Evli Olmayan Kişilere Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinden Yararlanma Hakkı Tanınmamasının Hukuki Gerekçeleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 73 Sayı: 2, 1449 - 1481, 07.08.2024

Zeynep Damla Taşkın

https://doi.org/10.33629/auhfd.1362949

Öz

Türk hukukunda üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinden yararlanma hakkı sadece evli kişilere tanınmıştır. Doğal yoldan çocuk sahibi olamayan evli kişiler, birbirlerine ait üreme hücrelerini kullanarak yapay döllenme yoluyla çocuk sahibi olabilmektedir. Üremeye yardımcı tedavi yöntemlerine başvurabileceklere ve yöntemin kendisine ilişkin bu sınırlama, bugüne kadar çeşitli açılardan hukuka aykırılık iddialarına konu edilmiştir. Ancak bu iddiaları değerlendiren Danıştay, yürürlükteki miras hukuku ve soybağı hükümleri göz önünde bulundurulduğunda anılan sınırlamaların yerinde olduğuna karar vermiştir. Bu çalışmada Danıştay tarafından sunulan gerekçelerin, evli olmayan kişilerin üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinden dışlanmasını meşru kılıp kılamayacağı irdelenmiştir. Bu sırada, elde edilmiş embriyoların eşlerden birinin ölümü üzerine imha edilmesini öngören Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları Ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik’in 20. maddesinin ilgili kısmı hakkında verilen yürütmeyi durdurma kararı da çiftin evli olması zorunluluğu açısından değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonunda ise, evli ve evli olmayan çiftler arasında yapılan ve meşru bir dayanağı olmayan bu ayrımın ortadan kaldırılması için yapılabilecek düzenleme tekliflerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Üremeye yardımcı tedavi yöntemleri, evlenme, soybağı, doğum öncesi tanıma, erkeğin ölümünden sonra yapay döllenme.

Kaynakça

• Akıntürk, Turgut ve Derya Ateş. Aile Hukuku. Ankara: Beta, 2021.
• Aydın, Öztürk. “Homolog Döllenme Yoluyla Elde Edilen Tüpteki Embriyonun Yasal Mirasçılığı.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 22, no. 3 (2016): 349-74.
• Badur, Emel. “Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamalarında Kişisel Verilerin Korunması.” İçinde Evrensel Hukuk İlkeleri Işığında Türk Medeni Hukukunda Değişimler Sempozyumu, editör: Emel Badur ve Gamze Turan Başara, 173-94. Ankara: Seçkin, 2016.
• Baysal, Başak. “Çocuğun Kökenini Öğrenme Hakkı.” İçinde Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, Cilt I, editör: Baki İlkay Engin, 493-534. İstanbul: On İki Levha, 2010.
• Çilenti Konuralp, Ayşen. “Medeni Hale Dayalı Bir Ayrımcılık Örneği: Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik.” İçinde Özel Hukukun Güncel Sorunları ve Anayasa'nın Özel Hukuka Etkileri, Cilt I, editör: Sibel Özel, Hatice Selin Pürselim, Özlem Karaman Coşgun ve Hanife Doğrusöz Koşut, 403-17. İstanbul: On İki Levha, 2022.
• Dural, Mustafa, Tufan Öğüz ve Mustafa Alper Gümüş. Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku. İstanbul: Filiz, 2023. Dursun Karaahmetoğlu, Şeyda ve Tülay Aydın Ünver. “Ana ile Çocuk Arasında Kurulan Soybağının Reddi.” İçinde Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk, Cilt I, editör: Zeynep Özlem Üskül Engin, 299-332. İstanbul: On İki Levha, 2019.
• Erdem, Mehmet ve Aslı Makaracı Başak. Aile Hukuku. Ankara: Seçkin, 2022.
• Genç Arıdemir, Arzu. “Tanıma Yolu İle Kurulan Soybağı.” İçinde Prof. Dr. Zahit İmre’ye Armağan, 1-37. İstanbul: Der, 2009.
• Guillod, Olivier. “Art. 260.” İçinde Commentaire Romand Code Civil I (Art. 1-456 CC), Editör: Pascal Pichonnaz, Bénédict Foëx ve Christiana Fountoulakis. Bâle: Helbing Lichtenhahn, 2010.
• Gümüş, Mustafa Alper. “Koca, Çocuk ve Ergin Olmayan Çocuğa Atanan Kayyım Dışındaki ‘Diğer İlgililerin’ [Kocanın Ana ve Babası ile Altsoyunun, Baba Olduğunu İddia Eden Kişinin, Annenin (!)] Soybağının Reddi Davası Açma Hakkı (TMK m. 291/I, III).” İçinde Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, editör: Tufan Öğüz, 568-78. İstanbul: Filiz, 2013.
• İkizler, Metin. Evlenmenin Hükümsüzlüğü. Ankara: Seçkin, 2018.
• Rusch, Martina ve Antje Götschi. “Art. 260 ZGB.” İçinde Kurzkommentar Schweizerisches Zivilgesetzbuch, editör: Andrea Büchler ve Dominique Jakob. Basel: Helbing Lichtenhahn, 2018.
• Schwenzer, Ingeborg ve Michelle Cottier. “Art. 260 ZGB.” İçinde Basler Kommentar Zivilgesetzbuch I (Art. 1-456 ZGB), editör: Thomas Geiser ve Christiana Fountoulakis. Basel: Helbing Lichtenhahn, 2022.
• Serozan, Rona. Çocuk Hukuku. İstanbul: Vedat, 2017.
• Serozan, Rona ve Baki İlkay Engin. Miras Hukuku. Ankara: Seçkin, 2022.
• Stehli, Claudia. “Art. 260 ZGB.” İçinde OFK - Orell Füssli Kommentar: Schweizerisches Zivilgesetzbuch, editör: Jolanta Kren Kostkiewicz, Stephan Wolf, Marc Amstutz ve Roland Fankhauser. Zürich: Orell Füssli, 2021.
• Stegmüller, Tiffaine. “5ème partie: Le consentement et la procréation / Le consentement et ses conditions dans le cadre de la loi fédérale du 18 décembre 1998 sur la procréation médicalement assistée (LPMA).” İçinde Le consentement en droit, editör: Samantha Besson, Yves Mausen, Pascal Pichonnaz ve Xenia Karametaxas, 155-182. Genève – Zurich – Bâle: Schulthess, 2018.
• Yağcıoğlu, Burcu. “Akıl Hastalığının Evlilikteki Etkilerine Genel Bir Bakış.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 29, no. 2 (2021): 933-98.