Hafıza Mekânının Varoluşu ve Yitirilişi Üzerine: Tarihi Pınarbaşı Parkı’nın Dünü ve Bugünü

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 24 - 40, 22.05.2022

Burcu Göközkut Mehmet Somuncu

Öz

Kentsel kamusal alan, kişilere ait mekânsal pratiklerle olduğu kadar taşıdığı anlamlarla da kolektif hafızada yerini alır. Böylece kentsel kamusal alan olarak kent parkları da bir yer olarak alandaki ilişkilere bağlı şekilde toplumsal bir kimlik ve hafıza kazanır. Bursa, Osmangazi ilçe sınırları içinde yer alan Tarihi Pınarbaşı Parkı, Bursa kenti için öncü bir açık kamusal alan niteliğini taşımasının yanı sıra kentli kullanıcılar için bir hafıza mekânı oluşturması ile kentteki diğer yeşil alanlardan ayrılır. Şehirlerin ihtiyaçları doğrultusunda oluşturulan kentsel parklardan farklı olarak Pınarbaşı Parkı, Bizans Döneminde dahi mesire alanı olarak kullanılmaktaydı. Bizans döneminde bu alanda yapılan etkinlikler Osmanlı döneminde bayram etkinlikleri olarak bir nevi devam etmişti. Cumhuriyet tarihi boyunca da bayram etkinlikleri devam eden park alanında bu etkinliklerin mekân değiştirmesi, zamanla dönüşmesi ve alandaki fiziksel değişimler nedeniyle eski önemini git gide kaybetmeye başlamıştır. Bu çalışma, kamusal bir yeşil alan olan Tarihi Pınarbaşı Parkı’nın bir hafıza mekânı olarak oluşum süreci ve günümüze değin geçirdiği önemli dönüşümlere odaklanmaktadır. Buna göre çalışmada, günümüzde bir kent parkı olarak kullanılan Tarihi Pınarbaşı Parkı’nın kentli kullanıcılar ile yapılan görüşmeler üzerinden kolektif hafızadaki yerini anlama ve parkın geçirdiği değişim ve dönüşümleri incelemek amaçlanmaktadır. Nitel bir araştırma tasarımı ile hazırlanan çalışma kapsamında temel veri kaynağı yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmelerdir. Araştırmada park için önemli bir unsur olan Pınarbaşı Suyu, parkın kolektif hafızadaki yeri ve geçirdiği fiziksel ve anlamsal değişimler incelenmiştir. Bunun sonucunda, uzun yıllar boyunca bayram etkinliklerine ev sahipliği yapan Pınarbaşı Parkı’nda bu etkinliklere katılan kişilerin parka olan yer duygusunun daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Kentin hızla büyümesi ile parkın da hem fiziksel olarak değişmesi hem de alanın hafıza mekânı olmasında önemli yeri olan etkinliklerin kaldırılması ile birlikte günümüzde kentli kullanıcı için parka karşı duyulan bağın gittikçe zayıfladığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi Pınarbaşı Parkı, kolektif hafıza, hafıza mekanı, kentsel kamusal alan

Teşekkür

Fotoğraf arşivlerini bizimle paylaştıkları için Sayın Kerim Bayramoğlu ve Sayın Fabrizio Casaretto’ya teşekkür ederiz.

On the Existence and Loss of the Place of Memory: Past and Present of the Historical Pınarbaşı Park

Öz

Urban public space takes its place in collective memory with its meanings as well as spatial practices of individual. Thus, urban parks as urban public spaces gain a social identity and memory depending on the relations in the area as a place. The Historical Pınarbaşı Park, which is located within the boundaries of Bursa Osmangazi district, is distinguished from other green areas in the city by being a pioneering open public space for Bursa city as well as creating place of memory for urban users. Unlike the urban parks created due to the needs of the cities, Pınarbaşı Park was used as a recreation area even during the Byzantine period. The activities held in this area during the Byzantine period continued as holiday activities during the Ottoman period. Although holiday activities continued throughout the history of the Republic, it began to lose its former importance over time due to the fact that these events started to be held in other spaces, transformed and physical changes in the field. This study focuses on the process of becoming a place of memory of the Historical Pınarbaşı Park, which is now a public green space, and the important transformations it has undergone. In the study, it is aimed to understand the place of the Historical Pınarbaşı Park, which is used as a city park today, in collective memory through interviews with urban users and to examine the changes and transformations that the park undergoes. In the study, firstly, the Pınarbaşı Suyu (Pınarbaşı Water), which is an important element for the park, then the place of the park in collective memory and the physical and meaning changes it undergoes were examined.

Anahtar Kelimeler

Historical Pınarbaşı Park, collective memory, place of memory, urban public space

Kaynakça

• Akkılıç, Y. 1986. Bursa Tarihi I. Bursa: Bursa Hâkimiyet Yayınları.
• Bachelard, G. 2017. Mekânın Poetikası. (Çev: A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Başer, N. 2011. Yeşil Cami. Bursa’da Yaşam Dergisi, (Ekim), 324-334.
• Bryne, J. & Wolch, J. 2009. Nature, Race and Parks: Past Research and Future Directions for Geographic Research. Progress in Human Geography, 33(6), 743-765.
• Burgess, J., Harrison, C. M. & Limb, M. 1988. People, Parks and the Urban Green: A Study of Popular Meanings and Values for Open Spaces in the City, Urban Studies, 25, 455-473.
• Bursa Büyükşehir Belediyesi. 2013. Bursa Kalesi ve Kale İçi Yapıları Gezi Rehberi. Bursa: Bursa Araştırmaları Merkezi.
• Bursa Araştırmaları Vakfı ve Osmangazi Belediyesi. 2007. Hisar Bölgesi: Mollagürani Mahallesi. 3. Baskı. Koord: R. Kaplanoğlu ve A. Elbas.
• Connerton, P. 2018. Modernite Nasıl Unutturur? 3. Baskı. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Connerton, P. 2014. Toplumlar Nasıl Anımsar? 2. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Demir, E. 2006. Toplumsal Değişme Süreci İçinde Gençlik Parkı: Sosyolojik Bir Değerlendirme. Planlama Dergisi, 2006/4, 69-77.
• Elbas, A. 2012. Bursa’nın Çeşmeleri. Bursa’da Zaman Dergisi, Bursa Büyükşehir Belediyesi, Yıl:1, Sayı:2, 21-28.
• Erdönmez, M. E. ve Akı, A. 2005. Açık Kamusal Kent Mekânlarının Toplum İlişkilerindeki Etkileri. Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi (Megaron), 1(1), 67-87.
• Erzen, J. N. 2019. Üç Habitus: Yeryüzü, Kent, Yapı. 3. Basım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gehl, J. 2011. Life Between Buildings: Using Public Space. Washington DC: Island Press.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. 2018. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: Felsefe-Yöntem-Analiz. 5. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Halbwachs, M. 2017. Kolektif Hafıza. Ankara: Heretik Yayınları.
• Halbwachs, M. 2016. Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri. Ankara: Heretik Yayınları.
• Harvey, D. 2013. Asi Şehirler: Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Hebbert, M. 2005. The Street as Locus of Collective Memory. Environment and Planning D: Society and Space, Vol: 23, 581-596.
• Hasan Taib Efendi. 2007. Hatıra ya da Bursa’nın Aynası. Bursa İl Özel İdaresi, Bursa: Gaye Kitabevi.
• Jacobs, J. 2017. Büyük Amerikan Şehirlerinin Ölümü ve Yaşamı. 3. Basım. İstanbul: Metis Yayın.
• Johnson, N. C. 2004. Public Memory. p. 316-328. Editor: J. S. Duncan, N. C. Johnson & R. H. Schein. A Companion to Cultural Geographies. UK: Blackwell Publishing Ltd.
• Kandes, V. I. 2008. Kuruluşundan XIX. Yüzyıl Sonlarına Kadar Bursa. Bursa: Gaye Kitabevi.
• Kaplanoğlu, R. 2020. Bursa Hisarı ve Fethi. Bursa’da Yaşam Dergisi, (Temmuz). 48-53.
• Kaplanoğlu, R. 2003. Doğal ve Anıtsal Eserleri ile Bursa. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Kaygalak, S. 2008. Kapitalizmin Taşrası: 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla Bursa’da Toplumsal Süreçler ve Mekânsal Değişim. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lowenthal, D. 2015. The Past is a Foreign Country. (Revisited). Cambridge: Cambridge University Press.
• Nora, P. 2006. Hafıza Mekânları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Orum, A. M. & Neal, Z. P. 2010. Common Ground? Readings and Reflections on Public Space. New York: Routledge.
• Öcalan, H. B. 2012. Evliya Çelebi: Seyahatnameye Göre Ruhaniyetli Şehir Bursa. Bursa İl Özel İdaresi, Ankara: Sistem Ofset.
• Önder, S. ve Polat, A. T. 2012. Kentsel Açık-Yeşil Alanların Kent Yaşamındaki Yeri ve Önemi, Kentsel Peyzaj Alanlarının Oluşumu ve Bakım Esasları Semineri, 73-96.
• Ricoeur, P. 2017. Hafıza, Tarih, Unutuş. 2. Basım. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Sayar Avcıoğlu, S. ve Akın, O. 2017. Kolektif Bellek ve Kentsel Mekân Algısı Bağlamında İstanbul Tuzla Köyiçi Koruma Bölgesi’nin Mekânsal Değişiminin İrdelenmesi, İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, Sayı: 22, Cilt: 8, 423-450.
• Tanpınar, A. H. 2020. Beş Şehir. 48. Basım. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tekeli, İ. 1999. Bursa’nın Tarihinde Üç Ayrı Dönüşüm Dönemi. Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bursa ve Yöresi, 6-8 Mayıs 1999, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Tuan, Y. F. 1974. Topophilia: A Study of Environmental Perception, Attitudes, and Values. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Uludağ, Z. ve Aycı, H. 2016. Modernin Güçlü Sahnesi Erken Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında Kolektif Belleğin İnşası ve Toplumsal Unutma Süreci, İdealkent Dergisi, Sayı:20, Vol:7, 746-773.
• Üzgören, G. ve Erdönmez, M. E. 2017. Kamusal Açık Alanlarda Mekân Kalitesi ve Kentsel Mekân Aktiviteleri İlişkisi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Megaron Dergisi, 12(1): 41-56.