Dilsel Belirlemecilik Hipotezi ve Arap Dili

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 18, 30.06.2024

Çevirmen: İbrahim Emre Özdoğan

https://doi.org/10.61134/audodilder.1441477

Öz

Dilsel belirlemecilik hipotezi; dilbilim ile felsefe, -özellikle bilişsel- psikoloji, antropoloji ve epistemoloji gibi dil unsurunun önemli bir rol oynadığı diğer bilim dallarında tartışmalı düşünsel konulardan biridir. İlgili hipoteze dair bu çalışmanın da eksenini oluşturan dil ile düşünce arasındaki ilişki, on yıllardır birçok araştırmacının dikkatini çekmiş, çekmeye de devam etmektedir. Araştırma; özellikle bu ilişkiyi ele alırken, dilin düşünce oluşumu ya da düşünce sürecindeki rolüne odaklanmaktadır. Bir başka deyişle; “Dilsiz bir düşünce ya da düşünme eylemi var mıdır?” ve “Dil, düşüncenin çerçevesini belirler mi?” sorularına cevap aramaktadır. Diğer taraftan, bu konuyu ele alırken izlenen yöntem ve deliller doğrultusunda görüş ayrılıkları da meydana gelmiştir.
Kökleri, 17 ve 18. yüzyıllarda ortaya çıkan Alman dil ve felsefe çevreleri ile Amerikan dil çevrelerine uzanan ve bu konudaki görüş ayrılıklarını ele alan akımlardan biri, dilsiz düşünmenin mümkün olmadığını; aksine dilin, düşüncenin içinde oluştuğu bir kap mesabesinde olduğunu savunmaktadır. Buna göre de dilsiz bir düşünme gerçekleşemez. İşte böylece dil ile düşünce arasındaki ilişkinin [zorunluluğu anlamında] determinizmi ile dilin, konuşanların düşünme biçimi üzerinde belirleyici olduğu savı meydan gelmiştir. Öyleyse dilin yapısı ve sistemi, özellikle de sentaktik ve semantik bileşenleri, belirli bir düşünme şeklini o dilin konuşanlarına dayatmaktadır. Başka bir deyişle; kişi, dilinin esiridir ve ondan kopamaz.
Arap ve Arap olmayan pek çok araştırmacı, Arap diline saldırmak ve onu eksiklik ile dilsel yoksunluk töhmeti altında bırakmak amacıyla, bilimsel araştırma adı altında dilsel belirlemecilik hipotezini ele almıştır. Çünkü onların iddialarına göre Arapçanın linguistik yapısında, diğer dillerde -özellikle de Avrupa dillerinde- var olan gramer kategorileri bulunmamaktadır. Tabiatıyla, hipotezin iddialarına uygun olarak hedef edindikleri bu ithamı, bu çalışmada açıklanan düşünsel, bilişsel ve kültürel başka bir itham takip etmektedir. Bu [ikinci ve yanıt niteliğindeki] itham ise genel olarak bu hipotezi savunanların yanlışlarını ortaya koymayı, üzerine kurulu olduğu tutarsız ve zayıf temelleri açığa çıkarmayı ve kimilerinin Arap diline ilişkin çalışmalarının zaman zaman yazılan ve Arap-İslam toplumunun bileşenleri hakkında düşünce ve medeniyet temelli şüphe uyandırmayı hedefleyen bölümlerden biri olmanın ötesine geçmediğini göstermeyi amaçlamıştır. Çalışma, bu töhmeti reddetmeye değil, tamamen ilgili hipotezin geçerlik boyutuna ışık tutmaya ve Arap dilinin -ister linguistik ister bilişsel olsun- modern ve kapsamlı düşünsel gelişmelerin karşısındaki yükseliş gücünü ortaya koymaya odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dilsel Belirlemecilik, Dilsel Görelilik, Arap dili