Çanakkale ve Kepez yerleşmelerinde sulu tarım alanları kentleşme ilişkisi

Yıl 2014, Cilt: 12 Sayı: 1, 69 - 88, 01.04.2014

A. Esra Cengiz Zehra Canan Çavuş , Telat Koç

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000153

Cited By: 4

Öz

Planlama çalışmalarında korunması ve geliştirilmesi önem taşıyan sulu tarım alanları, “sulu mutlak tarım alanı” olarak da ifade edilmektedir. Bu araziler, üretim potansiyellerinin yüksek olması nedeniyle tarım alanları içinde özel önem verilen alanlardır. Günümüzde giderek artan nüfus ve buna bağlı gelişen konut ihtiyacı olgusu değerli tarım alanlarının da imara açılması tehlikesini beraberinde getirmiştir. Çalışma; Çanakkale kent merkezine 15 km mesafedeki Atikhisar Barajı’nın suladığı tarım alanlarının, Çanakkale ve Kepez yerleşmelerinin mekansal büyüme süreci nedeniyle, kaybını ele almaktadır. Ayrıca, dünyada ve Türkiye’de pek çok kentin ortak sorunu olan sulanan tarım arazilerinin imara açılması, yürürlükte olan yasa ve yönetmelikler kapsamında ele alınmıştır. Araştırmada sulanan alanlar ile Çanakkale ve Kepez kentlerinde imar dönemlerine göre büyüme süreci, bu süreç ile birlikte kayba uğrayan sulanan tarım alanları Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar, Atikhisar Barajı’na ait 43,67 km² sulama alanının 16,54 km² (%37,87)’sinin yerleşim amaçlı olarak imarlı alanlara dönüştüğünü göstermektedir. 2012 yılı itibari ile 33.91 km²’ye ulaşan imarlı alanların da %48,78’inin sulu tarım alanları üzerinde yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Kentsel yayılma, Tarımsal toprak kaybı, Çanakkale kenti, Kepez, Atikhisar Barajı

The relationship between the irrigated agricultural areas and the urbanization in Çanakkale and Kepez settlements

Öz

In the studies of planning, it is important to protect and improve the irrigated agricultural areas which can also be expressed as “irrigated absolute agricultural areas”. These areas are particularly important areas among the agricultural areas because of their higher production potential. Nowadays, agricultural areas are faced with the danger of becoming built up areas due to population growth and resident requirements owing to this growth. This study handles the loss of agricultural areas due to spatial growth processes of Çanakkale and Kepez settlements, these areas are irrigated by Atikhisar Dam located at 15 km distance to Çanakkale city centre. Moreover, the problem of becoming built up area for irrigated agricultural areas in Turkey and the world were also undertaken according to legal regulations. In this research the irrigated areas, growing processes with respect to built up periods in Çanakkale and Kepez cities and the loss of irrigated agricultural areas during these periods were monitored using Geographical Information Systems (GIS). According to results, the 16,54 km² (i.e. 37,87%) of irrigation field of Atikhisar Dam (i.e. 43,67 km² ) had become to a built up area. Using the data of 2012, it is obtained that the 48.78 % (i.e. 16,54 km² ) of the total built up areas (i.e. 33.91 km²) are located on the irrigated agricultural areas

Anahtar Kelimeler

Urban sprawl, Loss of agricultural lands, Çanakkale city, Kepez, Atikhisar Dam

Kaynakça

• Açıksöz, S.; Topay, M.; Yılmaz, B. (2008). Arazinin yanlış kullanımından kaynaklanan sorunlar: Bartın kenti örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi (1): 155-167.
• Aksu, C. (2011) Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre. Güney Ege Kalkınma Ajansı Raporu, 34 s.
• Aydın, B. (2010) Gelişme Alanlarında Ekolojik Kentsel Yerleşim Kriterlerinin Belirlenmesi ve İmar Planı Kapsamında Yorumlanması: Ömerli Havzası-Sancaktepe Örneği. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kentsel Tasarım Anabilim Dalı, İstanbul.
• Boz, İ.; Orhan, E. (2004) “ABD’de çevre koruma ve arazi kullanım politikasında uygulanan teşviklere dayalı mekanizma”, KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 7 (1): 80-85.
• Brueckner, J. K. (2000) “Urban sprawl: diagnosis and remedies”, International Regional Science Review, 23 (2): 160-171.
• Brueckner, J. K.; Mills, E.; Kremer, M. (2001) “Urban sprawl: lessons from urban economics (with Comments)”, Brookings- Wharton Papers on Urban Affairs, Brookings Institution Press, pp: 65-97.
• Càrrion-Flores, C.; Irwin, E. G. (2004) “Determinants of residential land-use conversion and sprawl at the rural-urban fringe”, American Journal of Agricultural Economics 88 (4): 915-929.
• Cengiz, Ö.A.E.; Ak, T.; Durukan, S.; Kelkit, A. (2006) “Atikhisar Barajı’nın rekreasyonel alan kullanım potansiyelinin irdelenmesi”, Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları VI. Ulusal Konferansı Bildiriler Kitabı, 7-11 Kasım 2006, Muğla.
• Cengiz, A.E. (2011) Ekolojik Açıdan Kentsel Alan Kullanımları: Çanakkale Kent Merkezi Örneği, Basılmamış Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Cengiz, Ö.A.E.; Gönüz, A. (2011) “Ekolojik açıdan kentsel alan kullanımları: Çanakkale kent merkezi örneği” Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 42 (1): 79-89.
• Çanakkale Belediyesi, (2001a) Güzelyalı-Dardanos 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı, Çanakkale Belediyesi İmar Müdürlüğü, Çanakkale.
• Çanakkale Belediyesi, (2001b) Karacaören Kentsel Gelişme Alanı 1/5000 Ölçekli İlave ve Revizyon Nazım İmar Planı, Çanakkale Belediyesi İmar Müdürlüğü, Çanakkale.
• Çanakkale Belediyesi, (2004) Çanakkale Kenti İmar Planlarının Gelişimi, Çanakkale Belediyesi Kayıtları, Çanakkale.
• Çanakkale Belediyesi,(2011)Çanakkale Belediyesi Sayısal İmar Haritası,Çanakkale Belediyesi İmar Müdürlüğü, Çanakkale.
• Çavuş, C.Z. (2007) “Çanakkale’de kentsel gelişimin uzaktan algılama ve GPS ölçümleri ile izlenmesi”, İÜ Ed. Fak. Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 15, 44-58.
• Çevre ve Orman Bakanlığı, (2004) Türkiye Çevre Atlası, Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED ve Planlama Dairesi Genel Müdürlüğü, Çevre Envanteri Dairesi Başkanlığı, 472 s., Ankara.
• Doğanay, H. (2011) Türkiye Ekonomik Coğrafyası, 5. Baskı, Pegem Akademi, Ankara.
• DPT, (2007) Toprak ve Su Kaynaklarının Yönetimi (2007-2013 Dokuzuncu Kalkınma Planı). T. C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Yayın No: 2718, ISBN: 975-19-4065-0, 171 s., Ankara.
• DSİ Genel Müdürlüğü (2007) Arazi Sınıflandırma ve Drenaj Çalışmalarının CBS Yardımıyla Oluşturulması, Değerlendirilmesi ve Uygulama Projelerinin Yapımı.( www.cbs2007.ktu.edu.tr/sunu/113.pdf, 16.01.2013).
• DSİ Genel Müdürlüğü (2012) Tarım (Sulamanın Önemi). (www.dsi.gov.tr/docs/hizmet-alanlari/tarim-sulama.pdf?sfvrsn=2, 18.01.2013).
• Emre, F. (2000) “Belediye ve Kentleşme” Çanakkale ve Deprem - Çanakkale Deprem İçin Sivil Koordinasyon Gönüllüleri Sempozyumu,Çanakkale,24-26.
• Göney, S. (1995) Yerleşme Coğrafyası Cilt 1. “Şehir Coğrafyası I”, 3. Baskı, İÜ Ed. Fak. Basımevi, İstanbul.
• Handy, S. (2005) “Smart growth and the transportation-land use connection: what does the research tell us?” International Regional Science Review, 28 (2): 146-167.
• Karadağ, A.A.; Uzun, O. (2009) “Watershed management and its effects on turkey’s trans-boundary water policies”, International Davraz Congress On Social and Economic Issues Shaping The World’s Future: New Global Dialogue. University of Süleyman Demirel, Isparta.
• Keleş, R. (2002) Kentleşme Politikası, 7. Baskı, İmge kitabevi, Ankara.
• Kendal, E.; Sayar, M. S.(2013) “Dicle Fırat havzalarında bilinçsiz sulamanın ekolojik denge üzerinde oluşturduğu riskler”, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 6 (1): 89-91.
• Kepez Belediyesi, (2010) Kepez Belediyesi 1/5000 Ölçekli Mülkiyet Paftası, Kepez Belediyesi İmar Müdürlüğü, Çanakkale.
• Kışlalıoğlu, M.; Berkes, F. (2009). Ekoloji ve Çevre Bilimleri. Remzi Kitabevi, ISBN: 978-975-14-0187-8, s: 255-305, İstanbul.
• Koca, N. (2011) “Atikhisar Barajı’nın çevresel ve ekonomik etkileri”, Doğu Coğrafya Dergisi , 14, 209-233.
• Kocataş, A. (2010) Ekoloji-Çevre Biyolojisi. Ege Üniversitesi Basımevi, 597 s., Bornova-İzmir.
• Koç, T. (2004) Çanakkale Yerleşmesinin Durum Raporu 2003. Çanakkale Kent Konseyi Yayınları: 2, Çanakkale Belediyesi Yerel Gündem 21, 416 s., Çanakkale.
• Koç, T. (2006) Çanakkale’nin Kentsel Gelişimi (1462-2006) ile Fiziki Coğrafya İlişkisi, Kentsel Gelişim Alanları Çalışma Grubu Raporu, Çanakkale Kent Konseyi Yayınları Kitap Dizisi, Yayın No: 2, 101 s., Çanakkale.
• Koç, T. (2009) Atikhisar Barajı (Çanakkale) Su Toplama ve Sulama Alanlarının Sürdürülebilir Kullanım Potansiyeli İle Sorunların Belirlenmesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP), Proje No: 2006/23, Çanakkale.
• Körbay, A. S. (2012) Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu, (www.artvinkadastro.gov.tr/userfiles/file/Makale_10.pdf, 23.01.2013).
• Livanis, G.; Moss, C. B.; Breneman, V. E.; Nehring, R. F. (2006) “Urban sprawl and farmland prices. American Journal of Agricultural Economics 88 (4): 915-929.
• Ortaş, İ.; Şenol, S.; Kapur, S. (2008) “Çukurova Bölgesinde Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanımı ve Planlı Tarım ve Kent Çevre İlişkileri Açısından Önemi”, Adana Kent Sorunları Sempozyumu/21, Adana, 257-265.
• Özbek, A. K.; Öztaş, T. (2004) “Tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı: Erzurum örneği”, Ekoloji-Çevre Dergisi, 13 (52): 1- 6.
• Öztürk, B. (2004) Kentsel Açık ve Yeşil Alan Sistemi Oluşturulması: Kayseri Kent Bütünü Örneği, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara.
• Paül, V.; Tonts, M. (2005) “Containing urban sprawl: trends in land use and spatial planning in the metropolitan region of Barcelona”, Journal of Environmental Planning and Management, 48 (1): 7-35.
• Ricketts, T.; Imhoff, M. (2003) “Biodiversity, urban areas and agriculture: locating priority ecoregions for conservation”, Conservation Ecology, 8 (2): 1.
• Sandal, E. K.; Gürbüz, M. (2003) “Mersin şehrinin mekansal gelişimi ve çevresindeki tarım alanlarının amaç dışı kullanımı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1): 117-130.
• Sezgin, D.; Varol, Ç. (2012) “Ankara’daki kentsel büyüme ve saçaklanmanın verimli tarım topraklarının amaç dışı kullanımına etkisi”, METU JFA, 29 (1): 273-288.
• Tunçdilek, N. (1986) Türkiye’de Yerleşmenin Evrimi, İÜ Ed. Fak. Basımevi, İstanbul.
• UNFPA, (2007) State of World Population 2007, Unleashing the Potential of Urban Growth, Peering into the Dawn of an Urban Millennium (https://www.unfpa.org/swp/2007/english/introduction.html, 10.03.2014).
• UNFPA, (2013) Linking Population, Poverty and Development: Population Trends (https://www.unfpa.org/pds/trends.html, 10.03.2014).
• URL 1 DSİ 25. Bölge Müdürlüğü-Balıkesir (http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi25/canakkale.htm#atikhisar, 10.03.2014)
• Uyanık, D. (2003) Çanakkale Kentsel Gelişiminin Tarihsel Sürecinin İrdelenmesi ve Öneri Planlama Çalışması, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Şehir Planlama Projesi VI Dersi Çalışmaları, 124 s., İzmir.
• Ünal, M.; Başkaya, H. S. (2000) “Kocaeli ili topraklarının amaç dışı kullanımı”, Ekoloji-Çevre Dergisi, 9 (36): 9-11.
• Yılmaz, Ö. (2001) “Tarım alanlarının amaç dışı kullanımı ve Afyon örneği”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1): 151-164.