Hava Kirliliği ile Doğal Ortam Arasındaki İlişki: Sistematik Literatür Taraması

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 2, 701 - 733, 30.10.2025

Hilal Olcay , Fadime Yakın , Hediye Arzu Gökçe Gündüzoğlu

https://doi.org/10.33688/aucbd.1683803

Öz

Bu çalışmada, Dergipark’ta “hava kirliliği” veya “hava kalitesi” kavramlarının geçtiği makalelerin incelenmesi amaçlanmıştır. 1995-2024 yılları arasında 383 makale belirlenmiş, bu yayınların 43’ü meta analiz yöntemi ile incelenmiştir. Yayınlar, hava kirliliği ile klimatik ve topografik özellikler arasındaki ilişkiyi inceleyenler ile hava kirliliği ile bitki örtüsü ilişkisini ele alanlar şeklinde iki gruba ayrılmıştır. Klimatik/topografik faktörler ile ilgili yayınların bulguları değerlendirildiğinde; yayınların 2018 ve 2022 yıllarında yoğunlaştığı, çevre mühendisliği alanındaki araştırmacıların ilk sırada yer aldığı saptanmıştır. Yapılan çalışmalarda Ankara ve Konya şehirleri çalışma sahası olarak sıklıkla seçilmiştir. Ayrıca yayınların %80,6’sında hava kirliliği ile sıcaklık, %64,5’inde ise hava kirliliği ile rüzgâr hızı arasında ters orantı olduğu saptanmıştır. Bitki ile ilgili yayınların bulgularında ise yayınların 2021 yılında artış gösterdiği, peyzaj mimarlığı alanındaki araştırmacıların çoğunlukta olduğu ve i-Tree canopy aracı ile verilerin elde edildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hava kirliliği , Hava Kalitesi , Kirletici maddeler , Sistematik literatür taraması , Doğal ortam

The relationship between air pollution and the natural environment: A systematic literature review

Öz

This study aimed to analyze the articles in Dergipark in which the concepts of “air pollution” or “air quality” were mentioned. Between 1995 and 2024, 383 articles were identified, and 43 of these publications were analyzed using the meta-analysis method. Publications are divided into two groups: those examining the relationship between air pollution and climatic and topographic characteristics, and those addressing the relationship between air pollution and vegetation cover. When the findings of the publications related to climatology/topography factors were evaluated, it was determined that the publications were concentrated in 2018 and 2022. Researchers in the field of environmental engineering ranked first. In the studies, the cities of Ankara and Konya were commonly selected as the study area. In addition, it was determined that there was an inverse relationship between air pollution and temperature in 80.6% of the publications and between air pollution and wind speed in 64.5% of the publications. In the findings of plant-related publications, it was concluded that publications increased in 2021 and researchers in the field of landscape architecture were in the majority. Data were obtained with the i-Tree Canopy tool.

Anahtar Kelimeler

Air pollution , Air quality , Pollutants , Systematic literature review , Natural environment

Kaynakça

• Abelsohn, A. & Stieb, D. M. (2011). Health effects of outdoor air pollution: approach to counseling patients using the Air Quality Health Index. Canadian Family Physician, 57 (8), 881-887.
• Arslan, H. (2023). Impacts of meteorological parameters on tropospheric ozone concentrations in Çanakkale. International Journal of Advances in Engineering and Pure Sciences, 35 (1), 10-17. doi:10.7240/jeps.1078886
• Arslan, N. Ş. (2021). Parkların hava kirliğini azaltıcı etkisinin Çorum örneğinde incelenmesi. Turkish Journal of Forest Science, 5 (2), 401-407. doi: 10.32328/turkjforsci.917787
• Bai, L., Wang, J., Ma, X., Lu, H. (2018). Air pollution forecasts: An overview. International journal of environmental research and public health, 15 (4), 780.
• Banerjee, T., Singh, S. B., Srivastava, R. K. (2011). Development and performance evaluation of statistical models correlating air pollutants and meteorological variables at Pantnagar, India. Atmospheric Research, 99, 505-517.
• Batur, A. & Aksu, G. A. (2021). Partikül madde (PM10) konsantrasyonunun kentsel yeşil alan sisteminin değerlendirilmesinde ekolojik indikatör olarak kullanımı: İstanbul- Beşiktaş örneği. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (27), 125-134. doi: 10.31590/ejosat.947260
• Baysan, C. & Palanbek Yavaş, S. (2020). COVID-19 ve hava kirliliği; karantina boyunca ne oldu?. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5 (COVİD-19 Özel Sayısı), 35-46.
• Bostan P. & Olcay S. S. (2022). Dünden bugüne ülkemizde yapılan dış ortam hava kirliliği sağlık etkileri araştırmaları. TSAD, 3 (3), 22-29.
• Bozkurt, Z. (2018). PM10 ve PM2.5 Boyutundaki atmosferik partiküllerin bölgesel, mevsimsel değişimlerinin ve meteorolojik parametrelerle ilişkilerinin incelenmesi. Duzce University Journal of Science and Technology, 6 (4), 1305-1320. doi:10.29130/dubited.428821
• Buraerah, M.F., Patandjengi, B., Suryani, S., Hamzah, A., Demmalino, E.B. (2023). The effect of vegetation in reducing air pollution in an urban environment: A review. Ser. Earth Environ. Sci 1253, 012105. doi:10.1088/1755-1315/1253/1/012105
• Büyükakıncı, B. Y. (2010). Hava kirliliğinin tarihi eserlere etkisi ve alınması gereken önlemler. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, (19), 47-52.
• Carver, J. C., Hassler, E., Hernandes, E., Kraft, N. A. (2013, October). Identifying barriers to the systematic literature review process. In 2013 ACM/IEEE international symposium on empirical software engineering and measurement (203-212). IEEE.
• Çıldır, İ. & Mutlu, A. (2022). Balıkesir şehir merkezinde hava kirliliği seviyelerinin zamansal ve mekansal analizleri. Journal of Advanced Research in Natural and Applied Sciences, 8 (2), 246-266. doi:10.28979/jarnas.950206
• Çınar, N. (2021). İyi bir sistematik derleme nasıl yazılmalı?. Online Turkish Journal of Health Sciences, 6 (2), 310-314. doi: 0.26453/otjhs.888569
• Çiftçi, Ç., Dursun, Ş., Levend, S., Kunt, F. (2013). Topoğrafik yapı, iklim şartları ve kentleşmenin Konya’da hava kirliliğine etkisi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 1 (1), 19-24.
• Çukur, H. & Aygören, T. (2018). Denizli’de hava kirliliği ve klimatik özellikler arasındaki ilişki. The Journal of Academic Social Science, 6 (82), 594-611. doi: 10.16992/ASOS.14336
• Davis, J., Mengersen, K., Bennett, S., Mazerolle, L. (2014). Viewing systematic reviews and meta-analysis in social research through different lenses. SpringerPlus, 3, 1-9.
• Demirarslan, K. O. & Akıncı, H. (2016a). Doğu Karadeniz Bölgesindeki partikül madde dağılımlarının coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla belirlenmesi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 2 (1), 30-45. doi:10.21324/dacd.29373
• Demirarslan, K. O. &Akıncı, H. (2016b). Doğu Karadeniz Bölgesinde kükürtdioksit (SO2) dağılımlarının coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla belirlenmesi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 2 (2), 81-99. doi:10.21324/dacd.91087
• Dergipark. (2025). Dergipark Akademik. 24.04.2025 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/page/about adresinden edinilmiştir.
• Duman, D. C. & Aras, S. (2012). Karabük demir çelik fabrikası etrafından toplanan beş biyomonitor liken türünün ağır metal akümülasyonu ve karşılaştırmalı analizi. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 69 (4), 179-192. doi: 10.5505/TurkHijyen.2012.52714
• Dursun, A., Aslantaş, R., Pirlak, L. (1998). Hava kirliliğinin bahçe bitkileri yetiştiriciliği üzerine etkileri. Ekoloji Çevre Dergisi, 7 (27): 11-14.
• Elkoca, E. (2003). Hava kirliliği ve bitkiler üzerindeki etkileri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34 (4), 367-374.
• Engin, İ. B. & Yavuz, V. (2024). Tekirdağ için sis hadisesi ile hava kirliliği ilişkisi. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 14 (1), 73-84. doi:10.17714/gumusfenbil.1315710
• Fidan, C. & Akdur, R. (2022). Hava kirliliği ve COVID-19. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 7 (2), 368-378. doi: 10.35232/estudamhsd.1039535
• Garipağaoğlu, N. (2015). Türkiye'nin başlıca çevre sorunları. M. Hayır Kanat (Dü.) içinde, Türkiye coğrafyası ve jeopolitiği (507-536). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Garipağaoğlu, N. (2020). Çevre sorunlarına Türk coğrafyacıların yaklaşımları ve bu alanda yapılmış olan çalışmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (35), 5-45.
• Garipağaoğlu, N., (2023). Türkiye-Avrupa Birliği çevre politikaları uyum sürecinin hava kalitesi kontrolüne yansımaları. Coğrafya’da Güncel Araştırmalar I (63-88). Ankara: Akademisyen Kitabevi. Garipağaoğlu, N. (2024). Meriç-Ergene Havzası hava kalitesinin ortalamalar, maksimumlar ve limit değerler açısından incelenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 29 (52), 1-18. doi: 10.17295/ataunidcd.1492625
• Güzel, Ş. & Özer, P. (2022). Türkiye’de hava kirliliği ve sağlık harcamaları. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 186-202.
• Hırca, T., Eryılmaz Türkkan, G., Bayraktar, H. (2022). Analysis of air pollution in Bayburt province with statistical methods. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 10 (2), 685-699. doi:10.29130/dubited.915877
• Işınkaralar, K., Işınkaralar, Ö., Şevik, H. (2022). Usability of some landscape plants in biomonitoring technique: an anaysis with special regard to heavy metals. Kent Akademisi, 15 (3), 1413-1421. doi: 10.35674/kent.1078472
• İbret, B. Ü. & Aydınözü, D. (2009). Şehirleşmede yanlış yer seçiminin hava kirliliği üzerine olan etkisine bir örnek: Kastamonu şehri. Journal of Geography, (18), 71-88.
• İlkılıç, C. & Behçet, R. (2006). Hava kirliliğinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkisi. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 66-72.
• İskan, S. & Koç, T. (2021). İnegöl (Bursa) havzasında hava kalitesinin fiziki ortam ile ilişkisi. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 7-18. doi:10.17211/tcd.871839
• İskender, S., Bolu, F., Yılmaz, M., Mayda, A. (2016). Düzce hava kalitesi izleme istasyonu 1 Ekim 2011-31 Mart 2015 tarihleri arasındaki verilerinin incelenmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (3), 161-167.
• Kampa, M. & Castanas, E. (2008). Human health effects of air pollution. Environmental pollution, 151 (2), 362-367. doi: 10.1016/j.envpol.2007.06.012
• Kara, G. (2012). Kentsel hava kirleticilerine meteorolojinin etkisi: Konya örneği. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bilim ve Teknoloji Dergisi, 27 (3), 73-86.
• Kara, G., Yalçınkaya, B., Özdil, B. (2018). Konya ilinin hava kirliliğine bazı meteorolojik faktörlerin etkisi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 1 (2), 104-109.
• Karakoyun, G. & Osma, E. (2015). Erzincan’da hava kirliliğine bağlı olarak sarı çamlarda (Pinus sylvestris L.) ağır metal birikimi. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5 (2), 67-77. doi: 10.17714/gufbed.2015.05.006
• Keleş, R. & Ertan, B. (2002). Çevre Hukukuna Giriş. Ankara: İmge Kitabevi.
• Koç, C. & Koç, A. (2018). An assessment through relationship between air pollution and climatic parameters in city of Igdır. Kent Akademisi, 11 (1), 1-10.
• Kopar, İ. & Zengin, M. (2015). Coğrafi faktörlere bağlı olarak Erzurum kentinde hava kalitesinin zamansal ve mekânsal değişiminin belirlenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, (53), 51-69. doi:10.17211/tcd.80672
• Körmeçli, P. Ş. (2023). Kent parklarının hava kalitesini iyileştirme üzerine etkisinin değerlendirilmesi: Ankara Altınpark Örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 24 (2), 23-30. doi: 10.17474/artvinofd.1295845
• Köse, R. & Erbaş, O. (2003). Bazı meteorolojik faktörlerin Kütahya’daki hava kirliliğine etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, (4), 255-269.
• Kraus, S., Breier, M., Dasí-Rodríguez, S. (2020). The art of crafting a systematic literature review in entrepreneurship research. International Entrepreneurship and Management Journal, 16, 1023-1042.
• Kudal, S. (2009). Hava kirliliğinin çevresel ve mekânsal modellenmesi, analizi ve tematik haritalarla görselleştirilmesi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Kula, E., Üçyıldız, B. Z., Altunsoy, P. (2022). Farklı hava kalitesinin Pinus nigra stoma sayısı üzerine etkisi. Bilim Armonisi, 5 (1), 14-18. doi: 10.37215/bilar.903271
• Kunt, F.& Dursun, Ş. (2018). Konya merkezinde hava kirliliğine bazı meteorolojik faktörlerin etkisi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 1 (1), 54-61.
• Lame, G. (2019, July). Systematic literature reviews: An introduction. In Proceedings of the design society: international conference on engineering design (Vol. 1, No. 1, pp. 1633-1642). Cambridge University Press.
• Liberati, A., Altman, D. G., Tetzlaff, J., Mulrow, C., Gøtzsche, P. C., Ioannidis, J. P., Moher, D. (2009). The PRISMA statement for reporting systematic reviews and meta-analyses of studies that evaluate health care interventions: explanation and elaboration. Annals of internal medicine, 151 (4), W-65.
• Liu, M., Tang, W., Zhang, Y., Wang, Y., Li, Y., Liu, X., Zhao, X. (2021). Urban-rural differences in the association between long-term exposure to ambient air pollution and obesity in China. Environmental Research, 201, 1-8.
• Malkoç, E. (2024). Air quality impact of natural protected areas: A case study of Sarayiçi Tavuk Forest, Edirne, Türkiye. Turkish Journal of Forestry, 25 (3), 333-339. doi: 10.18182/tjf.1442373
• Manisalidis, I., Stavropoulou, E., Stavropoulos, A., Bezirtzoglou, E. (2020). Environmental and health impacts of air pollution: A review. Frontiers in public health, 8 (14), 1-13. doi: 10.3389/fpubh.2020.00014
• Mayer, H. (1999). Air pollution in cities. Atmospheric environment, 33 (24-25), 4029-4037. doi: 10.1016/S1352-2310(99)00144-2
• Menteşe, S. & Tağıl, Ş. (2012). Bilecik’te iklim elemanlarının hava kirliliği üzerine etkisi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (28), 3-16.
• Milford, C., Torres, C., Vilches, J., Gossman, A. K., Weis, F., Suárez-Molina, D., ... Cuevas, E. (2023). Impact of the 2021 La Palma volcanic eruption on air quality: Insights from a multidisciplinary approach. Science of the Total Environment, 869, 161652.
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G., PRISMA Group, T. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. Annals of internal medicine, 151 (4), 264-269. doi: 10.1136/bmj.b2535
• Nowak, D. J., Crane, D. E., Stevens, J. C. (2006). Air pollution removal by urban trees and shrubs in the United States. Urban forestry & urban greening, 4 (3-4), 115-123.
• Nightingale, A. (2009). A guide to systematic literature reviews. Surgery (Oxford), 27 (9), 381-384.
• Oğuz, K. (2020). Nevşehir ilinde hava kalitesinin ve meteorolojik faktörlerin hava kirliliği üzerine etkilerinin incelenmesi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 6 (2), 391-404. doi:10.21324/dacd.686052
• Onur, M. & Kahveci, H. (2024). The importance of pocket parks on air quality: a comparative approach. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 98-110. doi: 10.33905/bseusbed.1563302
• Özdemir, M. A. & Boyraz, Z. (2002). Elâzığ şehir merkezinde hava kirliliğini doğuran nedenler ve kirlilik parametrelerinin zaman içindeki değişimine coğrafi bir yaklaşım. Doğu Coğrafya Dergisi, 7 (8). 163-182.
• Özel, G. (2019). Markov zinciri kullanarak Ankara ili için hava kirliliği tahmini. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 3 (2), 144-151. doi:10.30516/bilgesci.546317
• Özşahin, E., Eroğlu, İ., Pektezel, H. (2016). Keşan’da Edirne hava kirliliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (36), 83-100.
• Öztürk, F. & Keleş Özgül, M. (2019). Assessing long term trends of air pollutants and associated health risks imposed on residents in Bolu (Turkey) during winter. Turkish Journal of Public Health, 17 (2), 102-122. doi:10.20518/tjph.427342
• Partigöç, N. S. & Çubukçu, K. M. (2017). Hava kirliliği ve kent ilişkisine ampirik bakış: ekolojik sürdürülebilirlik ekseninde bir değerlendirme. Akademia Disiplinlerarası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3 (2), 28-45.
• Rentschler, J. & Leonova, N. (2023). Global air pollution exposure and poverty. Nature Communications, 14 (1), 4432.
• Robinson, P. & Lowe, J. (2015). Literature reviews vs systematic reviews. Australian and New Zealand journal of public health, 39 (2), 103-103.
• Robock, A. (2000). Volcanic eruptions and climate. Reviews of geophysics, 38 (2), 191-219.
• Sağlık Bakanlığı. (2010). Türkiye’nin hava kirliliği ve iklim değişikliği sorunlarına sağlık açısından yaklaşım. http://www.ihsm.gov.tr/ihsmkronik/dosya/turkiyenin_havakirliligi_veiklimdegisikligi_sorunlari.pdf Erişim tarihi:18.01.2025
• Sari, M. F. & Esen, F. (2019). PM10 ve SO2 konsantrasyonları ve meteorolojik parametrelerin konsantrasyonlar üzerine etkileri. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8 (2), 689-697. doi:10.28948/ngumuh.598226
• Seven, N. & Tazebay, H. I. (2023). Otizm dostu mekân tasarımı: Sistematik literatür taraması. Hikmet Y. Çoğun, İshak Parlar ve Hasan Üzmuş (Ed.), Doğa ve Mühendislik Bilimlerinde Güncel Tartışmalar içinde (18-42). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Sever, R. (2008). Malatya’daki hava kirliliğine coğrafi bakış. Doğu Coğrafya Dergisi, 13 (20), 59-76.
• Sumaryati, S., Cholianawati, N., Indrawati, A. (2019). The impact of forest fire on air-quality and visibility in Palangka Raya. Journal of Physics: Theories and Applications, 3 (1), 16.
• Sungur, K. & Gönençgil, B. (1997) Çeşitli iklim elemanlarının hava kirliliği üzerine etkileri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6, 337-345.
• Şahin Arslan, N. (2021). Parkların hava kirliğini azaltıcı etkisinin Çorum örneğinde incelenmesi. Turkish Journal of Forest Science, 5 (2), 401-407. doi: 10.32328/turkjforsci.917787
• Şahin, C. (1989). Hava kirliliği ve hava kirliliğini etkileyen doğal çevre faktörleri. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 194-208.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2023). ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü, Laboratuvar, Ölçüm ve İzleme Dairesi Başkanlığı, 04.02.2025 tarihinde https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/hava-kalitesinde-pm10-ve-so2-ortalamalari-i-85734 adresinden edinilmiştir.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2024). Hava kalitesi bülteni, 07.07.2025 tarihinde https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/ocak-2024_bulten-raporu-20240308125314.pdf adresinden edinilmiştir.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2025). Ulusal hava kalite izleme ağı, 24.03.2024 tarihinde sim.csb.gov.tr adresinden edinilmiştir.
• Teke, O., Depci, T., Depci, A. (2020). Data analysis of the factors related with Covid-19 death ratios: cases in Spain, Italy, UK, Germany and Portugal. İleri Mühendislik Çalışmaları ve Teknolojileri Dergisi, 1 (2), 98-114.
• Tığlı, N. E. & Cangür, Ş. (2019). Ankara’da farklı hava kalitesi izleme istasyonlarından elde edilen verilerin kantil regresyon analizi ile incelenmesi. Nicel Bilimler Dergisi, 1 (2), 62-86.
• Tonyaloğlu, E. E., Atak, B. K., Yiğit, M. (2021). Düzenleyici ekosistem hizmetlerinden hava kalitesinin Efeler -Aydın örneğinde incelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18 (1), 119-125. doi: 10.25308/aduziraat.867541
• Topal, T. Ü. & Demirel, Ö. (2023). Measuring air quality impacts of green areas and ecosystem services (ESS) using web-based i-tree canopy tool: a case study in İstanbul. Turkish Journal of Forest Science, 7 (2), 253-266. doi: 10.32328/turkjforsci.1341656 Tranfield, D., Denyer, D., Smart, P. (2003). Towards a methodology for developing evidence‐informed management knowledge by means of systematic review. British journal of management, 14 (3), 207-222.
• Turp, S. M. (2019). Bitlis hava kirliliği emisyon envanteri ve sağlık etkilerinin çoklu lineer regresyonla tahmini. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5 (1), 1-10. doi:10.21324/dacd.411607
• Ulutaş, K., Abujayyab, S. K. M., Abu Amr, S. (2021). Evaluation of the major air pollutants levels and its interactions with meteorological parameters in Ankara. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 9 (4), 1284-1295. doi:10.21923/jesd.939724
• Ünal, C. & Özel, G. (2022). Bolu ili hava kirletici maddeler ile meteorolojik faktörler arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 12 (2), 194-206. doi:10.7212/karaelmasfen.1071238
• Ünal, C. & Özel, G. (2023). Ankara ili meteoroloji parametrelerinin hava kirliliği üzerindeki etkilerinin regresyon analizi ile incelenmesi. Nicel Bilimler Dergisi, 5 (2), 135-150. doi:10.51541/nicel.1231668
• Vural, E. & Şahinalp, M. S. (2023). Şanlıurfa şehrinde yaşanan partikül madde kirliliğinin topografik ve klimatik faktörler etkisinde incelenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, (84), 53-66. doi:10.17211/tcd.1342144
• World Health Organization. (2000). Guidelines for air quality (No. WHO/SDE/OEH/00.02). World Health Organization.
• Yarragunta, Y., Srivastava, S., Mitra, D., Chandola, H. C. (2020). Influence of forest fire episodes on the distribution of gaseous air pollutants over Uttarakhand, India. GIScience & Remote Sensing, 57 (2), 190–206. doi:10.1080/15481603.2020.1712100
• Yavuz, N. (2022). Sosyal bilimlerde sistematik literatür analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (51), 347-360. doi: 10.30794/pausbed.1134606
• Yazıcı, H., Koca, N., Ekiz, E. (2018). Topoğrafik, meteorolojik ve klimatolojik faktörlerin Afyonkarahisar şehrindeki hava kirliliği üzerine etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, (71), 63-68. doi:10.17211/tcd.430631
• Yener, İ. & Demirarslan, K. O. (2022). Determining the factors affecting air quality in Marmara, Turkey, and assessing it using air quality indices. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 8 (2), 383-395. doi:10.21324/dacd.1081167
• Yılmaz, B. (2018). Manisa’da partikül madde (PM10) kirliliğinin değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 20 (1), 626-633. doi:10.25092/baunfbed.442994
• Yılmaz, Z. (2022). Meteorolojik parametrelerin hava kirliliğine etkisinin istatistiksel analizi-Muş ili (2021). Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 10 (4), 1182-1193. doi:10.21923/jesd.1100006
• Zhang, Y., Bocquet, M., Mallet, V., Seigneur, C., Baklanov, A. (2012). Real-time air quality forecasting, part I: History, techniques, and current status. Atmospheric environment, 60, 632-655. doi: 10.1016/j.atmosenv.2012.06.031