Tarihi Coğrafya Bakımından Önemli Bir Kaynak: Cihannüma

Yıl 2009, , 93 - 110, 01.08.2009

Mesut Elibüyük

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000097

Cited By: 2

Öz

Bu yıl Kâtip Çelebi’nin doğumunun 400. yılıdır. Bu nedenle Unesco 2009 yılını Kâtip Çelebi yılı olarak kabul etmiştir. Bunun anısına burada, Kâtip Çelebi’nin Cihannüma adlı eseri coğrafya bakımından incelenip tanıtılmıştır. Kâtip Çelebi’nin hayatı ve eserleri hakkında birçok araştırma yapılmıştır. Araştırmaların çok az kısmı Kâtip Çelebi’nin coğrafya eserlerini ele almaktadır. Doğuda Hacı Halife, batıda ise Hacı Kalfa olarak tanınan Kâtip Çelebi, yaşamı içerisinde birçok eser yazmıştır. Bu eserlerin bir kısmı tarihi coğrafya bakımından oldukça önemlidir. Kâtip Çelebi doğu ve batıda yazılmış olan coğrafya eserlerini ve atlaslarını takip etmiştir. Bu eserlerden coğrafyanın ne kadar önemli olduğunu anlayan Kâtip Çelebi, gidilemeyen yerlerin coğrafya eserleri aracılığıyla öğrenilebileceğini belirtmektedir. Bunun sonucu olarak yazar iki tane Cihannüma adlı coğrafya eseri yazmıştır. Birincisi doğu düşünürlerinin görüşlerine göre yazılmıştır. Ancak, birinci Cihannüma’nın batının coğrafya görüşlerine uymadığını gören Kâtip Çelebi 1650-1655 yılları arasında ikinciyi yazma gereğini duymuştur. Ayrıca Kâtip Çelebi coğrafyada kartografya konusunun ve harita yapmanın önemi üzerinde de durmuştur. Buna bağlı olarak coğrafya kitaplarına harita koymanın gerektiğini de belirtmektedir. Bu sebeple Merkator Atlası’nı da çevirmiştir. Daha sonra İbrahim Müteferrika, Cihannüma’nın önemli bir coğrafya eseri olduğunu görünce 1732 yılında basmıştır. Ancak İbrahim Müteferrika, bastığı bu esere bazı eklemeler de yapmıştır. Böylece Kâtip Çelebi ve Cihannüma adlı eseri, kısa zamanda batıda ve doğuda tanınmıştır. Toplam 762 sayfa olan Cihannüma, Bölgesel Coğrafya özelliğinde yazılmış bir eserdir. Eser dünyanın kıtaları ve birçok ülkesi hakkında bilgi vermektedir. Bu esere 38 şekil konulmuş olup bunların 25 tanesi haritadır. Cihannüma denizlerden, karalardan, adalardan, akarsulardan, yerleşmelerden, yollardan ve ekonomik etkinliklerden de söz etmektedir. Kâtip Çelebi bütün bunları daha önce kullanılmayan coğrafya yöntemleriyle okuyucuya sunmuştur. Eser bütünüyle Tarihî Coğrafya bakımından önemli bir kaynaktır

Anahtar Kelimeler

Cihannüma, Kâtip Çelebi, İbrahim Müteferrika, Coğrafya, Tarihi Coğrafya

An important source for Historical Geography: Cihannüma

Öz

Due to this year is the 400th birthday of Kâtip Çelebi, 2009 was accepted as the year of Kâtip Çelebi by Unesco. In the memory of this, the achievement of Kâtip Çelebi “Cihannüma” has been analysed and introduced at geographical point in this work. There are a lot of researches about Kâtip Çelebi and his life. A few of them are about his geographical achievements. Being known as “Hacı Halife” in the East of the World and “Hacı Kalfa” in the West, Kâtip Çelebi wrote numerous achievements during his life. Some of them is considerably important for historical geography. Kâtip Çelebi examined the geographical achievements written in the East and the West. He understood from them how important geography is and indicated that the places, which can not be gone, can be learnt from geographical achievements. Then he wrote two books called as Cihannüma”. He wrote the first book according to the opinions of the people who consider right. However this book didn’t adapt the geographical views of the West. Therefore between 1650-1655 he wrote the second book. Besides, Kâtip Çelebi emphasised on the importance of the cartography and making map in geography. Accordingly, he specified the necessity of maps in the geography books. For this reason, he translated Mercator Atlas. In 1732 İbrahim Müteferrika published “Cihannüma”, when he saw the importance of this geographical achievement. He added some extra information to this achievement. At the end, Kâtip Çelebi and his achievement “Cihannüma” were known at short notice in the West and the East of the World. Being 762 pages, Cihannüma is an achievement of Regional Geography. It informs about the continents and many of countries of the Wold. There are 38 shapes in this achievement and 25 of them are maps. Seas, continents, islands, rivers, settlements, roads, economical activities are also mentioned in Cihannüma. Kâtip Çelebi offered all of thems by geographical methods, which were not used before. The achievement is completely important for historical geography

Anahtar Kelimeler

Cihannüma, Kâtip Çelebi, İbrahim Müteferrika, Geography, Historical Geography

Kaynakça

• Ağarı, M. (2002) İslam Coğrafyacılığı ve Müslüman Coğrafyacılar, Kitabevi Yay. ISBN 975-7321-63-X. İstanbul.
• Akyol, İ. H. (1940) Tanzimat Devrinde Bizde Coğrafya, Maarif Matbaası, İstanbul.
• Gökyay, O. Ş. (1977) ―Kâtip Çelebi‖, İslam Ansiklopedisi, 6. cilt. s.432-438, İstanbul.
• Gökyay, O. Ş. (1982) Kâtip Çelebi, İkinci baskı, İş Bankası Genel Yay. No: 232, Edebiyat dizisi 57, Ankara.
• Gökyay, O. Ş. (1991) ―Kâtip Çelebi; Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri‖, Türk Tarih Kurumu Yay. VII. Dizi, 33b: 3-92, Ankara.
• Oruç, Ş. – Tokcan, H. – Demirkaya, H. (2006) ―Osmanlı Dönemi Coğrafya ve Coğrafya Öğretimi‖, Beyazkalem Yayıncılık, Ankara.
• Pitcher, D.E. (1972) ―An Historical Geography of the Ottomam Empire‖, Leiden.
• Ramsay W. M. (1961) ―Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (Çev. Mihri Pektaş), MEB, İstanbul.
• Selen, H. S. (1991) ―Cihannüma. Kâtip Çelebi. Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler‖, Türk Tarih Kurumu Yay. VII. Dizi, 33b: 121-136, Ankara.
• Taeschner, F. (1924) ―Das Anatolische Wegenetz nach Osmanischen Quellen (2 vols)‖, Leipzig.
• Türkay, C. (1999) ―Osmanlı Türklerinde Coğrafya‖, MEB Yay., İstanbul.
• Unat, Y. (2002) "Osmanlılarda Coğrafya", Bilim ve Ütopya, 95: 31-33l.
• Yaman, T. M. (1940) ―Cihannüma’nın İlaveli Bir Nüshası‖, Ülkü Mecmuası, 85, 86, 87’den ayrı basım.