ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİ SINIRLANDIRMA SEBEBİ OLARAK MİLLİ GÜVENLİK

Yıl 2022, Cilt: 71 Sayı: 1, 167 - 206, 08.04.2022

Deniz Acaray

https://doi.org/10.33629/auhfd.891486

Öz

2001 yılında AİHS ile uyum sağlama amacıyla gerçekleştirilen anayasa değişikliklerine kadar genel bir sınırlandırma sebebi olan, bu değişikliklerden itibaren ise özel bir sınırlandırma sebebi haline gelen milli güvenlik kavramı, Anayasa Mahkemesi kararlarında pek çok kez ifade edilmiştir. Anayasada özel bir sınırlandırma sebebi haline gelmesiyle, her hak bakımından söz konusu olmayan, sadece ilgili haklara ilişkin hükümlerde düzenlenen milli güvenlik olgusu, bu çalışmada, anayasal düzenlemelerle birlikte Anayasa Mahkemesi kararları ışığında ele alınmaktadır. Anayasa Mahkemesinin 2012 yılından itibaren vermeye başladığı bireysel başvuru kararlarının yanı sıra, norm denetimine ilişkin kararları taranmış, özellikle 1982 Anayasası hükümleri gereğince verdiği kararlardan milli güvenlik olgusunu ele alanları çalışmaya dâhil edilmiştir. 2001 yılı değişikliği öncesindeki anayasal düzenleme ile sonrasındaki hükümler Anayasa Mahkemesi kararlarına yansımaları doğrultusunda değerlendirilerek, bir sınırlandırma sebebi olarak milli güvenliğin temel hak ve hürriyetlerin korunması ve gerçekleşmesi bakımından devletin yükümlülüklerini nasıl etkilediği, özgürlük – güvenlik dengesi de gözetilerek analiz edilmiştir. Bununla birlikte; Anayasa Mahkemesi’nin 2016 – 2018 yılları arasında yaşanan 2 yıllık olağanüstü hal döneminde milli güvenlik ile ilgili verdiği kararları da ayrıca çalışmanın kapsamında tutularak, Genel Kamu Hukuku ve İnsan Hakları alanında literatüre katkı sağlaması ve kaynak yaratması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

milli güvenlik, anayasal güvence, sınırlandırma sebebi, Anayasa Mahkemesi kararları, OHAL

National Security as a Restriction of Fundamental Rights and Freedoms in the Judgments of Constitutional Court

Öz

The concept of national security, which was a general reason for restriction until the constitutional amendments made in order to comply with the ECHR in 2001 and became a special reason for restriction since these amendments, has been expressed many times in the decisions of the Constitutional Court. The phenomenon of national security, which has become a special reason for restriction in the Constitution, which is not in question in terms of all rights, and which is regulated only in the provisions related to the relevant rights, is discussed in this study in the light of the Constitutional Court decisions together with the constitutional regulations. In addition to the individual application decisions that the Constitutional Court has started to issue since 2012, its decisions on norm control have been scanned, especially those that deal with the phenomenon of national security among the decisions it has made in accordance with the provisions of the 1982 Constitution were included in the study. The constitutional regulation before the 2001 amendment and the provisions after it were evaluated in line with the reflections of the Constitutional Court decisions, and the effect of national security on the obligations of the state in terms of protection and realization of fundamental rights and freedoms as a reason for restriction was analyzed, taking into account the balance of freedom and security. However; the decisions of the Constitutional Court regarding national security during the 2-year state of emergency between 2016 and 2018 were also included in the study, and it was aimed to contribute to the literature in the field of General Public Law and Human Rights and create resources.

Anahtar Kelimeler

national security, Constitutional assurance, reason of restriction, Constitutional Court Decisions, State of emergency

Kaynakça

• ACARAY, Deniz, “Anayasal Bir Kuruluş Olarak MGK - Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde MGK’nın Yeri Ve Alternatif Yeni Bir Kurum: Güvenlik Ve Dış Politikalar Kurulu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 69 (2020 ): 1293-1326.
• ACARAY, Deniz, “21. Yüzyılda İnsan Hakları Ve Güvenlik”, Farklı Açılımlarla İnsan Hakları Ve Güvenlik, (Özkaya, Ö. Ed.), Adalet Yayınevi, 1. Baskı, 2020.
• ACARAY, Deniz, İnsan Hakları, Polis Akademisi Yayınları, 3. Baskı, 2020.
• AKAL, Cemal Bali, Devlet Kuramı, Dost Kitabevi, 2. Baskı, 2005.
• AKGÜL, Mehmet Emin, “İfade Özgürlüğünün Tarihsel Süreci Ve Milli Güvenlik Gerekçesiyle İfade Özgürlüğünün Kısıtlanması”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61 (1), 2012.
• AKGÜNER, Tayfun, (2011), “Milli Güvenlik Kavramı Üzerine Bazı Düşünceler”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 6 (1-3), s.13 -14. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuihid/issue/1254/14730.
• ARSLAN, Zühtü, Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması: Anayasanın 13. Maddesi Üzerine Bazı Düşünceler, Anayasa Yargısı, 18 (1), 139-154. https://dergipark.org.tr/tr/pub/anayasayargisi/issue/52002/678121.
• ATATÜRK, Mustafa Kemal, NUTUK, YKY, 2011, 1. Baskı.
• AYBAY, Rona, “Milli Güvenlik Kavramı ve Milli Güvenlik Kurulu” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 33 (01), DOI: 10.1501/SBFder_0000001333, s.60.
• CANİKLİOĞLU, Meltem DİKMEN, Anayasal Devlette Meşruiyet, Yetkin Yayınları, 2010.
• DEMİRKOL, M., “Kişi Hak ve Hürriyetlerinin Korunması Karşısında Anayasa Madde.13, Bu Hükme Aykırı Yasal Düzenleme ve Faaliyetlerin Anayasa Madde 11 Açısından Değerlendirilmesi”, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi , ICOMEP 2017 ÖZEL SAYISI , s.23, https://dergipark.org.tr/tr/pub/bsbd/issue/33881/369306.
• ERGÜL, Ozan, Türk Anayasa Mahkemesi Ve Demokrasi, Adalet Yayınları, 2007.
• EROĞUL, Cem, “Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Olağanüstü Yasa Gücünde Kararnamelerin TBMM'ce Onaylanması Sorunu”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 54, 2015.
• ESEN, Selin, “2016 Anayasa Değişiklik Teklifinin Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 2016, http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmakale/2016- 4/3.pdf.
• FEYZİOĞLU, Turhan, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Kazai Murakabesi, Güney Matbaacılık, Ankara, 1951.
• FENDOĞLU, H. Tahsin, “2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması AY. Md 13”., Anayasa Yargısı Dergisi, 18 (1), SS. 111-149. https://dergipark.org.tr/tr/pub/anayasayargisi/issue/52002/678117.
• GÖNENÇ, Levent, “Siyasi İktidar Kavramı Bağlamında Anayasa Çalışmaları İçin Bir Kavramsal Çerçeve Önerisi”, AÜFD, 2007, Cilt 56.
• GÖNENÇ, Levent, “Siyasi İktidarın Denetlenmesi, Dengelenmesi ve Anayasalar” TEPAV Anayasa Çalışma Metinleri, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1280236405-1.Siyasi_Iktidarin_Denetlenmesi_Dengelenmesi_ve_Anayasalar.pdf, 2010, Erişim Tarihi: 15.01.2021.
• GÖZLER, Kemal, “Olağanüstü Hal Rejimlerinde Özgürlüklerin Sınırlandırılması Sistemi Ve Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukuki Rejimi”, Ankara barosu Dergisi, 1990, s.561- 590.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2000.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2018.
• GÖZTEPE, Ece, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuruya İlişkin İki Buçuk Yıllık İçtihadının Kısa Bir Değerlendirmesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, 2015, Cilt:31, Sayı: 1, 17-33.
• GÜVEYİ, Ümit, Anayasa Hukuku Boyutuyla Milli Güvenlik Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Seçkin Yayınları, Mayıs 2019.
• İNCEOĞLU, Sibel, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa içinde, Hak Ve Özgürlükleri Sınırlama Ve Güvence Rejimi,, Avrupa Konseyi, 1. Baskı, 2013.
• KARAYALÇIN, Yaşar, “Hukukun Üstünlüğü”, AÜSBF Dergisi, Cilt 47, Sayı 3-4, 1992.
• KONTACI, A. Ersoy, “Parlamenter Sistemden Kopuş Ve Sonrası: Karşılaştırmalı Gözlemler Ve Bazı Değerlendirmeler”, TBB Dergisi, 2017, Cilt:133, SS: 11-60.
• MEMİŞ, Emin, Türkiye’de Anayasa Gelişimleri Eğrisi (1808-2011) Anayasa Hukuku Notları, Filiz Kitabevi, 2011.
• ÖZKUL, Fatih, “1982 Anayasası’nda Olağanüstü Dönem Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Hukuki Serüveni”, Ankara Barosu dergisi, 2020, Cilt 78, Sayı3.
• ROUSSEAU, J.J., Toplum Sözleşmesi, Anahtar Yayınları, 2010.
• SCHMITT, Carl, Siyasal İlahiyat, Dost Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, 2005.
• STARCK, Christian, Anayasal Demokrasi Ve Sınırlı Yönetim, Demokrasi Ve Yargı Sempozyum Kitabı, Türkiye Barolar Birliği, Ed: Ozan Ergül, 04-05-06 Ocak 2005.
• TORUN, Abdullah, “Türkiye’de Ulusal Güvenliğin Yasal Ve Kurumsal Mekanizması: Milli Güvenlik Kurulu” İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, (2017).
• TUNÇ, Hasan, 2001 Yılı Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Milli Güvenlik ve İnsan Hakları İlişkisi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3 (1999 ): 0-0.
• YAZICI, Serap, Demokratikleşme Sürecinde Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
• YILDIRIM, Turan, Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanmasında "Sınırlamanın Sınırı", Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 46 (2015 ). https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/3225/44917.
• ZABUNOĞLU, Yahya, (Bir Hukuk ve Siyasal Bilim Problemi Olarak) Devlet Kudretinin Sınırlandırılması), Ajans-Türk Matbaası, Ankara, 1963.
• 1982 Anayasası, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/anayasa/.
• Gerekçeli Anayasa, https://www.anayasa.gov.tr/media/6382/gerekceli_anayasa.pdf.
• 1924 Anayasası 1961 Anayasası Anayasa Mahkemesi’nin 26.6.1973 tarih, 1973/41 Esas Sayılı Kararı.
• Anayasa Mahkemesi’nin 19.1.1976 tarih, 1976/27 Esas Sayılı Kararı.
• Anayasa Mahkemesinin 24.09.2008 tarih, 2006/142 Esas, 2008/148 Karar sayılı Kararı.
• Anayasa Mahkemesinin 29.1.2014 tarih, 2013/130 Esas, 2014/18 Karar sayılı Kararı.
• Anayasa Mahkemesi’nin 30.12.2015 tarih, 2014/122 Esas, 2015/123 Karar sayılı Kararı.
• Anayasa Mahkemesinin 30.09.2015 tarih, 2015/62 Esas, 2015/84 Karar Sayılı Kararı.
• Anayasa Mahkemesinin 13.12.2017 tarih, 2016/7 Esas, 2017/171Karar sayılı Kararı.
• Anayasa Mahkemesi’nin Erdem Gül ve Can Dündar, B. No: 2015/18567, 25/2/2016 Tarihli Kararı.
• Anayasa Mahkemesi’nin Abdurrahim Kaya ve Diğerleri, B. No: 2019/12271, 3/12/2020 Tarihli Kararı.
• Danıştay 12. Dairesi’nin 05 Mart 1970 tarih ve 1969/4097 Esas Sayılı Kararı.
• 2549 sayılı Milli Güvenlik Kurulu Ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Kanunu.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. BM Medeni Ve Siyasal Haklar Sözleşmesi.
• AİHM’nin 1996-Vl; 23 EHRR 553 (Aksoy v Türkiye davası), 12 YB (Yunanistan kararı) 1969, A 258- B 1993 (Brannigan ve McBride v Birleşik Krallık davası).