TÜRKİYE’DE ŞEHİRLEŞMENİN MEKANSAL DAĞILIŞI ve DEĞİŞİMİ

Yıl 2004, Cilt: 2 Sayı: 1, 23 - 39, 01.04.2004

Murat Yüceşahin M. Rüya Bayar Murat Özgür E.

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000042

Cited By: 4

Öz

Bu makalede, Cumhuriyet Dönemi içinde şehirleşmenin Türkiye’deki mekânsal dağılışı ve üç zaman kesitine yansıyan değişimi ele alınmaktadır. Bunun için Devlet İstatistik Enstitüsü’nün 1927, 1960 ve 2000 yıllarına ait sayım sonuçları değerlendirilmiştir. Türkiye gibi endüstrileşme sürecine sonradan katılmış gelişmekte olan ülkelerde şehirleşme, XX. yüzyılın ortalarından itibaren ivme kazanmış, demografik karakterli bir olaydır. Bu durumu toplam nüfus içinde şehirli nüfus oranlarının ve şehirsel yerleşme sayısının artışından izlemek mümkündür. 1927 yılında % 24 olan şehirleşme düzeyi, 1960’da % 33, 2000 yılına gelindiğinde %71 değerini göstermektedir. 1927-2000 döneminde şehirleşme, alansal olarak ülkenin batı kesimlerinden orta ve güney kesimlerine hızla yayılmıştır. Önceleri Marmara ve Ege bölgeleri şehirleşmenin en fazla dikkat çektiği alanlar durumundayken, daha sonra bu bölgelerin yanında Orta Anadolu ve Akdeniz bölgeleri hızlı bir gelişme sağlamışlardır. Şehirleşme farklı bölgelerde etkin olarak kendisini gösterirken, aynı zamanda da Türkiye’de şehirsel hiyerarşi şekillenmeye başlamıştır. Türkiye’deki şehirleşmede dikkat çekici bir başka nokta, şehirlerin aynı hızda büyümediğidir. Şehirler büyüdükçe nüfus daha hızlı artış göstermektedir. Küçük şehirler yıllık ortalama % 2-2.5 nüfus artışına sahne olurken, orta büyüklükteki şehirler % 3.5, büyük şehirler % 4-5, milyonluk şehirler ise % 6 oranında büyümektedir. Bu durum, Türkiye’de şehirleşmenin metropolleşmeye doğru kaydığını göstermektedir. Bu süreçle birlikte Türkiye’de metropolitan köy olgusu hızla yayılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Şehirleşme, Mekânsal Dağılış, Metropolitan Köy, Türkiye’nin Kasaba ve Şehirleri, Türkiye

Spatial Distribution of Urbanization and Its Change in Turkey

Öz

Spatial distribution of urbanization and its change that reflecting to three time crosssections during Republican Period of Turkey is taking into consideration in this article. Census evidences in the years 1927,1960 and 2000 of State Institute of Statistics were evaluated. Urbanization in the developing countries, which were integrated into the industrialization process afterwards like Turkey, is the evidence that has a demografic character gained an acceleration starting from mid-twentieth century. This situation can be traced from increasing both in rates of urbanized population in total population and the number of urban settlements. Urbanization levels are seen as 71 % in 2000, 33 % in 1960 as it was 24 % in 1927. Urbanitaziton was rapidly spread spatially from western sides of the country to central and southern sides from 1927 to 2000. When Marmara and Agean regions previously were the conspicuous areas in view of urbanization, additionally, Central Anatolian and Mediterranean Regions were also estabilished rapid developments. Urban hierarchy,at the same time, was begun to shape in Turkey when urbanization was effectively distinguished itself in various regions. Another noticeable point in urbanization of Turkey is that the cities are not getting larger at the same rate. As soon as they are getting larger , increase in population shows more increases. As an annual average, small towns show 2-2,5 % of population increases, and 3.5% for middle-sized ones when larger cities show 4-5 % as for the cities above million populations, this figure reaches to 6 %. This situation shows that the urbanization in Turkey inclined to being metropolises. Together with this process, meanwhile, the fact of metropolitan-village is rapidly spreading

Anahtar Kelimeler

Urbanisation, spatial distribution, metropolitan village, towns and cities of Turkey, Turkey

Kaynakça

• Avcı, S. (1993) “Türkiye’de şehir ve şehirli nüfusun dağılışı”, Türk Coğrafya Dergisi 28, 249-269.
• Bazin, M. (1986) “Le réseau urbain de la Turquie”, Travaux de I’Institut deReims, 65-66, 89-113.
• Carter, H. (1995) The Study of Urban Geography, Arnold, London.
• Darkot, B. (1961) “Türkiye’nin nüfus hareketleri üzerine gözlemler”, Türk Coğrafya Dergisi 21, 1-14.
• DİE., (1937) Genel Nüfus Sayımı 1935, TC. Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü Yay. No:75, Ankara.
• DİE., (1963) Genel Nüfus Sayımı 1960, TC. Devlet İstatistik Enstitüsü Yay.No:444, Ankara.
• DİE., (2003) Genel Nüfus Sayımı 2000, TC. Devlet İstatistik Enstitüsü Yay.No:2759, Ankara.
• Dinler, Z. (2001) Bölgesel İktisat, Ekin Kitabevi Yayınları, Altıncı Basım, Bursa.
• Doğanay, H. (1994) Türkiye Beşerî Coğrafyası, Gazi Büro Kitabevi, Ankara.
• Emiroğlu, M. (1975) “Türkiye coğrafi bölgelerine göre şehir yerleşmeleri ve şehirli nüfus”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi , 125-157.
• Emiroğlu, M. (1981) “Türkiye’de son sayımlar ve kentleşme olayının boyutları”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi 10, 43-82.
• Göçer, O. (1979) Şehirciliğe Giriş, Konya Devlet Mühendislik Mimarlık Akademisi Yayını, Konya.
• Kartal, S.K. (1983) Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de Kentlileşme, Yurt Yayınları:6, Ankara.
• Keleş, R. (1962) “Türkiye’de, köylü nüfus ve şehirlere akın”, V.İskân ve Şehircilik Haftası Konferansları, Ankara Üniv.,
• Siyasal Bilgiler Fakültesi, İskân ve Şehircilik Enstitüsü Yay.No:9, 9-58. Keleş, R. (1984) Kentleşme ve Konut Politikası, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay.No:540, Ankara.
• Keleş, R. (1998) Kentbilim Terimleri Sözlüğü, İmge Kitabevi Yayınları(İkinci baskı), Ankara.
• Küntay, E. (1997) “Kentleşmenin neden olduğu fiziksel ve toplumsal çürüme karşısında kentsel yenileme uygulamaları”,
• II.Ulusal Sosyoloji Kongresi, Toplum ve Göç, DİE Yay.No:2046, 131-136.
• Sencer, Y. (1979) Türkiye’de Kentleşme, Kültür Bakanlığı Yay.No:345, Ankara.
• Sezal, İ. (1997) “Göçler ve şehirleşemeyen şehirler”, II.Ulusal Sosyoloji Kongresi,Toplum ve Göç, DİE Yay.No:2046,147-51.
• Suher, H. (1996) Şehircilik, İstanbul Teknik Üniversitesi Yay.No: 1572, İstanbul.
• Tandoğan, A. (1998) Demografik Temel Kavramlar ve Türkiye Nüfusu, Eser Ofset Mat.Yay.San.Tic.Ltd.Şti., Trabzon.
• Tekeli, İ. (1998) “Türkiye’de içgöç sorunsalı yeniden tanımlanma aşamasına geldi”, Türkiye’de İçgöç, Sorunsal Alanları ve Araştırma Yöntemleri Konferansı, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, 7-21.
• Tunçdilek,N.; Tümertekin,E. (1959) Türkiye Nüfusu, İstanbul Üniversitesi Yay.No:802, İstanbul.
• Tümertekin, E. (1973) Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar,İstanbul Üniversitesi Yay.No:1840, İstanbul.
• Whynne-Hammond, C. (1987) Elements of Human Geography, Bell & Hyman, London.
• Yavuz,F.; Keleş,R.; Geray,C. (1973) Şehircilik Sorunlar-Uygulama ve Politika, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
• Fakültesi Yay.No:358, Ankara. Yücel, T. (1961) “Türkiye’de şehirleşme hareketleri”, Türk Coğrafya Dergisi 21, 31-44.