The spatiotemporal changes of the Gölbaşı Basin peatlands, Adıyaman/ Türkiye

Yıl 2023, , 277 - 305, 30.10.2023

Merve Sandıkçıoğlu , Ali Uzun

https://doi.org/10.33688/aucbd.1279642

Öz

Peats are organic materials formed by accumulating decayed plant residues in acidic environments saturated with water. Peats are used in different fields such as agriculture, fuel, thermal insulation, forestry, medicine and textiles. Peatlands are important as they are microclimatic areas rich in biodiversity and record paleogeographic data. In this study, the spatial and temporal changes of the Gölbaşı Basin peatlands were investigated. The study islargely based on field work. In addition, Landsat satellite data of 1984, 2000, 2020, orthophotos of 1973, 1985, 1999 and 2020, Google Earth images and current drone footage were used to determine the temporal variation of peat areas. ArcGIS 10.3.1 software was used for the analysis and visualization of the data. In this study, it was determined that the Gölbaşı Basin peatlands were 1540.64 hectares in 1973, which decreased to 897.22 hectares in 2020, and the areal shrinkage reached 41.76% in this period. Peat mining, agricultural activities and the opening of drainage channels have been effective in the spatial and temporal change of peatlands. Considering these data in the preparation of the watershed management plan is important in terms of sustainable use of peatlands.

Anahtar Kelimeler

Peatland, Wetland, Spatiotemporal change, Gölbaşı, Adıyaman

Gölbaşı Havzası Turbalıklarının Alansal ve Zamansal Değişimi, Adıyaman/ Türkiye

Öz

Turbalar, suya doygun asidik ortamlarda çürümüş bitki kalıntılarının birikmesiyle oluşan organik malzemelerdir. Turbalar tarım, yakacak, ısı yalıtımı, ormancılık, tıp ve tekstil gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır. Turbalıklar biyoçeşitlilik açısından zengin mikroiklim alanları olmaları ve paleocoğrafik verileri kaydetmeleri açısından önemlidir. Bu çalışmada, Gölbaşı Havzası turbalıklarının alansal ve zamansal değişimi incelenmiştir. Çalışma, büyük ölçüde saha çalışmalarına dayalı olarak hazırlanmıştır. Ayrıca turba alanlarının zamansal değişimini belirlemek amacıyla 1984, 2000, 2020 yıllarına ait Landsat uydu verilerinden, 1973, 1985, 1999 ve 2020 yıllarına ait ortofotolardan, GoogleEarth görüntülerinden ve güncel drone çekimlerinden faydalanılmıştır. Analizler ve verilerin görselleştirilmesinde ArcGIS 10.3.1. yazılımı kullanılmıştır. Çalışmada Gölbaşı Havzası turbalıklarının 1973 yılında 1540,64 hektar olduğu, 2020 yılında 897,22 ha'hektara gerilediği ve bu dönemde alansal daralmanın %41,76’ya ulaştığı belirlenmiştir. Turbalıkların alansal ve zamansal değişiminde turba madenciliği, tarımsal faaliyetler ve drenaj kanalı açılması etkili olmuştur. Bu verilerin havza yönetim planının hazırlanmasında dikkate alınması, turbalıklardan sürdürülebilir yararlanma açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Turbalık, Sulak Alan, Alansal-zamansal değişim, Gölbaşı, Adıyaman

Kaynakça

• Aslan-Sungur, G., Lee, X., Evrendilek, F., Karakaya, N. (2016). Large interannual variability in net ecosystem carbon dioxide exchange of a disturbed temperate peatland, Science of the Total Environment, 554, 192-202. Doi: 10.1016/j.scitotenv.2016.02.153.
• Bragg, O., Lindsay, R. (2003). Strategy and action plan for mire and peatland conservation in Central Europe. The Netherlands: Wetlands International. https://repository.uel.ac.uk/download/a15975c835ce7ba86d935b6d6fa17342094c74e76e68c0ce0ba9df4ca0c5de91/2925991/WI_CEPP_2003.pdf adresinden alınmıştır.
• Çaycı, G., Baran, A., Ozaytekin, H., Kutuk, C., Karaca, S., Çiçek, N. (2011). Morphology, chemical properties, and radiocarbon dating of eutrophic peat in Turkey, Catena, 85 (3), 215-220. Doi: 10.1016/j.catena.2011.01.005.
• Çolak, A. H., Günay, T. (2011). Gizemli Yaşam Alanları Olarak Turbalıklar (El kitabı) (Katkısı olan diğer yazarlar: H. Joosten, G. M. Steiner, S. Kırca, T. Minayeva, M. Succov, T. Timmermann, J. Paal, M. Pöstinger, A. Ertan, G. Özalp, S. Çoban). İstanbul: Rota Yayın Yapım Tanıtım.
• Deng Mühendislik (2018). Turba (torf) ocağı kapasite artışı, mobil kırma – eleme ve paketleme tesisi (Bağlarbaşı köyü, Gölbaşı, Adıyaman). 30.09.2022 tarihinde http://eced.csb.gov.tr/ced/jsp/ek1/21250# adresinden alınmıştır.
• Dengiz, O., Ozaytekin, H. H., Cayci, G., Baran, A. (2009). Characteristics, genesis and classification of a basin peat soil under negative human impact in Turkey, Environmental geology, 56 (6), 1057-1063. Doi: 10.1007/s00254-008-1206-3.
• Devlet Su İşleri (DSİ) (2015). Yayımlanmamış Ceyhan Havzası hidrojeolojik raporu. Kahramanmaraş.
• Evrendilek, F., Berberoglu, S., Karakaya, N., Cilek, A., Aslan, G., Güngör, K. (2011). Historical spatiotemporal analysis of land-use/land-cover changes and carbon budget in a temperate peatland (Turkey) using remotely sensed data, Applied Geography, 31(3), 1166-1172. Doi: 10.1016/j.apgeog.2011.03.007.
• Fındıkgil, G. (1997). Turba yataklarının değerlendirilmesi ve Türkiye'de enerji üretiminde kullanma olanakları, Bilimsel Madencilik Dergisi, 16 (3), 10-21. http://www.mining.org.tr/en/pub/issue/32625/362120 adresinden alınmıştır.
• Gürbüz M., Karabulut, M, Küçükönder, M. (2007). Gölbaşı Gölleri sulak alan ekosistemi yönetim planı. TÜBİTAK.
• Hoş-Çebi, F., Korkmaz, S. (2015). Organic geochemistry of Ağaçbaşı Yayla peat deposits, Köprübaşı/Trabzon, NE Turkey. International Journal of coal geology, 146, 155-165. Doi: 10.1016/j.coal.2015.05.007.
• İmamoğlu, M. Ş. (1993). Gölbaşı (Adıyaman) – Pazarcık – Narlı (K.Maraş) Arasındaki Sahada Doğu Anadolu Fayı’nın Neotektonik İncelenmesi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alınmıştır.
• Joosten, H., Clarke, D. (2002). Wise use of mires and peatlands. Finland: International Mire Conservation Group and International Peat Society. https://www.researchgate.net/profile/HansJoosten/publication/267227024peatlands/links/545718440cf2bccc490f3a8b/Wise-use-of-Wise-use-of-peatlandspeatlands.pdf adresinden alınmıştır.
• Kahraman, İ. M., Güçlü, K. (2001). Erzurum ve çevresinde tespit edilen turba alanlarının bitki yetiştirme ortamı olarak kullanılma olanaklarının araştırılması, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32 (2). https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunizfd/issue/2954/40915 adresinden alınmıştır.
• Karamanoğlu, K. (1961). Yüksek turbalıkların teşekkülü genel yayılma alanları, Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 67-77. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/174489 adresinden alınmıştır.
• Kırmacı, M. (2017, Temmuz). Sphagnum Peatlands of Turkey. The 3rd International Symposium on EuroAsian Biodiversity 5-8 July 2017. Minsk – Belarus.
• Kırmacı, M., Semiz, A., Filiz, F., Çatak, U. (2019). Turkish blanket bogs and Sphagnum (Bryophyta) diversity of these blanket bogs, Acta Biologica Turcica, 32 (4), 211-219. http://www.actabiologicaturcica.com/index.php/abt/article/viewFile/835/832 adresinden alınmıştır.
• Korkmaz, H., Karabulut, M., Gürbüz, M. (2008). Water potential of the Gölbaşı Lakes and their sustainable management, J. Int. Environmental Application & Science, 3(5), 390-398. https://www.researchgate.net/publication/269392464_Water_Potential_of_the_Golbasi_Lakes_and_Their_Sustainable_Management adresinden alınmıştır.
• Kowalczyk-Juśko, A., Onuch, J., Kościk, B., Skowron, P., Chołody, M., Kosidło, A., Rawski, J. (2016). Environmental and practical aspects of the use of peat for agriculture and energy aims, Journal of Ecological Engineering, 17 (4), 138-142. Doi: 10.12911%2F22998993%2F65083.
• Li, C., Grayson, R., Holden, J., Li, P. (2018). Erosion in peatlands: Recent research progress and future directions, EarthScience Reviews, 185, 870-886. Doi: 10.1016/j.earscirev.2018.08.005.
• Lindsay, R. (2016). Peatland (mire types): based on origin and behavior of water, peat genesis, landscape position, and climate, in: F. M. Milton, G. R. Prentice, R. Crawford and N. C. Davidson (Eds.), The Wetland Book: II: Distribution, Description and Conservation. Netherlands, Dordrecht: Springer 1-23. Doi: 10.1007/978-94-007-6173-5_279-1.
• Loisel, J., Gallego-Sala, A. (2022). Ecological resilience of restored peatlands to climate change, Communications Earth & Environment, 3 (1), 1-8. Doi: 10.1038/s43247-022-00547-x.
• Makaroğlu, Ö., Küçükdemirci, M., Karlıoğlu, N., Acar, D., Gürel, A., Dağdeviren, R. Y., … Çağatay, M. N. (2022). Holocene sedimentary history of South Danamandıra Lake: a peatland in west of İstanbul, Çatalca Peninsula, NW Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, 31 (4), 410-423. Doi: 10.55730/1300-0985.1809.
• MAPEG (Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü) (2022). Maden üretim değerleri, 2018-2021. Endüstriyel hammaddeler üretimi (ton). 07.11.2022 tarihinde https://www.mapeg.gov.tr/Custom/Madenistatistik adresinden alınmıştır.
• McFeeters, S. K. (1996). The use of the Normalized Difference Water Index (NDWI) in the delineation of open water features, International Journal of Remote Sensing, 17 (7), 1425-1432. Doi: 10.1080/01431169608948714.
• Montanarella, L., Jones, R. J., Hiederer, R. (2006). The distribution of peatland in Europe, Mires and Peat, 1. https://www.researchgate.net/profile/LucaMontanarella/publication/26841884_The_distribution_of_peatland_in_Europe/links/02e7e5228248a6b2ae000000/The-distribution-of-peatland-in Europe.pdf?_sg%5B0%5D=started_experiment_milestone&origin=journalDetail adresinden alınmıştır.
• Minayeva, T. Y., Sirin, A. A. (2012). Peatland biodiversity and climate change, Biology Bulletin Reviews, 2 (2), 164-175. Doi: 10.1134/S207908641202003X.
• O’connell, J., Connolly, J., Holden, N. M. (2014). A monitoring protocol for vegetation change on Irish peatland and heath, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 31, 130-142. Doi: 10.1016/j.jag.2014.03.006.
• Öner, Ş. (2009). Vegetation history and human activity in 2nd millennium AD in NW Turkey: pollen analysis of a peat bog. In A. B. Fennici (Ed.), Finnish Zoological and Botanical Publishing Board. Doi: 10.5735/085.046.0302.
• Paleckiene, R., Navikaite, R., Slinksiene, R. (2021). Peat as a raw material for plant nutrients and humic substances, Sustainability, 13 (11), 6354. Doi: 10.3390/su13116354.
• Parish, F., Sirin, A., Charman, D., Joosten, H., Minayeva, T., Silvius, M. and Stringer, L. (2008). Assessment on peatlands, biodiversity and climate change: Main report. Kuala Lumpur, Wageningen: Global Environment Centre and Wetlands International. https://www.researchgate.net/profile/HansJoosten/publication/284054686_Peatlands_and_carbon/links/56b1c80508ae56d7b06b29e3/Peatlands-and-carbon.pdf adresinden alınmıştır.
• Payne, R. J., Charman, D. J., Matthews, S., Eastwood, W. J. (2008). Testate amoebae as palaeohydrological proxies in sürmene ağaçbaşi yaylasi peatland (northeast Turkey), Wetlands, 28 (2), 311-323. Doi: 10.1672/07-42.1.
• Parry, L. E., Holden, J., Chapman, P. J. (2014). Restoration of blanket peatlands, Journal of environmental management, 133, 193-205. Doi: 10.1016/j.jenvman.2013.11.033.
• Sandıkçıoğlu, M., Uzun, A. (2022). Gölbaşı Havzası Turbalıklarının Alansal ve Zamansal (1984 - 2020) Değişimi, Adıyaman/ Türkiye. III. International Siirt Scientific Research Congress 18-19 November 2022, Bildiriler Kitabı içinde (s. 817-825). Siirt.
• Sjörs, H. (1980). Peat on earth: multiple use or conservation? Ambio, 303-308. https://www.jstor.org/stable/4312610.
• Tarnocai, C. (2006). The effect of climate change on carbon in Canadian peatlands, Global and planetary Change, 53, 222-232. Doi: 10.1016/j.gloplacha.2006.03.012.
• Tel, A. Z., Eğilmez, Ç. (2015). Gölbaşı gölleri (Adıyaman/Türkiye) havzası vejetasyon tiplerinin floristik kompozisyonu ve ekolojik özellikleri üzerine bir araştırma, ADYÜTAYAM, (3 )1, 2-28. https://dergipark.org.tr/en/pub/adyutayam/issue/61038/906390 adresinden alınmıştır.
• Tırıl, A. (2006). Sulak Alanlar. Ankara: Oran.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK, 2022a). Yıllık sanayi ürün istatistikleri, 2013-2021. 13.09.2022 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK, 2022b). Dış ticaret istatistikleri ara malı ithalatı, 2013-2021. 13.09.2022 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr adresinden alınmıştır.
• Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD, 1998). 21. Yüzyıla girerken Türkiye’nin enerji stratejisinin değerlendirilmesi. 7.11.2022 tarihinde https://tusiad.org/tr/tum/item/1846-21--yuzyila-girerken-T%C3%BCrkiye-nin enerji%20stratejisinin%20de%C4%9Ferlendirilmesi adresinden alınmıştır.
• Trade Map (2022). 2703 – Peat, incl. Peat litter, whether or not agglomerated. 20.09.2022 tarihinde https://www.trademap.org/Country_SelProductCountry_TS.aspxnvpm=1%7c792%7c%7c%7c%7c2703%7c%7c%7c4%7c1%7c1%7c2%7c2%7c1%7c2%7c1%7c1%7c1 adresinden alınmıştır.
• Van Zeist, W., Timmers, R. W., Bottema, S. (1970). Studies of modern and Holocene pollen precipitation in southeastern Turkey, Palaeohistoria, 14, 19-39. file:///C:/Users/merve/Downloads/admin,+PH14_03VanZeist_etal%20(2).pdf adresinden alınmıştır.
• Xu, H. (2006). Modification of normalised difference water index (NDWI) to enhance open water features in remotely sensed imagery, International journal of remote sensing, 27 (14), 3025-3033. Doi: 10.1080/01431160600589179.
• Xu, J., Morris, P. J., Liu, J., Holden, J. (2018). PEATMAP: Refining estimates of global peatland distribution based on a metaanalysis, Catena, 160, 134-140. Doi: 10.1016/j.catena.2017.09.010.
• URL-1. Torf nerelerde kullanılır. 12.09.2022 tarihinde https://torftasas.com/19_20210217014210_Nerelerde-kullanilir adresinden alınmıştır.
• URL-2. Earth Explorer. 13.09.2022 tarihinde https://earthexplorer.usgs.gov/ adresinden alınmıştır.
• URL-3. Üretim sahalarımız (Torf ocakları) (Abant Torf). 17.09.2022 tarihinde https://www.abanttorf.net/uretim.php adresinden alınmıştır.
• URL-4.Çevre Kanunu. 12.09.2022 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden alınmıştır.
• URL-5. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında verilecek izinlere ilişkin 2022 uygulama esasları, 2022, EK-10. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 12.09.2022 tarihinde https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Belgeler/KORUNAN%20ALANLAR%20%C3%9CCRET%20TAR%C4%B 0FES%C4%B0/Ek-10-2022%20Yili%20Sulak%20Alan%20Faaliyet%20Izinleri%20Uygulama%20Esaslari.pdf adresinden alınmıştır.
• URL-6. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Parsel Sorgu Uygulaması. 10.12.2022 tarihinde https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/#ara/cografi/37.70249388530638/37.486124038696296 adresinden alınmıştır.
• URL-7. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Sulak Alan Envanteri Yönetim Bilgi Sistemi. 14.11.2022 tarihinde https://saybis.tarimorman.gov.tr/detay/6A004200310032007A00680058003700320045006F003D00 adresinden alınmıştır.