OSMANLI HUKUKUNDA VAKIFLARDA İSTİBDAL UYGULAMASI

Yıl 2021, Cilt: 70 Sayı: 3, 991 - 1011, 22.10.2021

Belkıs Konan

https://doi.org/10.33629/auhfd.942071

Cited By: 1

Öz

Vakıf, İslam devletlerinde, özellikle de Osmanlı Devleti’nde önemli hizmetler görmüş dini ve hukuki bir kurumdur. Vakıf amacının gerçekleşmesinde vakfa gelir getiren malların önemli bir rolü vardır. Ancak zaman içinde vakıf malı çeşitli nedenlerle harap olabilir ve kullanılamayacak hale gelebilir. Bu durumda, işlevini yitiren vakıf malının vakfa hizmet edecek olan yeni bir mal ile değiştirilmesi zorunluluk arzeder. İstibdal, en genel anlamıyla bir vakıf malının mülk olan bir başka mal ile değiştirilmesidir. İslam hukukunda mezhepler arasında vakıf malının değiştirilmesi konusunda farklı düşünceler olması istibdal konusunu hem teorik açıdan, hem de uygulama açısından tartışmalı bir konu haline getirmiştir. Vakfın devamlılığının sağlanması vakıf malının gelir getirmesine bağlı olduğundan istibdal işlemi bir çözüm yolu olarak Osmanlı hukukunda da sıklıkla başvurulan bir yöntem olmuştur. Bu makalede Osmanlı Devleti’nde vakıfların istibdali meselesi hukuki boyutları ile ele alınmaktadır. Araştırmamızda şer’iyye mahkemesi sicillerinden ve Osmanlı Arşivinden elde ettiğimiz bazı arşiv belgeleri ışığında istibdal konusu incelenerek, istibdal nedenleri, başvuru şekli ve uygulanan usul hakkında bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku, vakıf, istibdal, süreklilik

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1994). İstibdâl, İslam Ansiklopedisi içinde. (C.23, 319-320). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akgündüz, A. (2013) İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı (OSAV) Yayınları.
• Akman, A. (2018). Ali Haydar Efendi’de Vâkıfın Şartları (Şart-ı Vâkıf). SELÇUK ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ DERGİSİ, 26 (3), 45-86.
• Ansay, S.Ş.(2002). Hukuk Tarihinde İslam Hukuku (4. Baskı) Ankara: Turhan Kitabevi. Aydın, M.A.(2005). Türk Hukuk Tarihi (5. Bası). İstanbul.
• Ballar, S. (2018).Vakıflar Sözlüğü. İstanbul: Der Yayınları.
• Beyaztaş, M.(2016). İslâm Hukukunda Vakıfların Tağyîri ve İstibdâli.(Yayınlanmamış Doktora Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi. Konya.
• Beyaztaş, M. (2017). İslam Vakıflar Hukukunda İstibdal. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 1-21.
• Berki, A.H. (1940). Vakıflar. İstanbul: Cihan Matbaası . Berki, A.H. (1968). Müstağn-en’anh Vakıflar. VAKIFLAR DERGİSİ, Sayı: 7, 17-18. Bilmen, Ö.N. (1969). Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. C.4. İstanbul.
• Candan, A. (2018). İslam Hukukunda İstibdal ve Günümüzde Uygulanma İmkânları. Uluslararası Vakıf Kurumu Sempozyumu bildiriler kitabı içinde.(68-82) (https://www.izu.edu.tr/docs/default-source/kitaplar/izü-yayın-no-24---uluslararası-vakıf-kurumu-sempozyumu---pdf.pdf?sfvrsn=43de073f_2 erişim tarihi: 12 Mayıs 2021) Cin H.ve Akyılmaz G. (2011). Türk Hukuk Tarihi (4. Bası). Konya.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (2011). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Demirtaş, H.N. (2016). Fetvâları ile Şeyhülislâm Ebüssu’ûd Efendi. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Demirtaş, H.N. (2019). Fetvâlarla Osmanlı Vakıfları. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Develioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. İstanbul: Aydın Kitabevi.
• Düzenli, P. (2007). Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislam Ebussuud Efendi ve Fetvâları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İslam Hukuku Bilim Dalı). Konya.
• Erden, Y.(2018). Tokatlı Şeyhülislam Kadızâde Mehmet Tahir’in Hayatı, Eserleri ve İstibdal Risalesi. İSLAM HUKUKU ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, Sayı: 31, 661-683.
• Ertem, A. (1990). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Vakıflarla İlgili Uygulamalar (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Dalı). İstanbul.
• Genca, E. (2014). Osmanlı Hukukunda Vakıfların Denetimi. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ MECMUASI, 72 (1), 531-554.
• Karinabadizade, Ö.H. ve Sungur, İ. (1978) Eski Vakıfların Temel Kitabı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. Köksal, A. (2014). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Vakıfların Yeniden Organizasyonuna Dair İki Eser: İsmail Sıdkı’nın “Hatırat”ı ve Hammadezâde Halil Hamdi Paşa’nın Layihası. TARİH ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, 33 (56), 343-386.
• Meclisi Mebusan Zabıt Dergisi (1911) Devre 1, İçtima Senesi 3, Yüzüncü İnikad, 8 Mayıs 1327, 12-22.
• Oğuz, İ. (2015).Osmanlı Vakıflarında İstibdal Problemi, Midilli Örneği. TAD, 34 (58), 583-601.
• Pakalın, M.Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C.2). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özkaya, H.G. (2010). Vakıf İstibdal Kayıtları, İstanbul’da Barınma Kültürü ve Kent Yapısına Dair Neler Sunar? TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI LİTERATÜR DERGİSİ, 8 (16), 467-488.
• Tural, E. (2008) Meşrutiyet Döneminde Evkafı Hümayûn Nezaretinde Bürokratik Reform, VAKIFLAR DERGİSİ, C.31, 205-226.
• Yıldız, K. (2012). 1660 İstanbul Yangını’nın Sosyo Ekonomik Tahlili (Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı). İstanbul.
• Yurdakul, İ. (2019). Osmanlı Vakıf Sisteminde İstibdal Uygulaması: Çamlıca’daki İvaz Fakih Vakfı Örneği (1831). 29 Mayıs Üniversitesi Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu-VI, 11-13 Mayıs 2018 Sempozyum Kitabı içinde, (733-745) İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi. (https://hdl.handle.net/20.500.12723/2365)