Bireysel Başvuru Kararlarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı

Yıl 2019, Cilt: 68 Sayı: 1, 287 - 336, 15.04.2019

Ayşe Özkan Duvan

https://doi.org/10.33629/auhfd.554016

Cited By: 4

Öz

Makul sürede yargılanma hakkı, adil
yargılanma hakkının en önemli unsurlarından biridir. Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesinin 6. maddesi ve Anayasanın 141. maddesiyle güvence altına
alınmıştır. Gerek Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gerekse Anayasa Mahkemesinde görülen
bireysel başvuru uyuşmazlıklarının büyük bölümü makul sürede yargılanma
hakkıyla ilgilidir. Ülkemizde uzun yargılama süreleri özellikle belirli dava
türleriyle ilgili olarak patolojik bir hal almıştır. Bu çalışmanın birinci
bölümünde hukuksal, cezai ve idari yargılamada makul sürenin aşılmasına yol
açan nedenler üzerinde durulmaktadır. İkinci bölümde AİHS, Anayasa ve Usul
Yasalarında makul sürede yargılanma hakkıyla ilişkili mevzuat hükümleri ele
alınmakta; üçüncü bölümde bireysel başvuru mekanizmasında kullanılan makul süre
ölçütleri üzerinde durulmaktadır.  Makul
süre kavramının içeriği ve uygulanma ilkeleri, büyük ölçüde ilgili mevzuatla
değil AİHM ve Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru içtihadıyla
geliştirilmiştir. Bu nedenle çalışmamızda makul sürede yargılanma hakkı,
mahkemelerin bireysel başvuru yolunda verdikleri kararlardan yola çıkılarak
değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, makul süre, bireysel başvuru

Right to Trial Within A Reasonable Time in the Individual Application Decisions

Öz

The right to a trial within a reasonable time
is one of the most important elements of the right to a fair trial. It is
guaranteed by Article 6 of the European Convention on Human Rights and Article
141 of the Turkish Constitution. The biggest part of the individual application
disputes both in the European Court of Human Rights and in the Constitutional
Court are concerned with the right to a trial within a reasonable time. In our country,
long trial periods have become pathological, especially with respect to certain
types of cases. The first part of this study focuses on the causes that lead to
reasonable time outs in criminal, juridical and administrative jurisdictions.
In the second part, the provisions of the legislation relating to the right to
a trial within a reasonable time in the ECHR, the Constitution and the Rules of
Procedure are addressed; in the third chapter, reasonable time measures used in
the individual application mechanism are emphasized. The content of the concept
of reasonable time and the principles of implementation have not been developed
to a large extent in the relevant legislation, but rather in the individual application
case law of the ECHR and the Constitutional Court. For this reason, the right to
a trial within a reasonable time in our study is assessed on the basis of
decisions taken by the courts on the way to individual applications.

Anahtar Kelimeler

European Court of Human Rights, Constitutional Court, individual application, reasonable time

Kaynakça

• Kitap ve Makale
• Akbulut, İlhan, “Ceza Davalarının Uzamasının Sebepleri”, Yargıtay Dergisi, Cilt 20, Sayı 4, Ekim 1994, ss. 436-457.
• Bilgin, Ahmet Burak, Bireysel Başvuruda 3 Yıl: Bir İnsan Hakları Karnesi, Legal Yayıncılık, İstanbul 2016.
• Bilgin,.Hüseyin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Türk İdari Yargısına Yansımaları, Adalet Yayınevi, Ankara, Mayıs 2014.
• Calvez, Françoise, Length of courtproceedings in thememberstates of theCouncil of Europe based on thecaselaw of theEuropean Court of Human Rights, CEPEJ Raporu, Strazburg, 6-8 Aralık 2006.
• Cihan, Erol, “Hakim Unsuru Bakımından Ceza Davalarının Uzamasının Sebepleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 45-47, Sayı 1-4, Yıl 1979-1981,ss. 873-898.
• Cihan, Erol / Yenisey, Feridun, Ceza Muhakemesi Hukuku: Genel Hükümler, Beta Yayınları, 1. Bası, İstanbul, Şubat 1996.
• Çelik, Çelik Ahmet, Tazminat ve Alacaklarda Sorumluluk ve Zamanaşımı, Bilge Yayınevi, İstanbul, Eylül 2012.
• Demirkol, Selami “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Işığında Adil Yargılanma Hakkı”, Süheyl Donay/ Aysun Altunkaş/ Eser Olgun (Ed.), Ceza Hukuku ve Ceza Yargılamasında Son Gelişmeler Semineri, SeçkinYayınları, İstanbul, Temmuz 2013, ss. 141-166.
• Edel, Frédéric,The length of civil and criminal proceedings in the case-law of the European Court of Human Rights, Human Rights Files No. 16, Council of Europe Publishing, Strazburg 2007.
• Er, Selami /Dursun, Halil İbrahim, “İşe İade Davalarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Yıl 2014, Sayı 115, ss. 403-430.
• Ergül, Ergin, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru: Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Bireysel Başvuru Yolunun Anatomisi, Temmuz 2015.
• Gökcan, Hasan Tahsin “Türk Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Kapsamında Makul Sürede Yargılanma Hakkı”, İnsan Onuru için Anayasa Mahkemesinde 25 Yıl: Haşim Kılıç’a Armağan, Ali Rıza Çoban-Serdar Gülener-Musa Sağlam-Hüseyin Ekinci (Ed.), Anayasa Mahkemesi Yayınları, Cilt 1, Ankara 2015, ss. 819-865.
• Gölcüklü, Feyyaz, “Yargılama Makamları Önünde Makul Süre”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İnsan Hakları Merkezi Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 1995, ss. 10-13.
• İnceoğlu, Sibel, “Adil Yargılanma Hakkı”, İnceoğlu Sibel (Ed.), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında bir İnceleme, Beta Yayınları, İstanbul, Ekim 2013, ss. 209-286.
• İnceoğlu, Sibel, Adil Yargılanma Hakkı: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-4, Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi Yayınları, Ankara, Nisan 2018. Kuijer, Martin, “The Right to a Fair Trial and the Council of Europe’s Effort to Ensure Effective Remedies on a Domestic Level for Excessively Lenghty Proceedings”, Human Rights Law Review, Cilt 13, Sayı 4, Aralık 2013, ss. 777-794.
• Kuru, Baki, “Bugünkü Yapısı İçinde Yargıtay’ın İş Yükünü Azaltma Çareleri”, Baki Kuru (Ed.), Makaleler: Medeni Usul Hukuku, İcra İflas Hukuku, Diğer Konular, Arıkan Yayınevi, İstanbul 2006, ss. 365-386.
• Mole, Nuala / Harby,Catharina, The Right to a Fair Trial: A Guide to the Implementation of Article 6 of the European Convention on Human Rights, Council of Europe Human Rights Handbook No. 3, Belçika, Ağustos 2006.
• Özdek, Yasemin, Avrupa İnsan Hakları Hukuku ve Türkiye, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü İnsan Hakları Araştırma ve Derleme Merkezi, Ankara, Mart 2004.
• Özdemir, Kenan, “Adil Yargılanma Hakkı ve Makul Süre”, Adalet Bakanlığı AdaletDergisi, Sayı 1, Ekim 1999, ss. 71-93.
• Özkan Duvan, Ayşe, “İnsan Hakları Hukukunun İçtihadi Kaynakları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 4,Ekim 2016, ss. 137-169.
• Şentuna, Mustafa Tarık, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve CezaYasamız Açısından Tutuklulukta Makul Süre”, Yargıtay Dergisi, Cilt 28, Sayı 1-2, Ocak-Nisan 2002, ss. 234-145.
• Turan, Hüseyin, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Cilt 3, Sayı 11, Ekim 2012, ss. 47-75.
• Türmen, Rıza, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Adil Yargılanma Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği IHAUM Sempozyumu, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Adli Yargı, Türkiye Barolar Birliği Yayınları No. 72-İHAUM Yayını 4, Ankara, Aralık 2004.
• Ünal, Muharrem, “Hukuk Davalarının Uzamasının Nedenleri ve Yargılamada Çabukluğun Sağlanması”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 6, Yıl 1982, ss. 42-63.
• Van Dijk, Pieter / Van Hoof, Fried / Van Rijn, Arjen / Zwaak, Leo, Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Intersentia, 4. Bası, Antwerpen-Oxford 2006.
• Yaşar, Halis, “Ceza Mahkemesi Kararlarının Hukuk Hakimini Etkileyip Etkilememesi Meselesinin Makul Sürede Yargılanma Hakkı İhlaline Varan Boyutu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 109, Yıl 2013, ss. 451-464.
• Yılmaz, Battal, “AİHS 5/3. madde ile 6/1. maddesindeki Makul Süreler”, Adalet Bakanlığı Adalet Dergisi, Sayı 1, Ekim 1999, ss. 139-143.
• Yılmazoğlu, Yunus Emre, “İdari Yargıda Makul Süre Güvencesi”, Danıştay Dergisi, Sayı 134, Yıl 2013, ss. 43-80.
• Yücel, Mustafa Tören, “Adli Yargıda Makul Süre Felsefesi ve Matematiği”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 117, Yıl 2015, ss. 35-53.
• Yücel, Mustafa Tören,“Ceza Yargılaması: Makul Süre, Verimlilik ve Etkinlik”, Yargıtay Dergisi, Cilt 20, Sayı 1-2, Ocak-Nisan 1994, ss. 67-79.
• Mahkeme Kararları
• ECHR, Boddaert v. Belgium, Application No. 12819/87, 12.10.1992, p. 36.
• ECHR, FerranteliandSantangello v. Italy, Application No. 19874/92, 07.08.1996, p. 40.
• ECHR, De Becker v. Belgium, Application No. 214/56, 27.03.1962, p. 8.
• ECHR, Bunkate v. the Netherlands, Application 13645/88, 08.07.1991, p. 23.
• ECHR, Zana v. Turkey, Application No. 18954/91, 25.11.1997, p. 63.
• ECHR, Loizdou v. Turkey, Application No. 15318/89, 18.12.1996, p. 47.
• ECHR, Kudla v. Poland, Application No. 30210/96, 26.10.2000, p. 160.
• ECHR, Kaya v. Turkey, Application No. 158/1996/777/978, 19.02.1998, p. 106.
• ECHR, Özalp and Others v. Turkey, Application No. 32457/96, 08.04.2004, p. 59.
• ECHR, Tendik and Others v. Turkey, Application No. 23188/02, 22.12.2005, p. 31, p. 39.
• ECHR, Wemhoff v. Germany, Application No. 2122/64, 25.04.1968, s. 18-19.
• ECHR, Neumeister v. Austria, Application No. 1936/63, 27.06.1968, p. 20-21.
• ECHR, Ringeisen v. Austria, Application No. 2614/65, 16.07.1971, p. 110.
• ECHR, König v. Germany, Application No. 6232/73, 28.06.1978, p. 99.
• ECHR, Eckle v. Germany, Application No. 8130/78, 15.07.1982, p. 92-94.
• ECHR, Foti and Others v. Italy, Application No. 7604/76, 21.11.1983. p. 60-77.
• ECHR, Metzger v. Germany, Application No. 37591/97, 31.05.2001, p. 31.
• ECHR, Abdoella v. the Netherlands, Application No. 12728/87, 25.11.1992, p. 24.
• ECHR, Prozsak v. Poland, Application No. 25056/84, 16.12.1997, p. 30-31.
• ECHR, Swedish Engine Drivers’ Union v. Sweden, Application No. 5614/72, 06.02.1976, p. 50.
• ECHR, Klass and Others v. Germany, Application No. 5029/71, 06.09.1978, p. 64.
• ECHR, Kudla v. Poland, Application No. 30210/96, 26.10.2000, p. 148-149.
• ECHR, Hornsby v. Greece, Application No. 18357/91, 19.03.1997, p. 40.
• ECHR, Hasanov v. Azerbaijan, Application No. 50757/07, 22.04.2010, p. 35.
• ECHR, PashovandOthers v. Bulgaria, Application No. 20875/07, 05.02.2013, p. 58-59.
• ECHR, Sramek v. Austria, Application No. 8790/79, 22.10.1984, P. 36.
• ECHR, Ruiz-Mateos v. Spain, Application No. 12952/87, 22.06.1993, P. 35-36.
• ECHR, Pafitis v. Greece, Application No. 20323/92, 26.02.1998, p. 95.
• ECHR, Frydlender v. France, Application No. 30979/96, 27.06.2000, p. 43.
• ECHR, Union Alimentaria Sanders S.A. v. Spain, Application No. 11681/85, 07.07.1989, p. 35.
• ECHR, Buccholz v. Germany, Application No. 7759/77, 06.05.1981, p. 50.
• ECHR, Guincho v. Portugal, Application No. 8990/80, 10.07.1984, p. 32.
• ECHR, Eckle and Eckle v. Germany, Application No. 8130/78, 15.07.1982, p. 73.
• ECHR, Foti and Others v. Italy, Application No. 7604/76, 21.11.1983, p. 52.
• ECHR, Bunkate v. the Netherlands, Application 13645/88, 08.07.1991, p. 23.
• ECHR, Zana v. Turkey, Application No. 18954/91, 25.11.1997, p. 63. ECHR, Yağci and Sargın v. Turkey, Application No. 16419/90 - 16426/90, 08.06.1995, p. 68-70.
• ECHR, TürkiyeIşBankası v. Finland, Application No. 30013/96, 18.06.2002, p. 17.
• ECHR, X v. France, Application No. 18020/91, 31.03.1992, p. 47.
• ECHR, Honsby v. Greece, Application No. 18357/91, 19.03.1997, p. 40.
• ECHR, GiancarloLombardo v. Italy, Application No. 12490/86, 26.11.1992, p. 26.
• ECHR, Comingersoll S.A. v. Portugal, Application No. 35382/97, 06.04.2000, p. 19.
• ECHR, Silva Pontes v. Portugal, Application No. 14940/89, 23.03.1994, p. 39.
• ECHR, Demirbaş and Others v. Turkey, Application No. 50973/06, 8672/07, 8722/07, 09.12.2008, p. 102, p. 108.
• ECHR, Stögmüller v. Austria, Application No. 160262, 10.11.1969, p. 5.
• Anayasa Mahkemesi, 2014/92 Esas, 2014/6 Karar, 16.01.2014.
• Anayasa Mahkemesi, 2013/4 Esas, 2013/35 Karar, 18.04.2013.
• Anayasa Mahkemesi, 1999/1 Esas, 1999/33 Karar, 20.07.1999.
• Anayasa Mahkemesi, 2003/66 Esas, 2005/72 Karar, 19.10.2005.
• Anayasa Mahkemesi, 2012/69 Esas, 2012/149 Karar, 11.10.2012.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 38.
• AnayasaMahkemesi, Başvuru No. 2012/1198, 07.11.2013, p. 39.
• AnayasaMahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 40.
• Anayasa Mahkemesi Başvuru No. 2012/1198, 07.11.2013, p. 55.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/695, 09.01.2014, p. 40.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/2253, 15.04.2014, p. 34.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 40.
• Anayasa Mahkemesi Başvuru No. 2013/8492, 08.09.2014, p. 20.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 27.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/1198, 07.11.2013, p. 29.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2014/1512, 30.06.2014, p. 40.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/5709, 17.03.2016, p. 39.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 51.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2014/1512, 30.06.2014, p. 41.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/144, 02.10.2013, p. 28.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/1198, 07.11.2013, p. 45.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2014/1478, 17.11.2014, p. 20.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/1198, 07.11.2013, p. 45.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 20.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2014/1478, 17.11.2014, p. 21.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 52.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/8492, 08.09.2014. p. 20.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/695, 09.01.2014, p. 35.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/2253, 15.04.2014, p. 28.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/1158, 21.11.2013, p. 47, p. 50.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 41.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 41-45.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/5709, 17.03.2016, p. 37.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 46.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/1198, 07.11.2013, p. 41-42.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2012/13, 02.07.2013, p. 43.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/5278, 15.04.2014, p. 43.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/5278, 15.04.2014, p. 44.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No 2012/625, 09.01.2014. p. 29.
• Anayasa Mahkemesi, Başvuru No. 2013/5278, 15.04.2014, p. 18.
• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 1965/1916 Esas, 1966/5918 Karar, 17.06.1966 Tarih.
• Yargıtay 4. Hukuk Dairesi, 2011/3313 Esas, 2012/6507 Karar sayılı, 16.04.2012 Tarih.
• Yargıtay 4. Hukuk Dairesi, 2011/3313 Esas, 2012/6507 Karar sayılı, 16.04.2012 Tarih.
• Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2011/1-51 Esas, 2011/42 Karar, 12.04.2011 Tarih.
• Mevzuat
• 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 04.02.2011, Sayı 27836.
• 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 17.12.2004, Sayı 25673.
• 7201 Sayılı Tebligat Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 19.02.1959, Sayı 10139.
• 6831 Sayılı Orman Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 08.09.1956, Sayı 9402.
• 818 Sayılı Borçlar Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 29.04.1926, Sayı 359.
• 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 04.02.2011, Sayı 27836.
• 3842 Sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ile Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Resmi Gazete, Tarih 01.12.1992, Sayı 21422.
• 3005 Sayılı Meşhud Suçların Muhakeme Usulü Hakkında Kanun, Resmi Gazete, Tarih 13.06.1936, Sayı 3329.
• 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun, Resmi Gazete, Tarih 03.04.2011, Sayı 27894.
• 4857 Sayılı İş Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 10.06.2003, Sayı 25134.
• 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu, Resmi Gazete, Tarih 10.01.1961-11.01.1961-12.01.1961, Sayı 10703-20704-10705.
• 6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun, Resmi Gazete, Tarih 19.01.2013, Sayı 28533.