Uludağ’da Girland ve Çember Oluşumları

Yıl 2011, , 239 - 258, 01.08.2011

Murat Türkeş Muhammed Zeynel Öztürk

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000127

Cited By: 6

Öz

Uludağ’ın alpin kuşağı periglasiyal şekil ve süreçlerin etkisi altındadır. Bu süreçler sonucunda oluşan girland ve çemberler en yaygın şekiller olarak karşımıza çıkmaktadır. Uludağ’ın zirve kesimi, Uludağ kütlesinin genel uzanış doğrultusu nedeniyle, su bölüm çizgisinden kuzey ve güney olarak ikiye ayrılır ve her iki bölümde de girland ve çember şekillerine rastlanılır. Ancak her iki bölümde de girland ve çemberlerin dağılışı bodur ardıcın (Juniperus communis subsp. nana) yayılışı ile sınırlandırılır. Kuzey yamaçlarda, bodur ardıçların daha iyi yetişme olanağı bulduğu granodiyorit ve gnayslar üzerinde girlandlar ve çemberler sınırlı ölçüde gelişmiştir. Güney yamaçların büyük bölümünün mermerlerden oluşması, bodur ardıcın yayılışını engelleyerek güney yamaçlarda girland ve çemberlerin daha iyi gelişmesini ve geniş alan kaplamasını sağlamıştır. Girlandların morfolojisini denetleyen temel etmenler, litoloji, yüksek eğim koşulları, girlandın gerisinde bulunan ayrışma ürünü ve döküntü tutarı ile ön cephede yer alan bitkinin özelliğidir. Girlandlar, çeşitli yükseltilerdeki yamaçlar ve sırtlar üzerinde, 2-40° arasında geniş bir eğim aralığında gelişme gösterirken, çemberlerin zirveler arasında bulunan düz ve düze yakın (0-10°) alanlar üzerinde geliştiği görülür. Öte yandan, girlandların oluşumunda birçok alpin bitki türü etkili iken, çemberlerin oluşmasında yalnız iki yumak otu türü etkilidir

Anahtar Kelimeler

Girland, çember, vejetasyon, iklim, periglasiyal, alpin kuşak, Uludağ

Garland and circle formations on Uludağ

Öz

Alpine zone of the Uludağ is under the influence of periglacial processes and landforms. As a result of this processes, garlands and circles have appeared to be dominant landforms. Because of the general direction of the Uludağ massif, the summit portion of the Uludağ are divided into north and south from watershed line, and garland and circle appear in both portions. However, distributions of the garland and circle forms are restricted by distribution of the common junipers (Juniperus communis subsp. nana) in both divisions. Garlands and circles have developed with a limited extent over the northern slopes, where the common junipers have found a better growing opportunity over granodiorite and gneiss on the northern slopes. Because most of southern slopes are of the marble formation and this causes preventing of distribution of the Juniperus communis subsp. nana on southern slopes, garland and circles have been developed much better and cover wider area. The basic factors that control the morphology of garlands are of the lithology, high-slope conditions, decomposition product and debris amount behind the garlands and the feature of plant placed in the front. While garlands developed in a large slope range of among 2-40° over the slopes and ridges having various altitudes, circles are mainly seen over flat and slightly flat areas (0-10°) among the summits. On the other hand, while many alpine plant species are effective in the formation of garlands, only two types of Festuca sp. are effective in the formation of circles

Anahtar Kelimeler

Garland, circle, vegetation, climate, periglacial, alpine zone, Uludağ

Kaynakça

• Altın, T. (2006) “Aladağlar ve Bolkar Dağları üzerinde görülen periglasiyal jeomorfolojik şekiller” Türk Coğrafya Dergisi, 46: 05-122.
• Anderson, T.W.; Sclove, S.L. (1978) An Introduction to the Statistical Analysis of Data. Boston: Houghton Mifflin Company.
• Ardel, A. (1944) “Uludağ (Morfolojik Etüd)”, Türk Coğrafya Dergisi 5–6: 35–57.
• Atalay, İ. (1984) “Mescid Dağı’nın glasiyal morfolojisi” Ege Coğrafya Dergisi, 2: 129-39
• Bilgin, T. (1960) “Kaz Dağı ve üzerindeki periglasiyal şekiller hakkında” Türk Coğrafya Dergisi, 20: 114-123.
• Bilgin, T. (1972) Munzur Dağları Doğu Kısmının Glasiyal ve Periglasiyal Morfolojisi. İstanbul Üniversitesi Yayınları, Yayın no: 1757.
• Butler, D.R.; Malansonb, G.P.; Resler, L.M. (2004) “Turf-banked terrace treads and risers, turf exfoliation and possible relationships with advancing treline” Catena 58: 259–274
• Cannone, N.; S. Sgorbati,; M. Guglielmin (2007) “Unexpected impacts of climate change on alpine vegetation” Frontiers in Ecology and the Environment 7: 360-364.
• Cvijic. J. (1909) “Beobachtungen über die Eiszeit auf der Balkanhalbinsel, in den Südkarpaten und dem Mysischen Olymp”, Zeitschrift Für Gletscherkunde, III.
• Çepel, N. (1978) “Uludağ Kütlesinin Ekolojik Özellikleri”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2: 15–25. İstanbul.
• Erinç, S. (1949) “Uludağ Üzerinde Glasiyal Morfoloji Araştırmaları”, Türk Coğrafya Dergisi 11–12: 79–92
• Erinç, S. (1955) “Glasiyal ve periglasiyal morfoloji bakımından Honaz ve Bozdağ” Türk Çoğrafya Dergisi, 13-14: 25-43.
• Erinç, S. (1957) “Uludağ Periglasiyali Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 8: 91–94.
• Erinç, S. (2001) Jeomorfoloji II, Der Yayınları, Yayın No: 294.
• French, H. (1996) The Periglacial Environment, Pearson Education, Longman. London.
• Güleryüz, G. (2000) Uludağ Alpin Çiçekleri (Alpine Flowers of Uludağ), Bursa Valiliği İl Turizm Müdürlüğü, Bursa.
• Hjort, J. (2006) Environmental Factors Affecting The Occurence of Periglacial Landforms in Finnish Lnpland: A Numerical Approach, Unpublished Academic Dissertation, University of Helsinki.
• Ketin, İ. (1983) Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış, İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı, Yayın No: 32, İstanbul.
• Penck, W. (1918) Die Tectonischen Grundzüge Westleinasiens.
• Price, L.W. (1969) “The collapse of solifluction lobes as a factor in vegetating blockfields” Arctic 22(4): 395-402
• Turoğlu, H. (2009). “Aksu Deresi Havzası (Giresun) Periglasiyal Sahasında Kütle Hareketleri” Türk Coğrafya Dergisi, 52: 41-54.
• Türkeş, M.; Öztürk, M. Z. (2008a) “Uludağ Meteoroloji İstasyonu Verilerinin İklimsel Değişimler ve Periglasiyal Süreçler Açısından İncelenmesi”, IV. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu ATMOS’ 2008, İstanbul Teknik Üniversitesi, 25-28 Mart 2008, Bildiriler Kitabı, s: 89-98, İstanbul.
• Türkeş, M.; Öztürk, M. Z. (2008b) “Uludağ’ın Periglasiyal Jeomorfolojisi”, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu 2008, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 20-23 Ekim 2008, Bildiriler Kitabı, 387-395, Çanakkale.
• Uzun, A. (1995) “Uludağ’da Tor Oluşumu”, Türk Coğrafya Dergisi, 30: 53–65. Yaltırak, C.; Gazioğlu, C.; Selim, H.; Yücel, Z. (2004) “Uludağ Nasıl Yükseliyor?”, Aktif Tektonik Araştırma Grubu 8. Toplantısı (ATAG-8), Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Bölümü, Elazığ.
• Zanho, C.; Akçar, N.; Yavuz, V.; Kubik, P.; Schlüchter, C. (2007) “Batı Anadolu’daki Paleobuzul Kayıtlarının Kozmojenik
• Yaş Tayini Ve Paleoiklimsel Değerlendirmesi”, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu VI Bildiriler Kitabı, 109-115, İstanbul.