TUFANBEYLİ HAVZASI ve YAKIN ÇEVRESİNİN (ADANA) JEOMORFOLOJİSİ

Yıl 2003, Cilt: 1 Sayı: 2, 103 - 122, 01.08.2003

İsmail Ege Saadettin Tonbul

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000035

Öz

Çalışma alanımızı oluşturan Tufanbeyli havzası ve yakın çevresi Akdeniz bölgesinin Adana Bölümünde, Orta Toroslar içerisinde yer almaktadır. Saha yapısal olarak oldukça kompleks bir özellik göstermenin yanı sıra, jeomorfolojik bakımdan da çeşitli şekilleri bir arada bulundurmaktadır. Ayrıca tektonik bakımdan hareketli ve gençtir. Sahanın şekillendirilmesinde tektonizma, flüviyal süreçler, karstlaşma ve buzullaşma birlikte etkili olmuştur.Yaklaşık 1200 km2 alan kaplayan çalışma alanındaki ana jeomorfolojik birimleri dağlık-tepelik alanlar, platolar, havza tabanı(vadiler, boğazlar ,sekiler, birikinti koni ve yelpazeleri), karstik şekiller ve buzul şekilleri meydana getirir. İnceleme alanındaki dağlık kütleler üzerinde 2400-2800 metreler arasında zirve düzlüklerine, 1950-2200 metreler arasında yüksek düzlüklere (yüksek platolar) ve 1700 - 1850 metreler arasında ise alçak düzlüklere (alçak platolar) yer yer geniş alanlı olarak rastlanılmaktadır.Tufanbeyli Havzası Alp Orojenezi, özellikle de Alt- Orta Miyosen sonlarındaki tektonik hareketlerle belirmeye başlamış olmakla birlikte asıl havza çanağının çökmesi Miyosen sonlarındaki tektonik hareketlerle gerçekleşmiştir. Pliyosen’de ve Kuvaterner başlarında bu çanak çevredeki yüksek alanlardan aşındırılarak getirilen malzemeyle dolmuştur. Böylece 1420-1520 metrelerde dolgu ve bunları çevreleyen aşınım yüzeylerinden oluşan havza tabanı meydana gelmiştir. Kuvaterner döneminde ise iklim değişmelerine bağlı olarak çeşitli seki sistemleri gelişir ve karstlaşma sürerken, Pleyistosen’de sahanın yüksek kesimlerinde buzullaşma görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Jeomorfoloji, havza, Orta Toroslar, Tufanbeyli, Adana

Geomorphology of Tufanbeyli Basin and its Near Surroundings (Adana)

Öz

Our research area is located in the Mediterranneaen Region, around the city of Adana. Tufanbeyli Basin and its surrounding are also situated in the Middle Taurus Mountains. This area has complex structure and a variety of landforms. It is also known to be a very young tectonical area. Fluvial erosion is affected, limestones are dissolved and glacial features are covered in the area.Investigated area covers 1200 km2 and the geomorphologic units are mountanious areas, plateaus, basin floors(valleys, passes, terraces, allivual fans), karstic and glacial landforms. In this area, it is observable that the summit erosional surfaces are at 2400-2800 meters, high plateaus are at 1950-2200 meters and low plateaus are at 1700-1850 metres. Tufanbeyli basin has been shaped in Alp Orogeny especially during the Middle to Early - Late Miocene (Mainly Langhian – Tortonion). It took a shape with tectonic high land on glaciation. Göksu River has passed from the north to the south of Tufanbeyli Basin and left a large valley bottom. Göksu fault covered Tufanbeyli Basin average of in first movements. The basin’s original hollow shape subsidenced on last of Miocene. It riped with tectonical movements and an eartenwore pot has become visible. After this place’s turning into a lake, it deposited its materials in Pliosen and Quaternary. The Basin’s floor is 1420-1520 meters high. Different terraces happened with climatic factor in Quaternary period and during the last period of Pleistocene, glacial features developed at the high lands

Anahtar Kelimeler

Geomorphology, Basin, Middle Taurus, Tufanbeyli, Adana

Kaynakça

• Alagöz, C.A., 1944, Türkiye’de Karst Olayları Hakkında Bir Araştırma, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, Sayı:1, Ankara
• Atalay, İ., 1973, “Toros Dağlarında Karstlaşma ve Toprak Teşekkülü Üzerine Bazı Araştırmalar (Some invetikation on the karstifi cation and pedogenesis in the Tourus mountains)”, Jeomorfoloji Derg. Sayı:5 İstanbul
• Blumenthal, M.M., 1947, Toroslarda Yüksek Aladağ Silsilesinin Coğrafyası, Stratiğrafisi ve Tektoniği Hakkında Yeni Etüdler. M. T. A. Enst. Yay. S:D No:6 Ankara
• Demirtaşlı, E., 1967, Pınarbaşı, Sarız ve Mağara (Tuafanbeyli) İlçeleri arasındaki Sahanın Litostratiğrafik Birimleri ve Petrol İmkanları: MTA Rapor No: 4389 (Yayınlanmamış) , Ankara
• Doğu, A.F., 1993, “Sandras Dağındaki Buzul Şekilleri”, A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama. Merkezi Dergisi, Sayı: 2, Ankara
• Doğu, A.F.- Çiçek, İ.- Gürgen, G., 1994, “Orta Toroslar da (Seydişehir, Gülnar) Karstlaşma Tipleri”, A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama. Merkezi Dergisi, Sayı: 3, Ankara
• Doğu, A.F.- Çiçek, İ.- Gürgen, G., Tunçel, H., 1999, “Akdağ’ın Jeomorfolojisi ve Bunun Beşeri Faaliyetler üzerine Etkisi (Fethiye-Muğla)”, A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 7, Ankara
• Ege, İ., 2001, Tufanbeyli Havzası ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi, F. Ü. Sos.Bil.. Enst. Coğ. A.B.D., Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamış), Elazığ
• Erol, O., 1979, “Türkiye’de Neojen ve Kuaterner Aşınım Dönemleri ve Bu Dönemlerin Aşınım Yüzeyleri ile Yaşıt (Korelan) Tortulara Göre Belirlenmesi”, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 8, s.1-40, ANKARA
• Erol, O., 1990, “Batı Toros Dağlarının Messiniyen Paleojeomorfolojisi ve Neotektoniği”, Türkiye 8. Petrol Kongresi Bildirileri Kitabı, Ankara.
• Kozlu, H., Vd., 1990, “Doğu Toros Bölgesinde Neotetisin Konumu”, Türkiye 8. Petrol Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.
• Metin, S., Papak, İ., Keskin, H., 1982, Tufanbeyli, Sarız, Göksu ve Saimbeyli Arasının Jeolojisi, Doğu Toroslar, MTA Rapor No: 7129, Ankara.
• Onde, H., 1952, Formes Glaciaires dans le Masif Lycien de L’Akdağ (Turquie du Sud-Quest): XIXe Congres Geologique İnternational, Alger Fasc. XV, 327-335
• Özgül, N.-Metin, S.- Dean, W.T., 1972, “Doğu Toroslardan Tufanbeyli ilçesi (Adana)Dolayının Alt Paleozoyik Stratiğrafisi”, MTA, Derg. Sayı :79 Ankara.
• Özgül, N.-Metin, S., Göğer, İ., Bingöl, İ., Baydar, O., 1973, “Tufanbeyli Dolayının Kambriyen ve Tersiyer Kayaları”, T.J.K Bülteni XVI / 1, s. 82-101, Ankara
• Tonbul, S.- Ege, İ., 2002, “Tahtalı Dağlarında Buzul Şekilleri”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 7, Erzurum.
• Yalçınlar, İ., 1951, “Soğanlı-Kaçkar ve Mescit Dağı Silsilesinin Glasyasyon Şekiller”. İ. Ü. Coğ. Enst. Derg.. 1,2, İstanbul.
• Yaşar, A.-Karaca, K., 1992, Adana-Tufanbeyli AR:45481 Nolu Maden Kömürü Sahası Jeoloji ve Razerv Raporu, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara