Çaltı Çayı Yukarı Havzası’nın (Kangal Doğusu) Jeomorfolojisi

Yıl 2008, Cilt: 6 Sayı: 2, 141 - 158, 01.08.2008

Murat Sunkar Saadettin Tonbul M. Ali Özdemir

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000086

Cited By: 5

Öz

İnceleme alanı, Türkiye’nin önemli Neojen havzalarından birini oluşturan Uzunyayla Platosu’nun doğusunda, Fırat’ın önemli kollarından Çaltı Çayı’nın Yukarı Havzası’nı kapsamaktadır. Jeolojik bir havza olan Uzunyayla Paltosu, morfolojik olarak iki farklı havzaya ayrılmaktadır. Bu platonun batı bölümü Uzunyayla Havzası’nı, doğusu ise Kangal Havzası’nı oluşturmaktadır. Kangal Havzası’nın doğusunda yer alan inceleme alanı, kuzey ve güneyden ters faylarla sınırlandırılmış olduğundan bir dağ arası havzasıdır. K-G doğrultulu sıkışma rejimi etkisinde kalan inceleme alanı sürekli yükselmiştir. Yükselmeye neden olan bindirmeler Alt Pliyosen’e kadar etkili olduğu için genç tektoniğin Pliyosen’de başladığı bir alandır. Üst Miyosen-Pliyosen boyunca sürekli sedimantasyon alanı özelliğini koruyan havzada, kalınlığı yer yer 200 m’yi bulan yatay yapılı gölsel ve akarsu oluşukları birikmiştir. Kuzey ve güneyde dağlık alanlar üzerinde havzanın farklı dönemlerdeki taban seviyesine göre belli yükseltilerde aşınım yüzeyleri gelişmiştir. Neotektonik dönemde dağlık alanlar KDGB doğrultusunda sol yanal atımlı faylarla dilimlenmiştir. Bu faylar da KB-GD doğrultusunda sağ yanal atımlı ikincil faylarla kesilmiştir. Çaltı Çayı Yukarı Havzası, yatay yapılı dolguların yarılmasıyla oluşan ortalama 1650 m yükseltilerinde yapısal bir platodur. Bu havzada, kıvrımlı, kırıklı, yatay ve monoklinal yapıda gelişen yer şekillerini de görmek mümkündür. Havza dolgularının yarılmasıyla tipik yapı platosu, korniş ve mesalar oluşmuştur. Fay hatları boyunca; ötelenmiş sırt ve vadiler, fay diklikleri, fay façetaları, fay gölleri (Sag-pont), sıcak su kaynakları ve kütle hareketleri gelişmiştir

Anahtar Kelimeler

Çaltı çayı, Kangal Havzası, Uzunyayla

Geomorphology of the upper basin of Çaltı stream (east of Kangal)

Öz

Research area include the Upper Basin of Çaltı Stream which is the one of the important branches of Fırat in the east of Uzunyayla Plateau which constitutes one of the important Neogen basins in Turkey. Uzunyayla Plateau which is a geological basin, has been divided in two parts as a morphological unit. The west part of this Plateau constitutes Uzunyayla Basin and the east part constitutes Kangal Basin. The limitation of reverse fault from North and South caused the construction of intra mountaine basin. This basin is the research area which locates in the east of Kangal Basin. The research area which is affected by the pressure regime in strike of N-S has rised, continuously. Rising depends on thrusts. This condition had been effective until early Pliocene. For this reason, neo-tectonic started in Pliocene. The basin had indicated the characteristics of sedimentation area during Upper Miocene-Pliocene. There are lacustrine and river formation in Basin. The thicknesses of these formations are approximately 200 m. Erosional surfaces developed at specific heights in highland at the North and the South, according to base-level of the Basin in different periods. Highlands were sliced by left lateral faults in the strike of NE-SW. These faults were cut by the secondary right lateral faults in the strike of NW-SE. Upper Basin of Çatlı Stream is a structural Plateau which is approximately 1650 m in height formed by splitting cores on horizontal structure. Geomorphological units can be seen in curled, faulty, horizontal and monoclinal structure at the Basin. Typical structur plateau, cornish and mesa are formed by splitting cores. Offset ridge and valley, fault scarps, sag-pont, triangular facets, thermal sources and mass movements had developed throughout faults

Anahtar Kelimeler

Çatlı stream, Kangal basin, Uzunyayla

Kaynakça

• Aktimur, H. T.; Tütüncü, K.; Yılmaz, A. (1988) 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Sivas- F 24 Paftası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara
• Aktimur, H. T.; Tütüncü, K. (1988) 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Divriği-F 25 Paftası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara
• Aktimur, H. T.; Tekirli, E.; Yurdakul, E. (1990) “Sivas-Erzincan Tersiye Havzasının jeolojisi”, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Dergisi, S: 111, s: 25-36
• Akyol, İ. H. (1947) “Türkiye’de akarsu sistemleri ve rejimleri”, Türk Coğrafya Dergisi, S: 9-10, s: 1-30
• Altınlı, İ. E. (1966) “Kangal Havzasının jeolojik ve hidrojeolojik incelemesi”, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, C: 31, Seri: B, s: 1-22
• Atabey, E.; Bağırsakçı, S.; Canpolat, M.; Gökhan, K. Y.; Günal, S.; Kılıç, N. (1994) Gürün, Kangal (Sivas)-Darende, Hasançelebi (Malatya) Arasının Jeolojisi, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Raporu No: 9760 (Yayınlanmamış), Ankara
• Atabey, E.; Aktimur, H. T. (1997) 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Sivas-G 24 Paftası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara
• Erol, O. (1983) “Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi”, Jeomorfoloji Dergisi, S: 11, s: 11-22
• Erol, O.; Akkan, E.; Elibüyük, M.; Doğu, A. F. (1987) Aşağı Fırat Bölgesi'nde Bugünkü ve Kuvaterner'deki Doğal Çevre Koşulları - The Present and Quaternary Natural Enviromental Conditions in the Lower Euphrates Region , Aşağı Fırat Projesi, 1978-1979 Çalışmaları, ODTÜ, Aşağı Fırat Projesi Çalışmaları, Seri:I, No:3, Ankara,
• Gürsoy, H.; Piper, J. D. A.; Tatar, O.; Temiz, H. (1997) “A palaeomagnetic of the Sivas Basin, central Turkey: Crustal deformation during lateral extrusion of the Anatolian Block”, Tectonophysics, 271 (1997), 89-105
• Ingersoll, R., V. (1988) “Tectonics of Sedimentary basins”, Geological Society of America Bulettin, Vol: 100, pp: 1704-1719
• İnan, S. (1993) “Sivas Baseni güneydoğusunun evrimi”, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A- Yerbilimleri C:10, S: 1, s: 13-22
• Kayan, İ. (1997) “Yeni yaklaşımlarla Türkiye’nin Pliyo-Kuvaterner paleocoğrafyası”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 6, s: 189-199
• Koçyiğit, A.; Beyhan, A. (1998) “A new intracontinental transcurrent structure; the Central Anatolian Fault Zone, Turkey”, Tectonphysics, 284 (1998), 317-336
• Kurtman, F. (1973) “Sivas-Hafik-Zara ve İmranlı bölgesinin jeolojik ve tektonik yapısı”, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Dergisi, S: 80, s: 1-30
• Özgül, N. (1981) Munzur Dağlarının Jeolojisi, MTA Rap. No: 6995, (Yayınlanmamış) Ankara
• Sunkar, M. (2006) Kangal Havzası’nın (Sivas) Jeomorfolojisi, Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ
• Yalçınlar, İ. (1996) Strüktüral Jeomorfoloji Cilt: I (4. Baskı), Öz Eğitim Yayınları, Konya
• Yalçınlar, İ. (1998) “Kızılırmak ve Toroslar arasında jeolojik ve jeomorfolojik bir havza”, Türk Coğrafya Dergisi, S: 33, s: 585-587
• Yıldızeli, N.; Akbulut, D.; Ülgen, A. N.; Koşal, C.; Önder, O.; Bulur, K.; Kormalı, R.; Arslan, V.; Durgun, N.; Atilla, A. (1984) 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Divriği-G 25 Paftası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara
• Yılmaz, A.; Avcı, N.; Ayaz, M. E. (2002) Sivas İli Çevre Durum Raporu, T. C. Sivas Valiliği Çevre Koruma Vakfı Yayınları, ES-FORM OFSET, Sivas
• Yılmaz, A.; Sümengen, M., Terlemez, İ; Bilgiç, T. (1989) 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Sivas-G 23 Paftası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara