OSMANLI DEVLETİNDE PROTÉGÉ (KORUMA) SİSTEMİ

Yıl 2009, Cilt: 58 Sayı: 1, 169 - 188, 01.03.2009

Belkıs Konan

https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001567

Cited By: 2

Öz

16. yüzyıldan itibaren kapitülasyonların bir uzantısı olarak ortaya çıkan Protégé (koruma) sistemi, sonradan devletin egemenliğini tehdit eden bir unsur haline gelmiştir. Önceleri, Osmanlı Hükümeti tarafından yabancı devletlerin elçilik ve konsolosluklarında çalışan kişilere verilen berat, sağladığı ekonomik ve adli ayrıcalıklar sayesinde zamanla bazı Osmanlı vatandaşlarının ilgi odağı haline gelmiştir. Yabancı güçler ise, siyasi nüfuzunu artırmak veya ekonomik fayda elde etmek amacıyla “koruma patenti” adında bir belge uydurarak korumalarını Osmanlı tebaasına kadar genişletmişlerdir. Öyle ki; 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı tabiiyetinde olan binlerce kişi Protégé sisteminin avantajlarından yararlanmak için tabiiyetlerini bile değiştirmişlerdir. Babıâli 19. yüzyıldan itibaren suiistimal edilerek ekonomik ve siyasi anlamda devlete yük getiren bu sistemi sınırlamak için pek çok önlem almak zorunda kalmıştır

Anahtar Kelimeler

Koruma sistemi, protégé, koruyucu devlet, mahmi, berat, patenta, Osmanlı Devleti

The Protégé (Protection System) in the Ottoman Empire

Öz

After the 16th century the Protégé (protection) system, which had emerged as a continuation of the Capitulations, became a threat to the sovereignty of the government. The privileges first attributed to foreign embassies and consulates by the Ottoman Government attracted the attention of some citizens. Foreign forces, in order to increase their political powers and to obtain economic profits, enlarged their protection to the Ottoman people by inventing a paper entitled the “protection patent.” After the 18th century, thousands of Ottoman citizens changed their citizenship in order to profit from the advantages of the protégé system. This abused system forced Babıâli to take precautions to limit this system which had a high cost to the government

Anahtar Kelimeler

Protection system, protection, paternalistic state, protectorate, government charter, patent, Ottoman Empire

Kaynakça

• Aristarchi Bey Gregoire, Legistation Ottomane Recueil des Lois , Reglements, Ordonances, Trates, Capitulations et autres documents officiels de L’empire Ottoman, Constantinopol, 1874, V.4.
• Arminjon, Pierre, “La Protection en Turquie et en Egypte”, Revue de Droit Public et de la Science Politique, 1901, (5-44).
• Bağış, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslümler:Kapitülasyonlar Avrupa Tacirleri Hayriye Tacirleri, 1750–1839, Ankara , 1998.
• Boogert, Maurits H.Van den, The Capitulations and the Ottoman Legal System: Qadis, Consuls and the Beratlıs in the 18. th Century, Boston, 2005.
• Bozkurt,Gülnihal, Alman İngiliz Belgelerinin ve Siyasi gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839–1914), Ankara,1996.
• Bozkurt, Gülnihal, Amerikan Vatandaşlığı Osmanlı Gayrimüslim Vatandaşlarına Dair Bazı Amerikan Belgeler, Jale H. Akipek Armağanı 1991, Konya. (s.177-189).
• Brown, Philip Marchall, Foreigners İn Turkey:Their Juridical Status, London, 1914.
• Engelhardt, Türkiye ve Tanzimat, Türkçesi:Ali Reşad, İstanbul, 1999.
• Fraşirli Mehdi, İmtiyâzât-ı Ecnebiyyenin Tatbikatı Hâzırası, Samsun, 1325.
• Gönen,Saner, Yasemin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancıların Adli Ayrıcalıkları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), 1998.
• Halil,Cemaleddin/Hırand, Asador, Ecanibin Memâlik-i Osmaniye’de Haiz Oldukları İmtiyâzât-ı Adliye, Dersaadet, 1331.
• Konan Belkıs, Osmanlı Devletinde Kapitülasyonlar Kapsamında Yabancıların Hukuki Durumu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006.
• Muâhedat Mecmûası:Derleyen: Ferik Mahmud Mesud Paşa, 5 Cilt.,Yayın yeri: Hakikat Matbaası, Ceride-i Askeriye Matbaası, 1294–1298.H.
• Noradounghian, Gabriel Efendi, “Recueil D’Actes Internationaux de L’Empire Ottoman:Traités, Conventions, Arrangements, Déclarations, Protocoles, Proces-Verbaux, Firmans, Berats, Lettres- Patentes et autre Documents Relatifs au Droit Public Exterieur de la Turquie”.(4 cilt), Paris 1897,-1903.
• Rausas,G. Pelissie, Le Regime des Capitulations dans l’Empire Ottoman, Paris,1902.
• Salahi Sonyel, Osmanlı İmparatorluğunda Koruma Sistemi ve Kötüye Kullanılması, Belleten C.79, sayı 212, Nisan 1991, (359-370).
• Sousa,Nasım, The Capitulary Regime of Turkey:its History, Origin, and Nature, Baltimore, 1933.
• Young,George, Corps de Droit Ottoman:Recueil des Codes,Lois, Règlements, Ordonnances et Actes les Plus Importants du Droit Interieur et d’Etudes sur le Droit Coutimier de L’Empire Ottoman (7 cilt), Oxford, 1905–1906.