Batı ve Güneybatı Anadolu’nun paleocoğrafya ve jeoarkeolojisinde santorini (thera) küllerinin önemi

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 1, 15 - 37, 01.04.2016

Serdar Vardar , Ertuğ Öner

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000171

Cited By: 4

Öz

Tephra örnekleri kronostratigrafik yorumlarda kılavuz bir katmandır ve paleocoğrafya ile jeomorfoloji değerlendirmelerinde farklı bölgelere ait morfolojik birimlerin korelasyonlarında bilimsel katkılar sağlamaktadır. Volkanik küller, püskürme zamanlarına ait kapladıkları rölyefi çok iyi yansıttıkları için genel bir rölyef korelasyonunu mümkün kılmaktadır. Santorini volkanının patlamasına ait küller ve dağılış özelikleri Batı Anadolu paleocoğrafyası ve jeoarkeolojisi için hem kronolojik bir referanstır hem de belirli bir dönemin morfolojik özeliklerini yansıtmaktadır. Bunun yanında volkanik küllerin kıyı bölgelerindeki tsunami etkileri ve izleri de paleocoğrafya- jeoarkeoloji araştırmaları için önemlidir. Bu çalışmada Eşen ovası, Bayraklı (Symirna) antik kenti ve Gölcük gölü (Ödemiş-İzmir) sondajlarından alınan volkanik küllerin element analizleri sonucunda Santorini’nin (Thera) Minoan patlamasına (GÖ 1650) ait olduğu belirlenmiştir. Analiz sonuçları Batı Anadolu’da daha önce yapılmış diğer çalışmaların sonuçları ile ilişkilendirilmiştir. Bu bilgilerin yardımı ile küllerin Batı ve Güneybatı Anadolu’daki dağılışı üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Eldeki analiz-bulgular paleocoğrafya ve jeoarkeolojik değerlendirmelerinde kullanılmış ve tephra örneklerinin analizlerinin bu çalışmalara katkısı üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

Güney Ege volkanik ada yayı, Santorini, Eşen ovası, Bayraklı höyüğü, Gölcük

Importance of the tephra of Santorini (Thera) in the paleogeography and geoarchaeology of the western and southwestern Anatoliae

Öz

Tephra samples is a guide layer in chronostratigraphic interpretations and in paleogeographic geomorphologic evolutions provide scientific contributions to correlations of morphological units beloning to different regions. Volcanic ashes enable the overall relief correlations because of their well reflecting surface that they cover belong the eruption time. Features of Santorini tephra and its distribution is both chronological referance and important indicator because of reflecting the morphological features of a particular period for Western Anatolian paleogeography and geoarchaeology. Besides that, paleogeographical effects of tephras, tsunami effects in coastal regions and its terraces are also important for paleogeography-geoarchaeology reserach. In this research, element analysis of volcanic ashes obtained from drillings in Eşen plain, Bayraklı (Symirna) ancient city ve Gölcük lake (Ödemiş-İzmir) indicates that the tephras belong to Santorini Minoan eruption (1650 BP). Results of analysis corelate with other research that is done before. Element analysis of tephra is associated with the outcomes of research previously done in Western Anatolia. According to these data, interpretations on distribution of Minoan Tephra were carried out. Analysis and findings are used in paleogeograpical and geoarchaeological interpretations and the contribution of the analysis of tephra samples to these works are emphasized

Anahtar Kelimeler

South Aegean volcanic island arc, Santorini, Eşen plain, Bayraklı mound, Gölcük

Kaynakça

• Akurgal, E., 1950. Bayraklı, Erster Vorlaufger Bericht über die Auusgrabungen in Alt-Symrina, DTCF Band VIII No.1, Ankara.
• Akurgal, E.. 1987. Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yay. San. ve Ticaret Şirketi.
• Antonopoulos, J. 1992. “The Great Minoan Eruption of Thera Volcano and the Ensuing Tsunami in the Greek Archipelago”, Natural Hazards 5, 153-168.
• Barton M, Huijsmans J P P, 1986. Post-caldera dacites from the Santorini volcanic complex, Aegean Sea, Greece: an example of the eruption of lavas of near-constant composition over a 2,200 year period. Contr Mineral Petr, 94: 495
• Bennet, J., Galaty, M. 1997. “Ancient Greece: Recent Developments in Aegean Archaeology
• Beverley N. Goodman-Tchernov, Hendrik W. Dey, Eduard G. Reinhardt, Flody McCOy, Yossi Mart 2009. Tsunami waves generated by the Santorini eruption reached Eastern Mediterranean shores, Geology, American Geology Society, v. no. 10 p. 943-946.
• Bruins, H. J., van der Plicht, J., MacGillivray, J. A. 2009. “The Minoan Santorini Eruption And Tsunami Deposits In
• Palaikastro (Crete): Dating By Geology, Archaeology, 14c, And Egyptian Chronology”, Radiocarbon, 51 (2), 397– Cherubini P., Humbel T., Beeckman H., Gartner H., Mannes D., Pearson C., Schoch W., Tognetti R., Lev-Yadun S., 2014.
• The olive-branch dating of the Santorini eruption. Antiquity publications LTD., Antiquity 88, 267-291. Derin Z., Batmaz. 2004. Bornova-Kemalpaşa (İzmir) Arkeolojik Envanteri 2003. TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 2. S.75
• Dominey-Howes, D. T. M., Papadopoulos, G. A., Dawson, A. G. 2000. “Geological and Historical Investigation of the 1650
• Mt. Columbo (Thera Island) Eruption and Tsunami, Aegean Sea, Greece”, Natural Hazards, 21, 83–96. Dominey-Howes, D. 2002. “Documentary and Geological Records of Tsunamis in the Aegean Sea Region of Greece and their Potential Value to Risk Assessment and Disaster Management”, Natural Hazards, 25, 195–224.
• Driessen J., Macdonald C., 1997. The troubled island: Minoan Crete before and after the Santorini eruption. Liège: Aegaeum 17.
• Druitt T H, Francaviglia V, 1992. Caldera formation on Santorini and the physiography of the islands in the late Bronze age. Bull Volc, 54: 484-493
• Dunn, S. E. 2002. The chronology of the Aegean late bronze age with special reference to the Minoan eruption of Thera,
• Durham theses, Durham University. Available at Durham E-Theses. Düvenci, Y. R. 2013. Bağlararası’nda Santorini Külleri (Çeşme Bağlararası’nda 4600 yıl öncesine ait tarihi kalıntılar)” Bütün Dünya 2000, 16 (185), 55-58.
• Eastwood, W.J., Pearce, N. J. G., Westgate, J. A., Perkins, W. T. 1998. “Recognition of Santorini (Minoan) Tephra in Lake
• Sediments from Gölhisar Gölü, Southwest Turkey by Laser Ablation ICP-MS,” JAS 25, 677-687. Eastwood, W.J., Pearce, N. J. G., Westgate, J. A., Perkins, W. T., Lamb, H.F., Roberts, N. 1999. “Geochemistry of Santorini tephra in lake sediments from Southwest Turkey”, Global and Planetary Change, 21, 17–29.
• Eastwood, W. J., Tibby, J., Roberts, N., Birks, H. J. B., Lamb, H. F. 2002. “The environmental impact of the Minoan eruption of Santorini (Thera): statistical analysis of palaeoecological data from Gölhisar, southwest Turkey”, The Holocene, 12 (4), 431-444.
• Écochard, É., Fouache, É., Kuzucuoğlu, C., Carcaud, N., Ekmekçi, M., Ulusoy, İ., Çiner, A., Des Courtils, J. 2009.
• “Reconstitution paléogéographique des dynamiques paysagères Durant l’Holocène autour de Xanthos et Létôon dans l’ancienne Lycie (Turquie) : premiers résultats”, Norois, 213 (4), 59-71. Ecochard, E. 2012. Approche géoarchéologique et valorisation du patrimoine géomorphologique autour du Létôon (plaine de Xanthos, Turquie). Université Paris Est Créteil, Thèse.
• Ercan, T., 1980. “Akdeniz ve Ege Denizindeki Pliyo-Kuvaterner ada yayı volkanizması”, Jeomorfoloji dergisi, 9, 37-59.
• Fouache, E., Ecochard, E., Kuzucuoğlu, C., Carcaud, N., Ekmekçi, M., Ulusoy, İ., Robert, V., Çiner A., Des Courtils, J. “Palaeogeographical reconstruction and management challenges of an archaeological site listed by UNESCO: the case of the Letoon shrine in the Xanthos Plain (Turkey)”, Quaestiones Geographicae, 31 (1), 37-49. Francalanci, L., Vougioukalakis, G.E., Perini, G., Manetti, P. 2005. “A West-East Traverse along the magmatism of the South Aegean volcanic arc in the light of volcanological, chemical and isotope data”, Developments In Volcanology, , 65-111.
• Friedman, G. M. 2005. “Tephras, Tsunamis, and Modern Carbonate Beachrock, Carbonates and Evaporites”, 20 (2), 2005, 106.
• Friedrich W L, 2000. Fire in the Sea, The Santorini Volcano: Natural History and the Legend of Atlantis. London:
• Cambridge Univ Press, 258 p Friedrich, W. L., Kromer, B., Friedrich, M., Heinemeier, J., Pfeiffer, T., Talamo, S. 2006. “Santorini Eruption Radiocarbon
• Dated to 1627–1600 B.C.”, Science, 312, 548.
• Friedrich, W. L., Heinemeier, J. 2009. The Minoan eruption of Santorini radiocarbon dated to 1613 ± 13 BC - geological and stratigraphic considerations. 57-63. Time’s Up Dating the Minoan Eruption of Santorini, Monographs of the Danish
• Institute at Athens Volume 10, Editor: Hallager, E., Athens: Aarhus University Press. Friedrich, W. L. 2013. “The Minoan Eruption of Santorini around 1613 B.C. and its consequences”, Tagungen des
• Landesmuseums für Vorgeschichte Halle, 9, 37-48. Galanopoulos A. G., Bacon E., 1969. Atlantis:Truth Behind the Legend. Thomas Nelson & Sons Ltd; First Edition edition, pages.
• Goodman-Tchernov, B. N., Dey, H. W., Reinhardt, E. G., McCoy, F., Mart, Y. 2009. “Tsunami waves generated by the Santorini eruption reached Eastern Mediterranean shores”, Geology, 37, 943-946.
• Hamann, Y., Wulf, S., Ersoy, O., Ehrmann, W., Aydar, E., Schmiedl, G. 2010. “First evidence of a distal early Holocene ash layer in Eastern Mediterranean deep-sea sediments derived from the Anatolian volcanic province”, Quaternary Research 73, 497–506.
• Heiken G, McCoy F, 1984. Caldera development during the Minoan eruption, Thira, Cyclades Greece. J Geophys Res, 89: 8462
• Hedervari, P-, 1976, Some comparisons between Santorini and Krakatau volcanoes: Inter, Cong. Therm. Wat. Geoth. Ener. and Volcan. of the Medit- Area, Proceedings 3, 63-75.
• Kastens, K.A., Cita, M.B. 1991. “Tsunami-induced sediment transport in the abyssal Mediterranean Sea”, Geological Society of America Bulletin, 92, 845-857.
• Kayan, İ., Öner, E. 2013. “Bayraklı Höyüğü (İzmir) Çevresinin Holosen’deki Jeomorfolojik Gelişimi [Holocene
• Geomorphological Evolution of Coastal Environment Around Bayraklı Mound (İzmir)] (135-158)”. Profesör Doktor Asaf KOÇMAN’a Armağan. Editör: Öner, E. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. Knappett C., Evans T., Rivers R., 2011. The Theran eruption and Minoan palatial collapse: new interpretations gained from moddeling the mairtime network, Antiquity 85 (329), 1008-1023.
• LaMarche, V. C. Jr, Hirschboeck, K. K. 1984. “Frost rings in trees as records of major volcanic eruptions”, Nature, 307, 126.
• Manning, S. 1988. “The Bronze Age Eruption of Thera: Absolute Dating, Aegean Chronology and Mediterranean Cultural
• Interrelations”, Journal of Mediterranean Archaeology, 1(1), 17-82. Manning S W, Ramsey C B, Kutschera W, Higham T, Kromer B, Steier P, Wild E M, 2006. Chronology for the Aegean Late
• Bronze Age 1700-1400 B.C.. Science, 312: 565-569
• Marinatos S., 1972. Thera: Key to the riddle of Minos. National Geographic 141:702–26.
• McCoy F W, Heiken G, 2000. The late-Bronze age explosive eruption of Thera (Santorini), Greece: regional and local effects. In: McCoy F W, Heiken G (eds), Volcanic Hazards and Disasters in Human Antiquity, Geol Soc Amer Spec Pap, 345: 43-70.
• Megalovasilis, P. 2014. “Partition Geochemistry of Hydrothermal Precipitates from Submarine Hydrothermal Fields in the Hellenic Volcanic Island Arc”, Geochemistry International, 52 (11), 992–1010.
• Minoura, K., Imamura, F., Kuran, U., Nakamura, T., Papadopoulos,G. A., Takahashi, T., Yalciner, A. C. 2000. “Discovery of Minoan tsunami deposits”, Geology, 28, 59-62.
• Ninkovich, D., Hays, J. D. 1972. “Mediterranean island arcs and origin of high potash volcanoes”, Earth and Planetary
• Science Letters, 16 (3), 331-345. Novikova, T., Papadopoulos, G. A., McCoy, F. W. 2011. “Modelling of tsunami generated by the giant Late Bronze Age eruption of Thera, South Aegean Sea, Greece”, Geophysical Journal International, 186, 665–680.
• Omaç, F. 2014. “Çeşme kazısında bugüne kadar bilinmeyen bir volkan patlamasının külleri ortaya çıktı”, Çeşme Aktüel, 73, 27.
• Orcell, J., Blanquet, E., 1955. Les Volcans. Editions Bourrlier 56, Rue Saint-Placide, Paris. 128 s.
• Öner, E. 1997a. “Eşen Çayı Taşkın - Delta Ovasının Jeomorfolojisi ve Antik Patara Limanı”, Ege Coğrafya Dergisi 9, 89
• Öner, E. 1997b. “Eşen Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Likya Antik Kentleri”. A.Ü.Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6, 203 – 242.
• Öner, E., 1998. “Likya Limanlarının Kaderi (Teke Yarımadası Kıyılarında Jeoarkeolojik Araştırmalar)”. XIX. Uluslararası
• Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sonuçları, Araştırma Sonuçları Toplantısı I., 419-440. Öner, E. 1999a. “Letoon ve Çevresinde Paleo-Jeomorfolojik Araştırmalar”, Ege Coğrafya Dergisi 10, 51-82.
• Öner, E. 1999b. Zur Geomorphologie der Eşen –Deltaebene und des Antiken Hafens von Patara. Südwesttürkei 98-104.
• Marburger Geographische Schriften 134, Marburg. Öner, E. 2001. Eşen Çayı Delta Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Jeoarkeolojik Değerlendirmeler 103-121. Türkiye
• Kuvaterneri Çalıştayı Makaleler Kitabı. İstanbul. Öner, E. 2009. Güneybatı Anadolu’nun Kıyı Jeomorfolojisi (Teke Yarımadası Kıyı Bölümü). TÜBİTAK - ÇAYDAG Proje
• No: 199Y078, 819 s. İzmir: Yayınlanmamış. Öner, E. 2012. Bornova Ovasının (İzmir) Jeomorfolojisi ve Yeşilova Höyüğü. EÜ. BAP, 2006/EDB/002, 304 s., İzmir: Yayınlanmamış.
• Öner, E. 2013. Likya’da Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları. Bornova, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Öner, E. ve Akbulut, H. 2015. “Paleocoğrafik – Jeoarkeolojik Bulgular Işığında Patara Apollon Tapınağı’nın Yerinin
• Tartışılması: Patara Apollon Tapınağı Kısık Boğazı’nda mıydı?”, Ege Coğrafya Dergisi, 24 (2), 69-105. Öner, E. ve Kayan, İ. 2006. “İzmir Körfezi Kıyılarında Alüvyon Birikimi ile Karşıyaka ve Bayraklı Kıyılarının
• Şekillenmesi”, Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu, Bildiri Kitabı, 8 - 22, İzmir. Papadopoulos, G. A., Gràcia, E., Urgeles, R., Sallares, V., De Martini, P. M., Pantosti, D., González, M., Yalciner, A. C., Mascle, J., Sakellariou, D., Salamon, A., Tinti, S., Karastathis, V., Fokaefs, A., Camerlenghi, A., Novikova, T., Papageorgiou, A. 2014. Historical and pre-historical tsunamis in the Mediterranean and its connected seas:
• Geological signatures, generation mechanisms and coastal impacts, Marine Geology, 354, 81–109. Petersen, Heidelberg, M.D. 1975. Recent Tuffic Sediments around Santorini (Greece). AAN.Jb.Geol.Palaont.Abh., 149, p.162-179 Stuttgart.
• Pyle, D. M.1997. “The global impact of the Minoan eruption of Santorini”, Greece, Environmental Geology 30 (1/2), 59-61.
• Ramsey, C. B., Manning, S. W., Galimberti, M. 2004. “Dating The Volcanic Eruption At Thera”, Radiocarbon, 46 (1), 325
• Renfrew, C. 1979. System collapse as social transformation. In C. Refrew and K.L. Cooke (Eds). Transformations: mathematical approaches to culture change (pp. 481-506). New York: Academic Press.
• Saminger, S., Peltz, C., Bichler, M. 2000. “South Aegean volcanic glass: Separation and analysis by INAA and EPMA”,
• Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, 245 (2), 375-383. Salamon A., Rockwell T., Ward S. N., Guidoboni E., Comastri A. 2007. Tsunami Hazard Evaluation of the Eastern
• Mediterranean: Historical Analysis and Selected Modeling. Bulletin of the Seismological Society of America, Vol. 97 (3), No. 3, 1-20. Sullivan, D.G. 1988. “The Discovery of Santorini Minoan Tephra in Western Turkey”, Nature, 333, 552-554. Amsterdam.
• Sullivan, D.G. 1990. “Minoan tephra in lake sediments in Western Turkey, dating the eruption and assessing the atmospheric dispersal of the ash. In Thera and the Aegean World III, Volume Three: Chronology. Proceedings of the Third
• International Congress, Santorini, Greece”. Thera Foundation, London, 114–119. Şahoğlu V., Böyükulusoy Ü.Ç., Erbil Y.H., Erkanal H. Tuğcu İ., 2014. 2012 yılı Çeşme –Bağlararası kazıları, Anatolia 40, 198.
• Tobias, J., Stiassnie, M. 2012. “Synthetic tsunamis along the Israeli coast”, Philosophical Transactions of the Royal Society A, 370, 1677–1686. van Zeist, W., Woldring, H., Stapert, D., 1975. “Late Quaternary vegetation and climate of the southwestern Turkey”, Paleohistoria, 17, 53-143.
• Vardar, S., Altıner, A. 2003. “Gölcük Gölünün (İzmir/Ödemiş) Jeomorfolojisi (Bir Tephra Kronolojisi Örneği)”, CBÜ Sosyal Bilimler, 1 (2), 93-104.
• Vardar S., 2013. Gölcük Gölünün (İzmir / Ödemiş) Holosen Kıyı Değişmeleri, Prof. Dr. Asaf Koçman’a armağan kitap, 401.
• Vardar S., 2015. Küçük Menderes Havzası Doğu Bölümünde Paleocoğrafya Araştırmaları, Ödemiş Ovasında Jeoarkeolojik
• Değerlendirmeler, İzmir Kent Kitaplığı 107, Basılmış Doktora Tezi, İzmir. Yalçıner C. A., Kuran U., Minoura K., Imamura F., Takahashı T., Papadopulos G., Ersoy Ş., 2005. Türkiye Kıyılarında
• Depreşim Dalgaları (Tsunami) İzleri, TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri, s. 438, 50/2005-4, 38-42.
• Yiğitbaşıoğlu, H. 2003. “Santorini Volkanı ve Minoan Püskürmesinin Türkiye’deki İzleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1 (1), 74.