler’i ağır bir mağlubiyete uğratmışlardır. Böylece Bizans, Balkanlardaki tehdidi ortadan kaldırmış ve Çaka Bey’in Bizans çevresinde oluşturmaya çalıştığı ittifak zincirini de kırmayı başarmıştır. Lebunium Savaşı sonrasında geriye kalan Peçenek gruplarının bazıları Bizans tarafından Vardar Nehri civarına bazıları Macaristan’da yer alan Peşte ve Fertö’ya yerleştirilmiş, geriye kalanlar ise Uzlar’a ve Kuman-Kıpçaklar’a tabi olarak hayatlarını idame ettirmişlerdir. Bu makalede Peçeneklerin ortaya çıkışları ve Karadeniz’in Kuzeyi’ne ulaşmalarından, siyasi hayatlarının sona ermesine kadar gelişen süreçte Kuman-Kıpçaklar ve dolaylı yoldan Bizans İmparatorluğu ile gelişen ilişkileri ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Kuman-Kıpçak, Peçenek, Bizans İmparatorluğu, Derster Silistre Savaşı, Lebunium

Kaynakça

• AYÖNÜ, Yusuf, ‘’Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI-XII Yüzyıllar), Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, s. 53-69.
• BELA, Kossanyi, ‘’IX. – XII. Asırlarda Uzlar ve Koman’ların Tarihine Dair’’, çev. Hâmit Koşay, Belleten, C. VIII, S. 29, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1944, s. 119-136.
• GÖKBEL, Ahmet, Kıpçak Türkleri (Siyasi ve Dini Tarihi), Ötüken, İstanbul 2000.
• _______________, ‘’Kıpçaklar-Kumanlar’’, Türkler II. Cilt, Ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 729-752.
• HORVARTH, Andras Paloczi, Pechenegs, Cumans, Iasians Steppe Peoples in Medieval Hungary, translated by Tımothy Wılkınson, Kner Priting House, Hungary 1989.
• İLGÜREL, Mücteba, ‘’Çaka Bey’’, DİA, C. VIII , s. 186-188. KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, 30. Basım, Ötüken, İstanbul 2010.
• KAŞGARLI, Mahmud, Dîvanu Lugâti’t Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, haz. Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu, 2. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• KOMNENA, Anna, Alexıad Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1996.
• KUMEKOV, Bolat, ‘’Kimekler’’, Türkler II. Cilt, Ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 767-775.
• KUMRU, Nurdan, P.V. Golubovskiy ve Eseri: Peçenegi, Torki i Polovtsi Do Naşestviya Tatar: (Moğol İstilasına Kadar Peçenekler, Uzlar ve Kuman-Kıpçaklar) (Tercüme-Tahlil), T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2016.
• KURAT, Akdes Nimet, Peçenekler, yay. haz. Ahsen Batur, Türk Tarih Kurumu, Ankara ___________________, IV.-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, 2. Baskı, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara 1992.
• ___________________, Çaka Bey İzmir ve Civarındaki Adaların İlk Türk Beyi M.S. 1081- , 3. Baskı, Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü, Ankara 1966.
• ORHUN, Hüseyin Namık, Peçenekler, Remzi Kitaphanesi, İstanbul 1933.
• OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, 9. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2017.
• PORPHYROGENİTUS, Constantine, De Administrando Imperio, Grek Text Edited by Gy. Moravcsık, Eng. Trans. By R.J.H. Jenkıns, Second Impression, Harvard University The Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington 1985.
• SÜMER, Faruk, ‘’Peçenekler’’, DİA, C. XXXIV, s. 213-214. ŞEŞEN, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001.
• TAŞAĞIL, Ahmet, Eski Türk Boyları Çin Kaynaklarına Göre (M.Ö III- M.S. X. Asır), Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2016.
• TAŞAĞIL, Ahmet, ‘’Talas Savaşı’’, DİA, C. XXXIX, Ankara 2010, s. 501.
• TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, 3. Baskı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
• USTA, Aydın, Sorularla Bizans İmparatorluğu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016.
• VASİLİEV, A. A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, Cilt I, çev. Arif Müfid Mansel, Maarif Matbaası, Ankara 1943.
• VÖRÖS, Gâbor, ‘’Peçeneklerin Dili ve Erken Tarihleri’’, Türkler, II. Cilt, Ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 693-708.
• YALVAR, Cihan, ‘’Deşt-i Kıpçak’ta Moğol Hakimiyeti ve Kuman-Kıpçaklar’’, Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Dergisi, C. 2 ,S. 1, Ocak 2018, s. 3-29.