Ankara Kentinde Sosyo-mekânsal Farklılaşmanın Örüntüleri: Ampirik Bir Analiz

Yıl 2011, Cilt: 9 Sayı: 2, 159 - 188, 01.08.2011

Murat M. Yüceşahin Suat Tuysuz

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000123

Cited By: 14

Öz

Farklılık, kentsel yaşamı tanımlayan bir özellik olsa da küreselleşme ve ekonomik yeniden yapılanma günümüz kentlerinde sosyo-mekânsal farklılaşmayı daha da artırmaktadır. Sosyo-ekonomik farklılaşma büyük metropoliten alanlardaki ayrışmanın en önemli unsurudur. Bununla birlikte kentli nüfusun yaş, doğurganlık, aile ve hanehalkı yapısı, eğitim düzeyi ve göç örüntüsü kentsel alanlardaki sosyal yaşam üzerinde merkezi bir öneme sahiptir. Bu nedenle belli grupların kentin belli bölgelerinde yaşamayı tercih etmeleri sonucunda kentsel doku içerisinde demografik farklılaşmayı gösteren örüntüler oldukça belirgindir. 2000 yılı Nüfus ve Bina Sayımları verileri kullanılarak yapılan bu çalışma Ankara kentinde sosyo-mekânsal farklılaşma ve ayrışmayı konu edinmektedir. Çalışmada sosyo-mekânsal örüntülerin oluşumunu sağlayan dinamiklerin ortaya çıkarılması için k-ortalamalar kümeleme yöntemi uygulanmıştır. Analiz, kentteki yapısal farklılaşmayı yansıtan altı bölgenin/kümenin olduğunu göstermiştir

Anahtar Kelimeler

Sosyo-mekânsal farklılaşma, mekânsal ayrışma, türdeş mekânlar, Kümeleme Analizi, Ankara kenti

Patterns of urban socio-spatial differentiation in Ankara: An empirical analysis

Öz

Although diversity is a defining characteristic of much urban life, globalization and economic restructuring have led to an increase in socio-spatial stratification within modern cities. Socioeconomic differentiation is arguably the most important dichotomy within large metropolitan areas. However, demographic factors such as age, fertility, family and household structure, education level, and migration patterns of urban society also play key roles in the social life of urban areas. Thus, there are clear patterns to the geo-demographics of cities – in large part due to the tendency for certain social groups of individuals to occupy particular niches within the urban fabric. Using neighbourhood-level census and housing data from the year 2000, this paper focuses on the pattern of socio-spatial differentiation and segmentation in Ankara, Turkey’s capital city. The study applies k-means Clustering Analysis to identify the underlying dimensions of the formation of socio-spatial patterns in the city. The analysis supports the concept of emerging structural differentiations in a “sexpartite city”

Anahtar Kelimeler

Socio-spatial differentiation, spatial segregation, homogeneous urban areas, K-means Clustering Analysis, Ankara

Kaynakça

• Addio, A.C.; Ercole, M.M. (2005) “Trends and determinants of fertility in OECD countries: The role of policies.” Directorate for Employment, Labour and Social Affairs, OECD Social, Employment and Migration Working Papers, no. 27, Cedex.
• Afifi, A.A.; Clark, V. (1999) Computer-Aided Multivariate Analysis, 3rd ed., Chapman and Hall/CRC Press, London.
• Akpınar, F. (2009) “Sociospatial segregation and consumption profile of Ankara in the context of globalization”, Journal of the Faculty of the Architecture (METU JFA), 26 (1), 1-47.
• Alpar, R. (2011) Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler, 3. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Asunakutlu, T.; Safran, B. (2005) “Örgütsel çatışma açısından hemşehricilik üzerine bir araştırma”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (1), 157-176.
• Aytaç, Ö. (2006) “Mekan(ın) sosyolojisi: Toplumsalın yeniden kuruluşu”, İçinde Sosyoloji ve Coğrafya, Eğribel, E., Özcan, U. (der.), Kızılelma Yayıncılık, İstanbul, 876-896.
• Bacher, J. (2002) Cluster Analysis, University Erlangen, Nuremberg, (http://www.clusteranalyse.net/sonstiges/zaspringseminar2002/lecturenotes.pdf, 15.05.2011).
• Baycan Levent,T.; Gülümser, A.A. (2005) “İstanbul’un değişen yüzü: Korumalı yerleşmeler”, İçinde Değişen-Dönüşen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB Şehir Plancıları Odası yay., Ankara, 717-736.
• Berberoğlu,B. (2011) “2008 global krizinin Türkiye ve Avrupa Birliği’ndeki etkilerinin kümeleme analizi ile incelenmesi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (1), 105-130.
• Beshers, J. M. (1962) Urban Social Structure, The Free Press of Glencoe, New York.
• Bıçkı, D. (2011) “Küreselleşme sürecinde kentler: Mekânsal yarılma, yoksulluk ve Türkiye”, İçinde Zencirkıran, M. (ed.), Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Dora Yayıncılık, Bursa, 361-379.
• Carr, M. (1997) New Patterns: Process and Change in Human Geography, Thomas Nelson and Sons Ltd., London.
• Castles, S.; Miller, M.J. (2008) Göçler Çağı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Çakır, S. (2010) “Mekânın kadınlar açısından kurgulanışına kuramsal ve tarihsel süreç içinde bakmak”, İçinde Akpnar, A., Bakay, G. ve Dedehayır, H. (der.) Kadın ve Mekân, Turkuvaz Kitap ve yayıncılık, İstanbul, 133-149.
• Çokluk, Ö.; Şekercioğlu, G.; Büyüköztürk, Ş. (2010) Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik, SPSS ve LISREL Uygulamaları, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü), (2002) 2000 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (İl: 06-Ankara), DİE Matbaası, Ankara.
• EGO, (Ankara Büyükşehir Belediyesi Elektrik, Gaz ve Otobüs İşletmesi-EGO Genel Müdürlüğü) (2011) EGO Genel Müdürlüğü Tarihçe, Ankara (http://www.ego.gov.tr/parts/egotarihce.asp, 10.11.2011).
• Ellis, M.; Wright, R.; Parks, V. (2004) “Work together, live apart? Geographies of racial and ethnic segregation at home and at work”, Annals of the Association of American Geographers, 94 (3), 620-637.
• Ertürk, H. (2009) Kent Ekonomisi, Ekin Kitabevi, Bursa.
• Es, M. (2010) “21. Yüzyıl kentlerinde göçlere bağlı olarak ortaya çıkan mekânsal ve sosyal ayrımlaşma olgusu”, İçinde E. Karakurt Tosun (Ed.), Mekân, Kültür ve Yönetim Perspektifinde 21. Yüzyıl Kentleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 77-138.
• Everitt, B.S.; Dunn, G. (1991) Applied Multivariate Data Analysis, Cambridge University Press, London.
• Feitosa, F.F.; Camara, G.; Monterio, A.M.V.; Koschitzki, T.; Silva, M.P.S. (2007) “Global and local spatial indices of urban segregation”, International Journal of Geographical Information Science, 21 (3), 299-323.
• Fielding, A.J. (2004) “Class and space: social segregation in Japanese cities. Transaction of the Institute of British Geographers, New Series, 29 (1), 64-84.
• Firidin Özgür, E. (2006) “Sosyal ve mekânsal ayrışma çerçevesinde yeni konutlaşma eğilimleri: kapalı siteler, İstanbul, Çekmeköy örneği”, Planlama, 2006 (4), 79-95.
• Geniş, Ş. (2011). “Küreselleşme, kent ve kültür”, İdeal Kent,3, 48-61.
• Giddens, A. (2009) Sosyoloji: Başlangıç Okumaları, Giddens, A. (ed.), Çev. Günseli Altaylar, Say Yayınları, İstanbul.
• Gordon, I.; Monastiriotis, V. (2006) “Urban size, spatial segregation and inequality in educational outcomes”, Urban Studies, 43 (1), 213-236.
• Gottdiener, M. (1994) The New Urban Sociology, McGraw-Hill, Inc., New York.
• Görmez, K. (2004) Bir Metropol Kent Ankara, Odak Yayınevi, Ankara.
• Grannis, R. (2002) “Discussion: Segregation indices and their functional inputs”, Sociological Methodology, 32, 69-84.
• Günay, B. (2006) “Ankara çekirdek alanının oluşumu ve 1990 nazım planı hakkında bir değerlendirme”, İçinde Şenyapılı, T. (der.), Cumhuriyet’in Ankara’sı, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 60-118.
• Güvenç, M. (2006) “Toplumsal-mekânsal farklılaşmayı haritalamak: 1990 sayımından Ankara manzaraları”, İçinde Şenyapılı, T. (der.), Cumhuriyet’in Ankara’sı, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 184-197.
• Hair, J.F.; Anderson, R.E.; Tatham, R.L. (1998) Multivariate Data Analysis, Prentice Hall Inc., New Jersey.
• Hamnet, C.; Cross, D. (1998) “Social change, social polarisation and income inequality in London. 1979-1993”, Geojournal, 46, 39-50.
• Harvey, D. (2002) “Sınıfsal yapı ve mekânsal farklılaşma kuramı”, İçinde Duru B. ve Alkan A. (der. ve çev.), 20. Yüzyıl Kenti, İmge Kitabevi, Ankara, 147-172.
• Harvey, D. (2003) Postmodernliğin Durumu, Çev. Sungar Savran, Metis Yayınları, İstanbul.
• Harvey, D. (2009) Sosyal Adalet ve Şehir, Çev. Mehmet Moralı, Metis Yayınları, İstanbul.
• Johnson R.A.; Wichern, D.W. (1988) Applied Multivariate Data Analysis, 6th. ed., Prentice Hall, New Jersey.
• Kalaycıoğlu, S.; Çelik, K.; Çelen, Ü.; Türkyılmaz, S. (2010) “Temsili bir örneklemde sosyo-ekonomik statü (SES) ölçüm aracı geliştirilmesi: Ankara kent merkezi örneği”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 13 (1): 183-220.
• Kalfa, A.; Aytekin, B.S.; Dinç, Z.Ö. (2009) “Kentiçi ulaşımın cinsiyeti: Ankara örneği”, İçinde Alkan, A. (der.) Cins Cins Mekân, Varlık Yayınları, İstanbul, 217-242.
• Kempen, E. T. (1994) “The dual city and the poor: Social polarisation, social segregation and life chances”, Urban Studies, 31 (7), 995-1015.
• Kesiriklioğlu, F. (2010) “Küreselleşme sürecinde etik ve kent etkileşimi”, İçinde E. Karakurt Tosun (Ed.), Mekân, Kültür ve Yönetim Perspektifinde 21. Yüzyıl Kentleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 13-47.
• Keskinok, H.Ç. (2006) “Ankara kentinin planlı gelişimi açısından Batıkent projesinin önemi: planlama ve tasarım sürecine ilişkin eleştirel değerlendirme”, İçinde Şenyapılı, T. (der.), Cumhuriyet’in Ankara’sı, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 121-152.
• Kıray, B. M. (2007) Kentleşme Yazıları (2.Baskı), Bağlam Yayıncılık, Ankara, 138-141.
• Knox, P.; Pinch, S. (2006) Urban Social Geography, Pearson Education Ltd, London.
• Kongar, E. (1982) “Kentleşen gecekondular ya da gecekondulaşan kentler sorunu”, İçinde Kentsel Bütünleşme, Türk Sosyal Bilimler Derneği, Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı Ortak Semineri, Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı Yay.,
• Kurtuluş, H. (2005) “Yeni kentsel ayrışmalar, kapalı yerleşmeler ve özelleştirilen kentsel kamusal mekân: İstanbul örneği”, İçinde Değişen-Dönüşen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB Şehir Plancıları Odası yay., Ankara, 737-742.
• Kurtuluş, H. (2010) “Kent sosyolojisinde değişen kavrayışlar ve Türkiye’nin kentleşme deneyimi”, Uğurlu, Ö., Pınarcıoğlu, N.Ş., Kanbak, A., Şiriner, M. (der.), Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları, Örgün Yayınevi, İstanbul, 177-225.
• Li, Z.; Wu, F. (2006) “Socio-spatial differentiation and residential inequalities in Shanghai: a case study of three neighbourhoods”, Housing Studies, 21 (5), 695-717.
• Murdie, R.E.; Borgegard, L.E. (1998) “Immigration, spatial segregation and housing segmentation of immigrants in metropolitan Stockholm, 1960-95”, Urban Studies, 35 (10), 1869-1888.
• Musterd, S.; Ostendorf, W. (2009) “Residental segregation and integration in the Netherlands”, Journal of Ethnic and Migration Studies, 35 (9), 1515-1532.
• Newell, C. (1994) Methods and Models in Demography, John Wiley & Sons Ltd., West Sussex.
• Ogden, P.E.;Winchester, S.W.C. (1975) “The residental segregation of provincial migrant in Paris in 1911”, Transactions of The Institute of British Geographers, 65, 29-44.
• Özdamar, K. (2010) Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi 2, 7. Baskı, Matser Basım sanayi ve Tic. Ltd. Şti. Kaan Kitabevi, Ankara.
• Özdemir, E. (2010) “Kültürel kimliklerin kentsel gerilim odağına dönüşmesinde toplumsal süreçler: Mersin örneği”, Uğurlu, Ö., Pınarcıoğlu, N.Ş., Kanbak, A., Şiriner, M. (der.), Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları, Örgün Yayınevi, İstanbul, 375-408.
• Özgür, E.M. (1995) “Türkiye’deki iç göçlerde Ankara ilinin yeri”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 4: 63-76.
• Özgür, E.M.; Yasak, Ü. (2009) “Şehir içi ikametgâh hareketliliğine kuramsal bir bakış”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 7 (1), 39- 50.
• Özyurt, C. (2007) “20. yüzyıl sosyolojisinde kentsel yaşam”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (8), 111-126.
• Rencher, A.C. (2002) Methods of Multivariate Analysis, 2nd. Ed., JohnWiley & Sons, Inc. Publication, London.
• Rowland, D.T. (2006) Demographic Methods and Concepts, Oxford University Press, New York.
• Sezal, İ. (1992) Kentleşme, Ağaç yay., İstanbul.
• Soja, E. (1980) “The socio-spatial dialectic”, Annals of the Association of American Geographers, 70, 207-225.
• Şahin, B. (2010) “Tarlabaşı: Medeniyetin 150 metre aşağısı”, İçinde Semerci Uyan, P. (der.), Hayalden Gerçeğe Tarlabaşı Toplum Merkezi Deneyimi, İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları, İstanbul.
• Şenyapılı, T. (2004) Barakadan Gecekonduya Ankara’da Kentsel Mekânın Dönüşümü, İletişim Yayıncılık, İstanbul.
• Şenyapılı, T. (2006) “Ankara kenti ikili yapısında dönüşümler”, İçinde Şenyapılı, T. (der.), Cumhuriyet’in Ankara’sı, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 216-245.
• Tekeli, İ. (2006) “Kent tarihi yazım konusunda yeni bir paradigma önerisi”, İçinde Şenyapılı, T. (der.), Cumhuriyet’in Ankara’sı, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2-22.
• Tekeli, İ. (2010) Mekânsal ve Toplumsal Olanın Bilgibilimi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Turanlı, M.; Özden, Ü.H.; Türedi, S. (2006) “Avrupa Birliği’ne aday ve üye ülkelerin ekonomik benzerliklerinin kümeleme analizi ile incelenmesi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (9): 95-108.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), (2011a) 2000 Genel Nüfus Sayımı Ankara Kenti Mahalleleri Düzeyinde Nüfusun Sosyal Ekonomik Nitelikleri Veri Seti (elektronik ortamda), Ankara.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), (2011b) 2000 Bina Sayımı Veri Seti: Ankara Kenti (elektronik ortamda), Ankara.
• Tümertekin, E.; Özgüç, N. (2006) Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Türel, A. (1987) “Ankara kent formunda konut alanlarının gelir gruplarına göre farklılaşması”, İçinde Ankara 1985’den 2015’e, Tekeli, İ., Altaban, Ö., Güvenç, M., Türel, A., Günay, B. ve Bademli, R. (ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Çalışma Grubu), Ankara Büyükşehir Belediyesi EGO Genel Müdürlüğü, Ankara, 163-169.
• Türkdoğan, O. (1974) Yoksulluk Kültürü, Atatürk Üniversitesi İşletme Fak. Yayınları, Erzurum.
• Türkün, A.; Kurtuluş, H. (2005) “Giriş”, İçinde İstanbul’da Kentsel Ayrışma: Mekânsal Dönüşümde Farklı Boyutlar, Kurtuluş, H. (Yayına hazırlayan), Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 9-24.
• Uçar, N. (2010) “Kümeleme analizi”, İçinde Kalaycı, Ş. (ed.), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, 5. Baskı, Asil Yayın ve Dağıtım Ltd. Şti, Ankara, 347-376.
• Uzun, C.N. (2006a) “Kentsel dönüşümde yeni bir kavram: Seçkinleştirme”, İçinde Eraydın, A. (der.), Değişen Mekân: Mekânsal Süreçlere İlişkin Tartışma ve Araştırmalara Toplu Bakış: 1923-2003, Dost Kitabevi, Ankara, 340-360.
• Uzun, C.N. (2006b) “Ankara’da konut alanlarının dönüşümü: Kentsel dönüşüm projeleri”, Şenyapılı, T. (der.), Cumhuriyet’in Ankara’sı, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 198-215.
• Wessel, T. (2000) “Social polarisation and socioeconomic segregation in a welfare state: the case of Oslo”, Urban Studies, 37 (11), 1947-1967.
• Wirth, L. (2002) “Bir yaşam biçimi olarak kentlileşme”, Duru B. ve Alkan A. (der. ve çev.), 20. Yüzyıl Kenti, İmge Kitabevi,
• Yılmaz, N. (2004) “Farklılaştıran ve ayrıştıran bir mekanizma olarak kentleşme”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 48, 249-268. Yörükan, A. (1968)
• Yüceşahin, M.M. (2009) “Türkiye’nin demografik geçiş sürecine coğrafi bir yaklaşım”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 7, 1-25.
• Yüceşahin, M. M.; Yavuz, S. (2011) “Türkiye’de aile ve hanehalkı kompozisyonlarında değişimler ve mekânsal farklılaşmalar”, Uluslararası Katılımlı Coğrafya Kongresi Bildiri Metinleri CD’si, Türk Coğrafya Kurumu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 7-10 Eylül 2011, İstanbul.