Deer Cult In Eskiyapar

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 273 - 289, 31.12.2022

Öznur Otlu

https://doi.org/10.58608/augsfd.1175322

Öz

Eskiyapar Höyük, located in the Central North Anatolian Geographical region, maintains its archaeological importance in the region at all times. The 3rd Period excavations carried out in 2010-2021 yielded complementary results supporting the stratigraphic and chronological searches in the region. The step trench “A”, which was formed in the north-south direction on the northern slope of the mound in 2010, turned into an excavation area where 7 different architectural levels were exhibited in the following years. The most important scientific data that Eskiyapar has provided to the archeology of the region undoubtedly the ability to clearly define the Old Hittite and Middle Hittite phases, both archaeologically and architecturally. In general, the city of Eskiyapar opens a complementary and supportive archaeological door to the Hatti and Hittite Periods in the Central North Anatolian Geography in religion, administrative, economic and cultural aspects.
In Eskiyapar Old Hittite Relie vases, the cult of Deer God (Tutelary God of the Fields), Storm God and Mother Goddess came to the fore. one of the structures of the Eskiyapar Hittite city maybe related to a local Goddess. Since the Paleolithic Age, the deer has always preserved its place as an important element of the Anatolian art of depiction and the cult world. Archaeological data show that deer have an important place in rituals as well as in people’s nutritional needs for thousands of years. In this context, Eskiyapar deer descriptions will be examined and the development and prevalence of this cult especially in the Old Hittite Period, will be evaluationed.

Anahtar Kelimeler

Eskiyapar, Deer Cult, Depictions of Deer, Hittite Period, Central North Anatolia

ESKİYAPAR’DA GEYİK KÜLTÜ

Öz

Özet
Orta Kuzey Anadolu Coğrafyasındaki Eskiyapar Höyük bölgedeki arkeolojik önemini her dönem korumaktadır. Özellikle 2010-2021 yıllarında sürdürülen 3. Dönem kazıları, bölgedeki stratigrafik ve kronolojik arayışları destekleyen tamamlayıcı nitelikte yeni sonuçlar vermiştir. 2010 yılında höyüğün kuzey yamacında kuzey-güney yönünde oluşturulan kademeli “A” açması ilerleyen yıllarda, 7 farklı mimari seviyenin sergilendiği bir kazı alanına dönüşmüştür. Eskiyapar’ın bölge arkeolojisine son dönemde sağladığı en önemli bilimsel veri hiç şüphesiz Eski Hitit ve Orta Hitit safhalarının hem arkeolojik hem de mimari olarak net bir şekilde tanımlanabilmesidir. Genel olarak değerlendirdiğimizde Eskiyapar kenti, Orta Kuzey Anadolu Coğrafyasında Hatti ve Hitit Dönemlerine dini, idari, ekonomik ve kültürel yönden tamamlayıcı ve destekleyici bir arkeolojik kapı aralamaktadır.
Eskiyapar’da bulunan Eski Hitit Dönemine ait kabartmalı kült vazolarında, Geyikli Koruyucu Tanrı (Kırların Koruyucu Tanrısı), Fırtına Tanrısı ve Ana Tanrıça kültü ön plana çıkmıştır. Bunlarla birlikte diğer kült buluntuları kentte Hitit Çağı’nda birden fazla dini yapının varlığını ortaya koymaktadır. Bunlardan birinin yerel bir Tanrıça ile ilişkili olabileceği eserlerden anlaşılmaktadır. Geyik, Paleolitik Çağ’dan itibaren Anadolu tasvir sanatının ve kült dünyasının önemli bir unsuru olarak yerini her dönem korumuştur. Arkeolojik veriler binlerce yıldır geyiğin hem günlük hayatta insanların besin ihtiyacını karşılamasında hem de tapınma ritüellerinde süregelen bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bu kapsamda Eskiyapar’ın geyik tasvirli arkeolojik eserleri incelenerek özellikle Eski Hitit Dönemi’nde bu kültün gelişimi ve yaygınlığı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eskiyapar, Geyik Kültü, Geyik Tasvitleri, Hitit Dönemi, Orta Kuzey Anadolu

Kaynakça

• Arbuckle, B.S. (2013). Zooarchaeology at Acemhöyük 2013, Anatolia/Anadolu 39,55-68.
• Alparslan, M., M. Alparslan vd. (2010). Amasya Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Mühür, Ş. Dönmez, (Ed), Veysel Donbaz’a Sunulan Yazılar DUR. SAR É.DUB. BA. A Studies Presented in Honour of Veysel Donbaz içinde Ege Yayınları, İstanbul, 91-96.
• Baltacıoğlu, H. (1996). Alaca Höyük Sfenksli Kapı Kabartmalarında Yaban Domuzu ve Geyik Avı”, Ankara,1-23.
• Bıçakçı, E. vd. (2007). Tepecik Çiftlik, Türkiye`de Neolitik Dönem: Anadolu`da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa`ya Yayılımı - Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Ed. Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 237–253.
• Birecikligil, S.vd.(2013). Karagöl Mevkiinde (Nurdağı, Gaziantep) Doğaya Salınan Kızıl Geyik (Cervus elaphus)’ları İzleme Programı” Nevşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 2 (1), 26-33.
• Collins, B.J. (1989). The Representation Of Wild Animals in Hittite Texts, Doktora Tezi, Yale University.
• Collins, B.J. (2002). A History of The Animal World in The Ancient NearEast, Leiden. Collins, B. J. (2003). On the Trail of the Deer: Hittite Kurala, Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner Jr. On the Occasion of His 65th Birthday, Ed. by G.Beckman, R. Beal, G. McMahon, Indiana, 73-82.
• Collins, B.J. (2010). The Master of Animals in Old World Iconography, Ed. by D.B Counts, B. Arnold, Budapest, 59-71.
• Deniz, E. (1985). Acemhöyük Saray Kazılarında Çıkan Kemik Kalıntıları Üzerinde Arkeobiyolojik Araştırmalar, I. AST, Ankara, 75-91.
• Dinçol, A.- Dinçol, B. (2002). Büyükler, Prensler, Beyler – Mühürleri Işığında İmparatorluk Yönetiminin Zirvesindekiler" Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk, Ed. Wenzel Jacob, Ankara, 428–431.
• Emre, K. (1971). Anadolu Kurşun Figürinleri ve Taş Kalıpları, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Emre, K. (2002). Kaya Kabartmaları, Steller, Orthostatlar- Görsel Sanat: Devletin ve Dinin Anıtsal İfadesi, Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk, Ed. Wenzel Jacob, Ankara, 487- 492.
• Erençin, Z. (1977). Av Hayvanları ve Avcılık, Ankara, A.Ü. Veteriner Fakültesi Yayınları. Erkut, S. (1992). Hitit Çağı’nın Önemli Kült Kenti Arinna’nın Yeri, Hittite and Other Anatolian and Near Eastern: Studies in Honour of Sedat Alp, Ed by. H. Otten, H. Ertem, E. Akurgal, A. Süel, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 159-165.
• Ertem, H. (1965). Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu’sunun Faunası, A.Ü.D.T.C.F.Yayınları, Ankara.
• Esin, U. (1994). The Functional Evidence of Seals and Sealings of “Değirmentepe”, Ferroli, P., Fiandra, E., Fissore, G.G., Frangipane, M. (Eds), Archives Before Writing, 59-81.
• Fischer, F.(1963). Die Hethitische Keramik Von Boğazköy, Berlin, Verlag Gebr. Mann.
• Frankfort, H.(1996). Asia Minor and The Hittites” The Art and Architecture of the Ancient Orient, London, TheYale University Press, 209-237.
• Frangipane, M., Ferioli, P., Fiandra, E., Laurito, R.and Pitman, H. (2007) Arslantepe Cretulae: An Early Centralised Administrative System Before Writing. Roma: Sapienza University.
• Güterbock, H. G. (1943). Eti Tanrı Tasvirleri İle Tanrı Adları, Belleten XXVI, Cilt VII, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 273-293.
• Gülçur, S., Endoğru, M. ve Kara, D. (2000). Güvercinkayası 1998 Kazısı. 21. KST Cilt I, 55-71.
• Hodder, I. (2007) Çatal Höyük- Yeni Çalışmalar, Anadolu’ da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Türkiye’ de Neolitik Çağ Yeni Kazılar- Yeni Bulgular, Yay. Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen, İstanbul, 313–329.
• Koşay, H.Z. (1938). Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı 1936 Daki Çalışmalara Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara.
• Koşay, H. Z.-Akok, M. (1947). The pottery of Alacahöyük, Newyork, Archaelogical Institute of America.
• Koşay, H. Z. (1951). Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan Alaca Höyük Kazısı, 1937-1939`daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Türk Tarihi Kurumu Yayınları, Ankara.
• Koşay, H. Z.-Akok, M. (1973). Alaca Höyük Kazıları 1963-1967’deki Çalısmalara ve Kesiflere Ait İlk Raporlar, Ankara.
• Lloyd, S.-Mellaart, J. (1965). Beycesultan: 2 Middle Bronze Age Architecture and Pottery’’, Occasion publications of the British Institute of Archaeology at Ankara, 8, BIAA, Londra.
• McMahon, G. (1991). The Hittite State Cult of the Tutelary Deities Assyriological Studies No: 25.Chicago: The Oriental Institute.
• Mellaart, J. (1970). Excavations At Hacılar 2, Plates and Figures. London: British Institute ofArchaeology at Ankara.
• Muscarella, O.W. (1974) Ancient Art: The Norbert Schimmel Collection, Mainz, Germany.
• Müller-Karpe, V.- Müller-Karpe, A. (2003). Die Stele von Altınyayla: Eine neues Relief der hethitischen Grossreichszeit, From Village to Cities: Studies Presented to Ufuk Esin, Ed. By M. Özdoğan, H. Hauptmann, N. Başgelen, Archaeology and Art Publications, İstanbul, 313-319.
• Neve, P. (1975). “Grabungen im Gebiet des Großen Tempels (Tempel 1) im Jahr 1970”, in K. Bittel, H.G. Güterbock, G. Neumann, P. Neve, H. Otten, U. Seidl, Boğazköy V. Fundeaus den Grabungen 1970 und 1971, Abhandlungen der Deutschen Orient-Gesellschaft18, Berlin, 9–46.
• Otlu, Ö. (2014). Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Işığında M.Ö. 2. Binde Anadolu’da Geyik Tasvirleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özfırat, A. (2011). Erzurum Müzesi’nde İnsan Figürlü Bir Çömlek, Karadeniz’ den Fırat’a Bilgi Üretimleri- Önder Bilgi’ye Armağan Yazılar, Ed. by Şevket Dönmez, Aliye Öztan, Ankara, Bilgin Kültür Sanat, 311-318.
• Özgüç, N. (1965). Kültepe Mühür Baskılarında Anadolu Grubu, Ankara.
• Özgüç, N. (1977). Acemhöyük Saraylarında Bulunmus Olan Mühür Baskıları, Belleten, Cilt XLI,357–381.
• Özgüç, N. (1979). God and Goddesess with Identical Attributes during the Periods of Old Assyrian Trade Colonies, Florilegium Anstolicum. Melanges offerts â Emmanuel Laroche, Paris, 277-289.
• Özgüç, T. (1978). Maşat Höyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar, Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Özgüç, T. (1988). İnandıktepe, Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Özgüç, T. (1999). The Metal Figurines Of Two Hitttite Gods, “Essays on Ancient Anatolia, BMEEJ XI: Wiesbaden, 23-38.
• Özgüç, T.-Akok M. (1958). Horoztepe Eski Tunç Devri Mezarlığı ve İskân Yeri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Öztan, A. (2011). Köşk Höyük Kabartmalı Kaplarında Boğa ve Geyik Başı Betimleri. Öztan, A. ve Dönmez, Ş. (Eds.). Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimleri: Önder Bilgi’ye Armağan Yazılar, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 339-351.
• Paksoy, G. (2007). Anadolu'da Pişen Toprak/Earth Fired in Anatolia, Gönül Paksoy-Rezan Has Müzesi, İstanbul.
• Popko, M. (1995). Religions of Asia Minor, Warsaw-Poland, Academic Publications Dialog.
• Porada, E. (1986). A Subject for Continuing Conversation. J. V. Canby, E. Porada, B. Sismondo, R.T. Stech (Eds.), Ancient Anatolia. Aspect of Change and Cultural Development, Essay in Honour of Machteld J. Mellink The University of Wisconsin Press., 84-92Przeworski, P. S. (1940). Le culte du cerf en Anatolie, Syria 21,60-76.
• Sperling, J.W. (1976). Kumtepe in the Troad: Trial Excavations, 1934, Hesperia 45/4, 305-364.
• Sipahi, T. (2012).2011 Yılı Eskiyapar Kazısı, 2. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, 45-62.
• Sipahi, T. (2013). 2013 Yılı Kazısının Işığında Eskiyapar Höyük Üzerinde Genel Bir Değerlendirme", 4. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu Çorum, 45-58.Sipahi, T.(2014).Son Yıllardaki Çalışmaların ve Buluntuların Işığında Eski Hitit Kabartmalı Vazoları Üzerinde Değerlendirmeler”, Anadolu, 21-43. Sipahi, T. ( 2015).2014 Yılı Buluntularının Işığında Eskiyapar", 5. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, 153-168.
• Sipahi, T. (2018). Eskiyapar'dan Hitit Arkeolojisi'ne Yeni Katkılar", XVII. Türk Tarih Kongresi, 15-17 Eylül 2014, Ankara (I. Cilt), 1-13.
• Sipahi, T. (2020a) ‘Eskiyapar’dan Orta Hitit’e Ait Bir Kabartmalı Vazo Parçası Üzerine Yeni Gözlemler, Anadolu Prehistoryasına Adanmış Bir Yaşam: Jak Yakar’a Armağan A Life Dedıcated To Anatolıan Prehistory: Festschrift For Jak Yakar Editörler / Edited by Barış Gür - Semra Dalkılıç, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 425-438.
• Sipahi, T. (2020b). Eskiyapar Buluntularının Işığında Eski Hitit Sanatı, 6. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, 161-182. Sipahi, T. (2021). Eskiyapar Bir Orta Anadolu Höyüğü, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 100 Yaşında, Ankara, 127-144.
• Strupler, N. (2012). Reconstituon des vases á relief monochromes d’Alaca Höyük et d’ Eskiyapar”, Anatolia Antiqua, Tome 20, 1-12.
• Temizer, R. (1954). ‘‘Kayapınar Höyüğü Buluntuları’’, Belleten CXVIII, Sayı 71, 317-330. Turan, N. (1984). Türkiye’nin Av ve Yaban Hayvanları Memeliler, Özel Yayın, Ankara.
• Yıldırım, T. (2005). Hüseyindede Tepesinde Bulunan Yeni Bir Kült Vazosu, V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum 02-08 Eylül 2002- Acts of the V th International Congresks of Hititology, Çorum September 02- 08, Ed by A, Süel, Ankara, 761-778.
• Ünal, A. (2007). Anadolu’nun En Eski Yemekleri Hititler/ÇağdaşıToplumlarda Mutfak Kültürü, İstanbul.
• Zeuner, F.E. (1963). A History of Domesticated Animals, Hutchinson of London.