TAHKİME ELVERİŞLİLİĞİN İTİRAZ ÜZERİNE İNCELENMESİNE İLİŞKİN BAZI DEĞERLENDİRMELER (HMK m. 422/1)

Yıl 2023, Cilt: 72 Sayı: 3, 1359 - 1388, 26.10.2023

Burcu Hendem

https://doi.org/10.33629/auhfd.1334900

Öz

Tahkim, taraflar arasında çıkan uyuşmazlıkların çözülmesi için yaygın olarak başvurulan bir yoldur. Ancak her uyuşmazlık tahkim yoluyla çözülememekte, sadece tahkime elverişli olan uyuşmazlıklar hakkında bu yol mümkün olmaktadır. Ancak tahkime elverişli olmayan bir uyuşmazlıkla ilgili tahkimde dava açıldığında hakemler, bunu re’sen gözetebilecekler midir? Bu soruyla ilgili olarak, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 422. maddesinin 1. fıkrasında hakemlerin, kendi yetkileri hakkında karar verebilecekleri düzenlenmiştir. Bu düzenlemede, itiraz üzerine hakemlerin, kendi yetkileri hakkında karar verebilecekleri ifade edilmiştir. Fakat bu durum, tarafların elverişsizliğe itiraz etmemeleri ihtimalinde sorun yaratabilmektedir. Şöyle ki hakem kararları, mahkeme kararları gibi kesin hüküm teşkil edip ilamlı icranın konusunu oluşturduğu için tahkime elverişli olmayan bir uyuşmazlıkla ilgili verilen hakem kararları da mahkeme kararları gibi kesin hüküm teşkil edip icra edilebilecektir. Bu nedenle bu çalışmada, önce tahkime elverişliliğin tanımı, türleri ve elverişlilikle ilgili Türk hukukundaki düzenlemelere yer verildikten sonra, HMK’nın 422/1 hükmü çerçevesinde hakemler tarafından tahkime elverişliliğin incelenmesi ve çıkabilecek sorunlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tahkime Elverişlilik, Hakemin Kendi Yetkisi Hakkında Karar Vermesi, Kompetenz-Kompetenz İlkesi, Tahkime Elverişliliğe İtiraz Edilmesi, Tahkime Elverişsizliğin Re’sen İncelenmesi

Kaynakça

• Aktepe Artık, Sezin. Medeni Usûl Hukukunda Hakem Kararlarının İptali Sebepleri (HMK m. 439). İstanbul: Onikilevha, 2023.
• Alangoya, H. Yavuz. Medenî Usul Hukukumuzda Tahkimin Niteliği ve Denetlenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1973.
• Alangoya, H. Yavuz, M. Kâmil Yıldırım ve Nevhis Deren-Yıldırım. Medenî Usul Hukuku Esasları. İstanbul: Beta, 2011.
• Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Yargılama Usulleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1960.
• Arslan, Ramazan ve Süha Tanrıver. Yargı Örgütü Hukuku. Ankara: Yetkin, 2001.
• Arslan, Ramazan, Ejder Yılmaz, Sema Taşpınar Ayvaz ve Emel Hanağası. İcra ve İflâs Hukuku. Ankara: Yetkin, 2022.
• Arslan, Ramazan, Ejder Yılmaz, Sema Taşpınar Ayvaz ve Emel Hanağası. Medenî Usul Hukuku. Ankara: Yetkin, 2022.
• Atalı, Murat, İbrahim Ermenek ve Ersin Erdoğan. Medenî Usûl Hukuku. Ankara: Yetkin, 2020.
• Aydemir, Fatih. Türk Hukukunda Tahkim Sözleşmesi. İstanbul: Onikilevha, 2017. Bantekas, Ilias. An Introduction To International Arbitration. United Kingdom: Cambridge University Press, 2015.
• Bantekas, Ilias. “The Foundations of Arbitrability in International Commercial Arbitration.” Australian Year Book of International Law 27, no. 1 (2008): 193 224.
• Bärtsch, Philippe ve Dorothee Schramm. Arbitration Law of Switzerland: Practice and Procedure. New York: JurisNet LLC, 2014.
• Bennett, Steven C. Arbitration: Essential Concepts. New York: ALM Media LLC, 2002.
• Bermann, George A. “The Gateway Problem in International Commercial Arbitration.” Yale Journal of International Law 37, no. 1 (Winter 2012): 1-50.
• Bilge, Necip ve Ergun Önen. Medenî Yargılama Hukuku Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1978.
• Born, Gary B. International Arbitration: Law and Practice. The Netherlands: Kluwer Law International, 2012. (Law and Practice)
• Born, Gary B. International Commercial Arbitration. The Netherlands: Kluwer Law International, 2009.
• Böckstiegel, Karl-Heinz. “Public Policy as a Limit to Arbitration and Its Enforcement.” Dispute Resolution International 2, no. 1 (May 2008): 123-132.
• Budak, Ali Cem. “Yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Tahkim Hükümleri.” UTTDER 1, S. 1 (2012): 31-60.
• Budak, Ali Cem ve Varol Karaaslan. Medenî Usul Hukuku. Ankara: Adalet, 2021.
• Carbonneau, Thomas E. Employment Arbitration. New York: JurisNet LLC, 2006.
• Carbonneau, Thomas E. “The Exercise of Contract Freedom in the Making of Arbitration Agreement.” Vanderbilt Journal of Transnational Law 36, no. 4 (October 2003): 1189-1232.
• Carbonneau, Thomas E. The Law and Practice of Arbitration. New York: JurisNet LLC, 2009.
• Carbonneau, Thomas E. ve Janson Francois. “Cartesian Logic and Frontier Politics: French and American Concepts of Arbitrability.” Tulane Journal of International and Comparative Law 2, no. 1 (Spring 1994): 193-222.
• Carter, James H. ve John Fellas. International Commercial Arbitration in New York. New York: Oxford University Press, 2010.
• Çelik, Nuri. “İş Sözleşmesinde Kararlaştırılan Özel Hakem Anlaşmasının İradeyi Sakatlayan Bir Durumun Varlığı İspatlanamadıkça Geçerli Sayılması.” DEÜHFD (Prof. Dr. Ünal Narmanlıoğlu’na Armağan), Özel Sayı (2007): 17-30.
• Çelikel, Aysel ve B. Bahadır Erdem. Milletlerarası Özel Hukuk. İstanbul: Beta, 2017.
• Deren Yıldırım, Nevhis. Uncitral Model Kanunu ve Milletlerarası Tahkim Kanunu Çerçevesinde Milletlerarası Tahkimin Esaslı Sorunları. İstanbul: Alkım, 2004.
• Dimolitsa, Antonias. “Separability and Kompetenz-Kompetenz.” İçinde Improving the Efficiency of Arbitration and Awards: 40 Years of Application of the New York Convention, Editör: Albert Jan van den Berg, 217-256. Paris: ICCA Congress Series 9, 1998.
• Eker Ayhan, Zeynep Feyza. Rekabet Hukuku Uyuşmazlıklarının Uluslararası Tahkim Yoluyla Çözümü: Karşılaştırmalı Bir Analiz. İstanbul: Onikilevha, 2018.
• Ekşi, Nuray. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Tahkim. İstanbul: Beta, 2019. (Tahkim)
• Ekşi, Nuray. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi. İstanbul: Beta, 2000.
• Engelmann, Jan. International Commercial Arbitration and the Commercial Agency Directive: A Perspective from Law and Economics. Berlin: Springer, 2017.
• Erkan, Mustafa. “Tahkim Şartının Ayrılabilirliği Prensibinin Asıl Sözleşmenin Yokluğu Durumunda Değerlendirilmesi.” GÜHFD 17, S. 1-2 (2013): 535-562.
• Taşpınar, Sema. Medeni Yargılama Hukukunda İspat Sözleşmeleri. Ankara: Yetkin, 2001.
• Taşpınar Ayvaz, Sema. “Bedensel Zararlarda Tahkim.” İçinde Türkiye Barolar Birliği Bedensel Zararlardan Dolayı Hukuki Sorumluluk Uluslararası Kongresi, Editörler: Necdet Basa ve Sema Uçakhan Güleç, 405-432. Kıbrıs: Türkiye Barolar Birliği, 2019.
• Uçum, Mehmet. “İşe İade Taleplerinde Başlıca Sorunlar.” İş Güvencesi Kurumu ve İşe İade Davaları, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku 2005 Yılı Toplantısı, İstanbul: Legal, 2005.
• Umar, Bilge. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. Ankara: Yetkin, 2014.
• Uzelac, Alan. “(In)arbitrability and Exclusive Jurisdiction.” İçinde International Arbitration and International Commercial Law: Synergy, Convergence and Evolution, Editörler: Stefan Kröll, Loukas A. Mistelis, Viscasillas P. Perales ve V. Rogers, 451-466. The Netherlands: Kluwer Law International, 2011.
• Üstündağ, Saim. Medenî Yargılama Hukukunda Kanun Yolları ve Tahkim. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1971.
• Yeşilova, Bilgehan. “Tahkim (İlk) İtirazı Üzerine-Hakemlerin Yargı Yetkisiyle İlgili Olarak-Mahkemelerce Yapılacak Denetim ve Sonuçları (Milletlerarası Tahkim Kanunu m. 5/I).” DEÜHFD (Prof. Dr. Bilge Umar’a Armağan) 11, Özel Sayı (2009): 739-818.
• Yücel, Müjgan. “Fesih Bildirimine İtirazda Özel Hakemin Kararlarının Kapsamı, İşe Başlatmama Halinde Tazminata Miktar Belirtmeden Karar Verilmesine İlişkin Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin Bir Kararı.” MÜHFHAD 14, S. 3 (2008): 75-287. (Fesih)
• Yücel, Müjgan. “İş Güvencesi Kapsamında ‘Özel Hakem Şartı’ (İş Kanunu Madde 20).” LİHSGHD 1, S. 4 (2004): 1346-1365. (Özel Hakem Şartı)