Examination of land use according to land capability classes (with CORINE system) in Göksu River basin (Sakarya River basin)

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 1, 344 - 371, 29.04.2025

Muammer Çakır

https://doi.org/10.33688/aucbd.1543680

Öz

Land use should be in accordance with the potential of the earth. Basin-based studies should be carried out for land use appropriate to land capability. This study aims to discuss the land capability classes and land use situation in the Göksu River Basin, the smallest sub-basin of the Sakarya River Basin, from a geographical perspective. For this purpose, Bursa and Bilecik provincial land assets and CORINE 2018 land cover data were used. In the study area, 81.3% of the land suitable for agriculture is used for agricultural purposes and 18.7% for non-agricultural purposes. Of the lands that are not suitable for agriculture, 63.6% are used for non-agricultural purposes and 26.4% are used for agricultural purposes. opening of areas suitable for agriculture to settlement and industry; In areas that are not suitable for agriculture, the conversion of forests, shrubs, meadows and pastures into agricultural land causes improper land use.

Anahtar Kelimeler

land use , Göksu River Basin , Land capability classification , CORINE , Sakarya River

Göksu Çayı Havzası’nda (Sakarya Nehri Havzası) Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Arazi Kullanımının (CORINE Sistemiyle) İncelenmesi

Öz

Arazi kullanımının, üzerinde faaliyette bulunulan yeryüzü parçasının potansiyeline uygun olması gerekmektedir. Arazi kabiliyetine uygun arazi kullanımının gerçekleştirilebilmesi için havza temelli çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışmada Sakarya Nehri Havzası’nın en küçük alt havzası olan Göksu Çayı Havzası’nda arazi kabiliyet sınıfları ile arazi kullanım durumunun coğrafi bakış açısıyla ele alınması amaçlanmıştır. Bu amaç için Bursa ve Bilecik il arazi varlığı verileri ile CORINE 2018 arazi örtüsü verileri kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda çalışma sahasında tarıma uygun arazilerin %81,3’ü tarım amaçlı, %18,7’si tarım dışı amaçlar için kullanılmaktadır. Tarıma uygun olmayan arazilerin ise %63,6’sı tarım dışı, %26,4’ü tarım amaçlı kullanılmaktadır. Çalışma sahasında tarıma uygun alanların yerleşim ve sanayiye açılması; tarıma uygun olmayan alanlarda ise orman, fundalık, çayır ve meraların tarım arazisine dönüştürülmesi yanlış arazi kullanımına neden olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arazi kullanımı , Göksu Çayı Havzası , Arazi kabiliyet sınıflaması , Sakarya Nehri , CORINE

Kaynakça

• Alkan, A. (2018). Batman kentinde mekânsal büyümenin arazi kullanımına etkisi. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 5 (3), 260-273. doi:10.19159/tutad.446247
• Ardel, A. (1947). İnegöl Ovası ve çevresi (Morfolojik Etüt). Türk Coğrafya Dergisi, (9-10), 64-95.
• Ardel, A. (2014). Marmara Bölgesinin yapı ve reliefi. Türk Coğrafya Dergisi 20, 1-22. doi:10.17211/tcd.54245 Ardos, M. (1995). Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi (2. Baskı). İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Atalay, İ. (2016). A New approach to the land capability classification: Case study of Turkey. Procedia Environmental Sciences, 32, 264-274. doi:10.1016/j.proenv.2016.03.031
• Atalay, İ. ve Gündüzoğlu, A. G. (2015). Türkiye’nin Ekolojik Koşullarına Göre Arazi Kabiliyet Sınıflandırılması. İzmir: Meta.
• Balcı, A. N. (1996). Toprak koruması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayını.
• Başayiğit, L. (2004). CORINE arazi kullanımı sınıflandırma sistemine göre arazi kullanım haritasının hazırlanması: Isparta örneği. Tarım Bilimleri Dergisi, 10 (4), 366-374.
• Bayar, R. (2018). Arazi kullanımı açısından Türkiye’de tarım alanlarının değişimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16 (2), 187-200. doi:10.1501/Cogbil_0000000197
• Bayar, R. (2019). Ayaş İlçesinde Arazi Örtüsü ve Arazi Kullanımı (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Bayar, R., Karabacak, K. (2017). Ankara ili arazi örtüsü değişimi (2000-2012). Coğrafi Bilimler Dergisi, 15 (1), 59-76. doi:10.1501/Cogbil_0000000181
• Canpolat, F. A. ve Dağlı, D. (2020). Elazığ ilinde arazi kullanımı değişimi (2006-2018) ve simülasyonu (2030). International Journal of Geography and Geography Education, (42), 702-723. doi.org/10.32003/igge.746668
• Cin, H. (1991). TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. 20.11.2023 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/arazi adresinden alındı.
• CORINE (Coordination of Information on the Environment). (2018, 3 Aralık). Corine land cover 2018. 10 Ocak 2021 tarihinde https://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover/clc2018 adresinden alındı.
• Çakır, M., Taş, B. (2023). Porsuk Çayı Havzası’nda Arazi Kullanımı. Okan Türkan ve M. Murat Kale (Ed.), Orta Anadolu Coğrafya Araştırmaları I içinde (1-40). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Çelik, M. A. (2012). İslâhiye ilçesi arazi kullanımı üzerinde yükselti, eğim ve toprak faktörlerinin etkisi. Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (4), 173-186.
• Çelik, M. Ö., Yakar, M. (2023). Arazi kullanımı ve arazi örtüsü değişikliklerinin uzaktan algılama ve CBS yöntemi ile izlenmesi: Mersin, Türkiye örneği. Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemleri Dergisi, 5 (1), 43-51. doi:10.56130/tucbis.1300704
• Dağlı, D., Çağlayan, A. (2016). Analitik hiyerarşi süreci ile optimal arazi kullanımının belirlenmesi: Melendiz Çayı Havzası örneği. Türk Coğrafya Dergisi, 66, 83-92. doi:10.17211/tcd.28071
• Durak, M. ve Cürebal, İ. (2023). Jeomorfoloji ve arazi kullanımı ilişkisinin analizi: Edremit Çayı Havzası (Balıkesir). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33 (2), 567-581. doi:10.18069/firatsbed.1254405
• Ege, İ. (2008). Bolkar Dağları’nın doğu kesiminde jeomorfolojik birimler üzerinde arazi kullanımı. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Erol. A. (2007). Türkiye’de arazi kullanımı ve havza yaklaşımı. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2 (1), 21-25.
• Everest, T. (2017). Çanakkale İli Ezine ilçesi arazi kullanım etkinliğinin değerlendirilmesi. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 4 (2), 109-123. doi:10.19159/tutad.310568
• Giddens, A. (2005). Sosyoloji. Hüseyin Özel ve Cemal Güzel (Çev.), Ankara: Ayraç Yayınları.
• Gözenç, S. (1980). Arazi kullanma ‘Land Use’ haritalarında standardizasyon ve Türkiye için bir öneri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 23, 37-46.
• Göztepe, S., Bahadır, M. ve Şen, H. (2022). Hatip Çayı Havzası’nın (Ankara) doğal coğrafya özellikleri ve arazi kullanımı. Mavi Atlas, 10 (2), 564-581. doi:10.18795/gumusmaviatlas.1171169
• Gül, P. (2005). Kemalpaşa Havzası’nda arazi kullanımı bilincinin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Gülersoy, A. E. (2013). Bakırçay Havzası’nda arazi kullanımı ile arazi yetenek sınıfları arasındaki ilişkiler. Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), 1-20.
• Gündoğan, R., Yüksel, A., Akay, A. E., Bozali, N. ve Doğan, O. (2008). Arazi Kullanım Planlamasının Erozyon Kontrol Çalışmalarındaki Önemi: Kartalkaya Baraj Havzası Örneği. Baraj Havzalarında Ormancılık I. Ulusal Sempozyumu 29-30 Nisan 2008 Kahramanmaraş Bildiriler Kitabı içinde (331-347), Kahramanmaraş.
• Hoşgören, M. Y. (1975). İnegöl Havzası’nın Jeomorfolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Ketin, İ. (1947). Uludağ Masifinin Tektoniği Hakkında. Türkiye Jeoloji Bülteni, 1 (1), 60-88.
• Kıvanç, Y. (2021). Büyük Menderes Havzası’nın batısında kalan sahalarda ana materyal ve bitki örtüsü ile arazi kabiliyet sınıfları ve arazi kullanım biçimleri arasındaki ilişkiler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 481-496. doi:10.18506/anemon.775811
• Kibaroğlu, Y. ve Garipağaoğlu, N. (2022). Aşağı Meriç Havzası’nda arazi kullanımı. Doğu Coğrafya Dergisi, 27 (48), 65-78. doi:10.5152/EGJ.2022.22812
• Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (1995). Bursa ili arazi varlığı. Ankara: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (1998). Bilecik ili arazi varlığı. Ankara: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA). (2009). 1:100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları H22, H23, İ22 ve İ23 Nolu paftalar.
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA). (2023, 10 Aralık). İl Maden Haritaları. 26.08.2024 tarihinde https://www.mta.gov.tr/v3.0/hizmetler/il-maden-haritalari adresinden alındı.
• Mater, B. (1982). Urla Yarımadasında Arazinin Sınıflandırılması ile Kullanılışı Arasındaki İlişkiler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Onur, I. (2007). Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri yöntemleriyle kıyı bölgelerde arazi örtüsü/arazi kullanımı değişiminin izlenmesi ve analizi: Antalya - Kemer örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Özdemir, M. A., Bahadır, M. (2008). Yalova ilinde arazi kullanımının zamansal değişimi (1992-2007). Coğrafya Dergisi, 17, 1-15.
• Özdemir, M. A., Şenkul, Ç. (2011). İscehisar Havzası’nda arazi kullanımı ve sorunları. Doğu Coğrafya Dergisi, 12 (17), 111-135.
• Özerkmen, N. (2002). İnsan merkezli çevre anlayışından doğa merkezli çevre anlayışına. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 42 (1-2), 167-185.
• Özşahin, E. ve Eroğlu, İ. (2018). Tekirdağ ilinin ekolojik koşullarına göre arazi kabiliyet sınıflandırması. Journal of Human Sciences, 15 (2), 835-854. doi:10.14687/jhs.v15i2.4958
• Öztürk, S., Tönük, G. U. ve Gülgün, B. (2014). Türkiye’de havza yönetimi ve yönetim planı yaklaşımları. Ziraat Mühendisliği, (361), 59-63.
• Sönmez, M. (2011). Adana şehrinin alansal gelişimi ve yakın çevresinin arazi kullanımında meydana gelen değişimler. Türk Coğrafya Dergisi, 57, 55-69.
• Su Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2022). Sakarya Havzası nehir havza yönetim planı hazırlanması projesi stratejik çevresel değerlendirme kapsam belirleme raporu. Ankara: Tarım ve Orman Bakanlığı.
• Su Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2023). Sakarya Havzası nehir havza yönetim planı hazırlanması projesi stratejik çevresel değerlendirme taslak raporu. Ankara: Tarım ve Orman Bakanlığı.
• Şenel, A. (2006). İnsanlık Tarihi: Kemirgenlerden Sömürgenlere, Ankara: İmge Kitabevi.
• Şengör, A. M. C., Yılmaz, Y. (1983). Türkiye’de Tetis’in evrimi: Levha tektoniği açısından bir yaklaşım. Ankara: Türkiye Jeoloji Kurumu Yerbilimleri Özel Dizisi No: 1.
• Taş, B. (2006). Tosya ilçesinde jeomorfolojik birimlerin arazi kullanımı üzerine etkileri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4 (1), 43-66. doi:10.1501/Cogbil_0000000064
• Taş, B. (2009). Sultandağı ilçesinde tarımsal arazi kullanımı ve planlama önerileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 14 (22), 29-44.
• Taş, B. (2010). Sandıklı ilçesinde arazi kullanımı ve planlama önerileri. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık.
• Taş, B. ve Yakar, M. (2010). Afyonkarahisar ilinde yükselti basamaklarına göre arazi kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8 (1), 57-76. doi:10.1501/Cogbil_0000000107
• Tatlı, B. (2005). Kur’ân’da “Dünya” ve “Arz” kelimelerinin kullanımı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 46 (2), 259¬-265. doi:10.1501/Ilhfak_0000000022
• Tuna, M. (2003). Toplum ve Çevre, İhsan Sezal (Ed.), Sosyolojiye Giriş içinde (363-393). Ankara: Martı.
• Tuncer, K., Deniz, K. (2023). Yeşilova (Burdur) İlçesinde Arazi Kabiliyet Sınıflaması ve CORINE Verilerine Göre 2018 Yılı Arazi Kullanım Özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 28 (49), 82-93. doi:10.5152/EGJ.2023.221430
• TOPRAKSU (Toprak ve Su İşleri) Genel Müdürlüğü. (1978). Türkiye Arazi Varlığı - (Kullanma-Sınıflar-Sorunlar). Toprak Etütler ve Haritalama Dairesi, Ankara.
• TÜİK. (2012). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları / Belediye, köy ve mahalle nüfusları, 27.08.2024 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr adresinden alındı.
• TÜİK. (2024, 6 Şubat). İl ve İlçelere Göre İl/İlçe Merkezi, Belde/Köy Nüfusu ve Yıllık Nüfus Artış Hızı, 07.08.2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1 adresinden alındı.
• Türkan, O. (2021). Kentsel ve kırsal nüfus tespiti sorunu: Adana ve Osmaniye ili örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 19 (2), 368-404. doi:10.33688/aucbd.936093
• Türkan, O. (2022). Kentsel ve Kırsal Nüfusun Tespiti Sorunu: Çankırı İli Örneği. Okan Türkan ve M. Murat Kale (Ed.), Çankırı Coğrafya Araştırmaları II içinde (93-116). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Turner, B. L. ve Meyer, W. B. (1994). Changes in land use and land cover. W. B. Meyer, B. L. Turner (Eds.), Global land use and land cover change: an overview (pp. 3-10). Chambridge UK: Chambridge University Press.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2015). Beşeri coğrafya: İnsan-kültür-mekân (15. Baskı). İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Uzun, M. ve Garipağaoğlu, N. (2022a). Göksu Çayı Havzası’nın (Sakarya Nehri Havzası) tehlike duyarlılık analizleri kapsamında havza yönetimi. Ege Coğrafya Dergisi, 31 (2), 449-471. doi:10.51800/ecd.1160134
• Uzun, M. ve Garipağaoğlu, N. (2022b). Mekânsal otokorelasyon ve kümeleme analizi yaklaşımı ile Göksu Çayı Havzası’nın (Sakarya Nehri Havzası) bütünleşik ve sürdürülebilir havza yönetim modeli. Türk Coğrafya Dergisi (81), 23-38. doi:10.17211/tcd.1173420
• Uzun, S. M. (2022). Sakarya Nehri Göksu Çayı Havzası’nın doğal ortam koşulları kapsamında sürdürülebilir havza yönetimi ve planlaması. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Yazgan, Ç. Ü. (2010). Tarihi süreçte toplum-çevre ilişkileri ve çevre sorunlarının ortaya çıkışı. E-Journal of New World Sciences Academy Humanities, 5 (2), 227-244.