Hasta vasiyetine ilişkin bazı meseleler

Yıl 2016, Cilt: 65 Sayı: 1, 199 - 230, 01.03.2016

S. Hülya İmamoğlu

https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001810

Cited By: 2

Öz

Hasta vasiyeti, gelecekteki bir durum için önceden yapılmış bir tasarruftur. Hasta vasiyeti ile kişi, ileride ayırt etme gücünü kaybetmesi halinde, nasıl tedavi edilmek istediğini, diğer bir ifadeyle hangi tıbbi tedbirlere rıza gösterdiğini ve hangilerini reddettiğini belirleyebilir. İsviçre Medeni Kanununda 2008 yılında yapılan değişiklikle federal düzeyde hükme bağlanan hasta vasiyeti, kişinin kendi geleceğini belirleme hakkının güçlendirilmesi amacıyla öngörülmüştür. Hasta vasiyeti, kural olarak bağlayıcıdır ve geri alınıncaya kadar da geçerlidir. Hasta vasiyetinin prensipteki bağlayıcılığı ve süresiz geçerliği, kişinin daha sonra düşüncesini değiştirmiş ve bunu ifade edememiş olması halinde, kişisel özgürlüğün sınırlanması sonucunu doğurur. Diğer taraftan hasta vasiyetini düzenleyen kişinin önceden aydınlatılması ve hasta vasiyetinin belirli hastalık durumu ve tedavilere ilişkin olması gereği, kanunen hasta vasiyetinin geçerlik şartı değildir. Bu durum da kişinin kendi geleceğini belirleme hakkını etkili kullanmasını engelleyebilir ve kişisel özgürlüğünü aşırı sınırlayabilir. Doktrinde bu meselelere ilişkin olarak çeşitli çözümler önerilmiştir. Buna göre özellikle hasta vasiyetindeki tıbbi kararların belirliliği ölçütü, bağlayıcı bir hasta vasiyetinin şartı olarak kanuna alınmalıdır ve hasta vasiyetini düzenli aralıklarla güncelleme yükümü getirilmelidir. Türk hukukunda hasta vasiyetine ilişkin olarak doğrudan kanuni bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak bu konuda bir hüküm içeren Biyotıp Sözleşmesi, Türkiye tarafından onaylanmıştır. Bu yönde 2014 yılında yapılan değişiklikle Hasta Hakları Yönetmeliğinde de düzenleme yapılmıştır. Bu düzenlemeler, tıbbi müdahale sırasında isteğini açıklayabilecek durumda bulunmayan bir hastanın, tıbbi müdahale ile ilgili olarak önceden açıkladığı isteklerinin, esasen, sadece göz önünde tutulmasını öngörmektedir. Hasta vasiyetinin bağlayıcılığı dolayısıyla kişisel özgürlüğün aşırı sınırlanması tehlikesi karşısında Türk hukukundaki yaklaşım, isabetli görünmektedir. Ancak kişinin hayat ve sağlık değerleri hakkında geleceğe ilişkin bir tasarruf olarak hasta vasiyetinin maddi ve şekli şartları, doğrudan bir kanunla belirlenmelidir. Bize göre böyle bir düzenlemenin ihtiyaç duyduğu tartışma ve değerlendirme sürecinde İsviçre Medeni Kanununun hasta vasiyeti kurumuna ilişkin görüş ve eleştirilerin de dikkate alınması, yararlı olur

Anahtar Kelimeler

Hasta vasiyeti, kendi geleceğini belirleme hakkı, aydınlatılmış rıza ilkesi, kişisel özgürlüğün aşırı sınırlanması, tıbbi müdahaleye rızanın belirliliği ilkesi

Certain Issues Concerning Patient’s Will

Öz

A patient’s will is a preliminary disposition prescribed for a prospective situation. Through a patient’s will, an individual may specify how s/he would like to be treated in the event that s/he loses his/her discernment in the future; in other words, s/he may establish the medical treatments s/he is willing to receive or vice versa. Pursuant to the amendment made in 2008, patient’s will was decreed at federal level by the Swiss Civil Code in order to reinforce the individual’s right to determine his or her own future. In principle, patient’s will is binding and valid unless it is revoked. The imperative nature of patient’s will in principal and its validity for an indefinite term would limit personal freedom in case the person’s opinion changes subsequently but s/he fails to express it. Besides, elucidating the person who makes the will in advance and the necessity that the patient’s will should be related with a certain situation of sickness and treatments are not preconditions for its legal validity. This might prevent the individual to effectively exercise the right to determine his or her own future and limit his or her personal freedom unduly. Several solutions have been proposed regarding these matters in the doctrine. Accordingly, especially the criterion of the definiteness of medical decisions addressed in the patient’s will should be included in the law as a precondition of a legally binding patient’s will, and updating of the will at regular intervals should be made obligatory. There is not any direct regulation in Turkish law concerning patient’s will. Yet, the Biomedicine Convention, which includes a provision on this matter, was ratified by Turkey. An amendment was also made in the Regulation on Patients’ Rights in 2014 accordingly. These regulations prescribe only that when a patient is in a state that he cannot express his/her will during medical intervention, the wishes s/he stated previously on the medical procedure would basically be taken into consideration. Considering the risk of restricting personal freedom unduly when patient’s will is binding, the point of view adopted in Turkish law seems well-directed. However, the material conditions and the requirements as to form of patient’s will as individual’s disposition prescribed for future regarding his/her life and health status should be laid down directly by a law. In our opinion, while carrying out the discussions and assessments necessary for such regulation, it would be useful to take the remarks and comments made in the Swiss Civil Code into consideration as well

Anahtar Kelimeler

Patient’s will, right to determine one’s future, informed consent principle, excessive restriction of personal freedom, definiteness of consent to medical intervention

Kaynakça

• Aebi-Müller, Regina E.: Perpetuierte Selbstbestimmung? Einige vorläufige Gedanken zur Patientenverfügung nach neuem Recht, ZBJV 149/2013, S. 150- 178.
• Baumann, Max: Vorsorgeauftrag für medizinische Massnahmen und Patientenverfügung, ZVW 2005, S. 58- 69.
• Breitschmid, Peter: Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Zivilgesetzbuch II, Art. 457- 977 ZGB, Art. 1- 61 SchlT ZGB (Hrsg. Honsell, Heinrich/Vogt, Nedim Peter /Geiser, Thomas), 3. Auflage, Basel 2007.
• Breitschmid, Peter/Kamp, Annasofia: Personen- und Familienrecht inkl. Kindes- und Erwachsenenschutzrecht, Art. 1- 456 ZGB, CHKHandkommentar zum Schweizer Privatrecht, 2. Auflage, Zürich 2012.
• Büchler, Andrea/Michel, Margot: Erwachsenenschutz, FamKomm, Bern 2013.
• Demir, Mehmet: Hasta Tasarrufları ve Tıbbi Kayıt: Alman Hukukunda Konuya İlişkin Yasal Düzenleme, III. Sağlık Hukuku Kurultayı, 7- 8 Kasım 2010 (Ankara), Ankara Barosu Yayınları, Ankara 2011, s. 599- 612.
• Dural, Mustafa/Öğüz, Tufan: Türk Özel Hukuku, Cilt II, Kişiler Hukuku, 16. Baskı, İstanbul 2015.
• Dural, Mustafa/Öğüz, Tufan/Gümüş, Mustafa Alper: Türk Özel Hukuku, Cilt III, Aile Hukuku, 5. Bası, İstanbul 2012.
• Erman, Barış: Ceza Hukukunda Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu, Ankara 2003.
• Ernst, Cornelia: Die Patientenverfügung, Errichtung und gesetzlicher Inhalt, Zürich 2015.
• Fassbind, Patrick: ZGB Kommentar Schweizerisches Zivilgesetzbuch, OFKOrell Füssli Kommentar, 2. Auflage, Zürich 2011.
• Fellmann, Walter: Arzt und das Rechtsverhältnis zum Patienten (Hrsg. Kuhn, Moritz W./Poledna, Thomas), Arztrecht in der Praxis, 2. Auflage, Zürich 2007.
• Gassmann, Jürg: Das Neue Erwachsenenschutzrecht, Einführung und Kommentar zu Art. 360 ff. ZGB (Hrsg. Rosch, Daniel/Büchler, Andrea/Jakob, Dominique), Basel 2011.
• Geth, Christopher/Mona, Martino: Widersprüche bei der Regelung der Patientenverfügung im neuen Erwachsenenschutzrecht: Verbindlichkeit, mutmasslicher Wille oder objektive Interessen?, ZSR 2009 I, S. 157- 180.
• Haas, Raphaël: Die Einwilligung in eine Persönlichkeitsverletzung nach Art. 28 Abs. 2 ZGB, Zürich 2007.
• Hakeri, Hakan: Tıp Hukuku, 5. Baskı, Ankara 2012.
• Hakeri, Hakan: Tıp Hukuku, 9. Baskı, Ankara 2015 (Tıp Hukuku, 9. Baskı).
• Hausheer, Heinz: Der neue Erwachsenenschutz des schweizerischen Zivilgesetzbuches, Fırat Öztan’a Armağan, Cilt I, Ankara 2010, s. 1111- 1116.
• Hausheer, Heinz/Geiser, Thomas/Aebi-Müller, Regina E.: Das neue Erwachsenenschutz, 2. Auflage, Bern 2014.
• Hrubesch-Millauer, Stephanie/Jakob, David: Das neue Erwachsenenschutzrecht- insbesondere Vorsorgeauftrag und Patientenverfügung, III. Das Rechtsinstitut der Patientenverfügung, INR- Institut für Notariatsrecht und Notarielle Praxis Band/Nr. 13, Das neue Erwachsenenschutzrecht- insbesondere Urteilsfähigkeit und ihre Prüfung durch die Urkundsperson, Weiterbildungstagung des Verbandes bernischer Notare und des Instituts für Notariatsrecht und Notarielle Praxis an der Universität Bern vom 24./25. Oktober 2012, Bern 2012.
• Keskin, Dilşad: İsviçre Hukukunda Tedbir Vekâleti, AÜHFD, C. 64, S. 2 (2015), s. 365- 403.
• Naef, Judith/Baumann-Hölzle, Ruth/Ritzenthaler-Spielmann, Daniela: Patientenverfügungen in der Schweiz, Basiswissen Recht, Ethik und Medizin für Fachpersonen aus dem Gesundheitswesen, Zürich 2012.
• Özsunay, Ergun: Alman ve Türk Hukuklarında Hekimin Hastayı Aydınlatma Ödevi ve İstisnaları, Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelişmeler V. Sempozyumu, Türk Hukukunda Hekimin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu, Ankara 12- 13. Mart 1982, İstanbul 1983, s. 31- 59.
• Schmid, Hermann: Erwachsenenschutz, Kommentar zu Art. 360- 456 ZGB, St. Gallen 2010.
• Serozan, Rona/Engin, Baki İlkay: Miras Hukuku, 3. Baskı, Ankara 2012.
• Şenocak, Zarife: Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası, AÜHFD, C. 50, S. 4 (2001), s. 65- 80.
• Vogel, Urs: Basler Kommentar, Erwachsenenschutz, Art. 360- 456 ZGB, Art. 14, 14a SchlT ZGB (Hrsg. Geiser, Thomas/Reusser, Ruth E.), Basel 2012.
• Wassem, Stephanie: In dubio pro vita? Die Patientenverfügung- eine Analyse der neuen Gesetze in Deutschland und der Schweiz, Berlin 2010.
• Widmer Blum, Carmen Ladina: Urteilsfähigkeit, Vertretung und Selbstbestimmung- insbesondere: Patientenverfügung und Vorsorgeauftrag, Zürich 2010.
• Wyss, Sabine: Basler Kommentar, Erwachsenenschutz, Art. 360- 456 ZGB, Art. 14, 14a SchlT ZGB (Hrsg. Geiser, Thomas/Reusser, Ruth E.), Basel 2012.