Aile İsminden Soyadına Soyadının Türk Hukukuna Girişi

Yıl 2025, Cilt: 74 Sayı: 3, 1721 - 1757, 28.10.2025

Mehmet Aykanat

https://doi.org/10.33629/auhfd.1491785

Öz

Soyadı konusu kanunlarda yer almadan önce bazı toplumlarda yer almış bir uygulamadır. Türk hukukunda 1934 yılında çıkarılan Soyadı Kanunu ile zorunlu hale gelmiş olan soyadı, uygulamada aile ismi olarak daha eski dönemlerde var olmuştur. Dilbilimi, tarih, etnoloji gibi farklı alanlarda incelenen soyadı, günümüzde daha çok medeni hukuk ve anayasa hukuku alanlarında çalışmalara konu olmaktadır. Soyadı Kanunu’nun yürürlüğe girişi hukukçular tarafından yeterince incelenmiş değildir.
Bu makalede Soyadı Kanunu öncesi tartışmalar, kanuna ilişkin öneriler, farklı devletlerin düzenlemeleri, kanun görüşmeleri, kanunla getirilen düzenlemeler ve kanunun uygulanması gibi konular ele alınmıştır. Kanuna ilişkin meclis görüşmeleri, öğretinin ve kamuoyunun görüşleri konunun temel kaynaklarıdır. Kaynaklarda ele alınan hususların kanuna ve uygulamaya yansıması karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.
Cumhuriyetin kurulmasından itibaren soyadı düzenlemesi yapılması yönünde bir kamuoyu olduğu, Türk Kanunu Medenisi’nde bazı hükümlerin yer alması üzerine öğretinin konuyu ele aldığı görülmektedir. Soyadının Türklerde ve Osmanlı Devleti’nde kullanıldığı tespitleri yapılmış, farklı ülkelerin kanunlarından örneklerle önerilerde bulunulmuştur. Soyadı Kanunu dönemin genel yaklaşımına uygun hükümler getirmiştir. Uygulamada görülen bazı sorunlar uyum sürecinde mazur görülebilecek düzeyde kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

soyadı , aile ismi , isim , lakap , Soyadı Kanunu

Kaynakça

• “4248 sayılı Türk Kanunu Medenisinin 153. Maddesinin Birinci Fıkrasının Değiştirilmesine Dair Kanun”. Resmi Gazete, Sayı:22996, 22 Mayıs 1997.
• Abdullah Cevdet. “Aile İsimlerinin Menşeileri”. İctihad XXI, sayı 194 (1925): 3818– 19.
• Abik, Yıldız. Kadının Soyadı ve Buna Bağlı Olarak Çocuğun Soyadı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.
• Akıntürk, Turgut. Medeni Hukuk. Ankara: Sevinç Matbaası, 1968.
• Akman, Eyüp. “Osmanlı Nüfus Defterlerindeki Sülale Adlarının Soyadı Kanunuyla Aldığı Şekiller Üzerine Bir Dil İncelemesi (Kastamonu Örneği)”. Içinde 7. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, editör Ahmet Buran, Ercan Alkaya, Fatih Özek, ve Süleyman Kaan Yalçın, 71–76. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi, 2015.
• Anthony, Deborah J. “To Have, to Hold, and to Vanquish: Property and Inheritance in the History of Marriage and Surnames”. British Journal of American Legal Studies 5, sayı 1 (2016): 217–39.
• Atabay, Mithat. “Soyadı Kanunu ve Bu Konuda Yapılan Tartışmalar”. Tarih Dergisi, sayı 42 (2005): 231–48.
• Avşar, Zakir, ve Elif Emre Kaya. “Cumhuriyet Türkiyesi’nin Halkçılık Uygulamaları: Soyadı Kanunu Örneği”. Turkish Studies 8, sayı 5 (2013): 73–90.
• Aydın, Mehmet Korkud. “1934 Tarihli Soyadı Kanunu Uygulamaları ve Malatya Örneği (Fırat Gazetesi Verilerine Göre)”. Belgi Dergisi, sayı 18 (2019): 1379– 1416.
• Aykanat, Mehmet. “Klasik Dönemde Osmanlı Devletinde Hakim Adaylığı: Mülazemet”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, sayı 34 (07 Haziran 2018): 165– 88. https://dergipark.org.tr/en/pub/taad/693668.
• Bali, Rıfat N. Unutulmuş Bir Fikir Adamı ve Hukuk Alimi: Milaslı Gad Franko. İstanbul: Libra Kitap, 2013.
• “Bir An Evvel Soyadı Seçip Tescil ettiriniz”. Uyanış, 27 Şubat 1936.
• Birgen, Muhittin. “Soyadlarımızı Kullanmıya alışalım”. Son Posta, 09 Mayıs 1938.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Âdem”. Içinde TDV İslam Ansiklopedisi, 1:358–63. TDV Yayınları, 1988.
• Çoker, Fahri. Türk Parlamento Tarihi TBMM - IV. DÖNEM (1931-1935). C. 1. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1995.
• Dokuyan, Sabit. “Soyadı Kanunu ve Kanunun Uygulanma Süreci”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXXI, sayı 1 (2016): 129–66.