Genel Hafta Tatilinin Özel Hukuk Sürelerine Etkileri Çerçevesinde Lozan Barış Antlaşması’nın 43 ve 45’inci Maddelerinin Arka Planı Üzerine Düşünceler

Yıl 2025, Cilt: 74 Sayı: 1, 593 - 631, 11.06.2025

Özlem Tüzüner

https://doi.org/10.33629/auhfd.1595209

Öz

Lozan Barış Antlaşması’nın 43 ve 45’inci maddeleri uyarınca, anlaşan devletler bünyelerindeki azınlıkları dinlerine aykırı davranmaya zorlayamaz ve onlara haftalık dinî tatil (dinlenme) günü kolaylığı tanır. Haftalık dinî dinlenme günü, Hristiyanlıkta pazar, Yahudilikte cumartesi gününe denk gelir. Oysa İslâmiyet, tam gün hafta tatili getirmez. Cuma öğlen namazının cemaatle kılınması kural olarak erkek Müslümanlara farzdır. Bu toplu ibadetten sonra ticaretle meşguliyet mübahtır. Şimdi olduğu gibi 1920’lerde de Hristiyanlık Dünyadaki en kalabalık dindi, Yahudilik parayla yakın ilişkiydi; genel hafta tatili, bazı İslâm ülkeleri dışında ekseriyetle (cumartesi ve/veya) pazardı. Türkiye’de genel hafta tatili, 1924’te cuma belirlenmiş; 1935’te cumadan (cumartesi öğleden sonra başlamak üzere) pazara alınmış; 1981’de ise 1935’teki düzenleme yinelenmiştir. Türkiye’nin modernleşme gündemi Lozan Barış Antlaşması görüşmelerinden önce aşağı yukarı planlanmıştı. Büyük ihtimalle, 43 ve 45’inci maddeler, Lozan görüşmelerini yönetmiş Türk diplomatların bilinçli hukukî hamlelerindendi; bu diplomatik ileri görüşlülük, Türkiye’yi dünyadaki iktisadî nizama uyumlama isteğinden kaynaklanıyordu; yakın gelecekte, genel hafta tatilini cumadan pazara almak, devlet dairelerini cuma günleri çalıştırmak ve cumartesi-pazar günleri kapatmak zaten kararlaştırılmıştı. Böylece, Lozan’daki haftalık dinî tatil günü kolaylığının, Türkiye’deki azınlıklar açısından pek yakında işlevsizleşeceği; buna karşılık, Yunanistan’daki (ve Sırp-Hırvat-Sloven devletlerinin bugünkü haleflerindeki) Türk Müslümanların cuma öğlen namazı haklarını garantilemeyi sürdüreceği öngörülüyordu.

Anahtar Kelimeler

Lozan Barış Antlaşması’nın 43 ve 45’inci maddeleri , haftalık dinî tatil (dinlenme) günü , haftalık dinî tatil (dinlenme) günü kolaylığı , genel hafta tatili , diplomatik ileri görüşlülük

Kaynakça

• Âlim Baran, Tülay. “Lozan’a Kadar Göç ve Lozan Sonrası Mübadele Uygulaması.” İçinde Lozan Barış Antlaşması’nın 100. Yılına Armağan, Ed. Tülay Âlim Baran, 107-122. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, 2023.
• Alkan, Mustafa. “Azınlık Vakıfları (Tarihî Arka Planı, Hukukî Yapısı ve İç Analizi).” Gazi Akademik Bakış 2, sy. 4 (2009): 93-111.
• Alpago, Önay. “Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi.” İçinde Lozan Barış Antlaşması’nın 100. Yılına Armağan, Ed. Tülay Âlim Baran, 201-206. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, 2023.
• Antalya, Gökhan Osman. Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt V/1, 3. Ankara: Seçkin, 2019.
• Armağan, Mustafa. “M. Kemâl, Kemalistleri ‘Cuma tatili Şeriatın emridir’ diye tokatlamış.” Yeni Akit. Erişim 15 Eylül, 2024. https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/mustafa-armagan/m-kemal-kemalistlericuma-tatili-seriatin-emridir-diye-tokatlamis-42824.html.
• Aygün, Mesut ve Ali Önal, “Yargıtay Kararları Işığında Milletlerarası Özel Hukukta Zamanaşımı.” Legal Hukuk Dergisi 14, sy. 165 (2016): 4907-4947.
• Bilgiç, Bestami S. “Mudanya’dan Lozan’a Yunanistan’daki Türkler ve Nüfus Mübadelesi (1922-1923).” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 27 (2017): 139-158.
• Bozarslan, Hamit. “Les Minorités en Turquie.” Pouvoirs 4, sy. 115 (2005): 101-112.
• Cankut, Aykut. “Analysis of the Fener Greek Patriarchate And The Western Thrace Turkish Minority.” Uluslararası İktisadî ve İdarî Bilimler Dergisi 7, sy. 2 (2021): 63-77.
• Cansız, Demet. “İlk İş Kanunu Öncesi Dönemde Çalışma Hayatı ve Türk İşçilere Tahsis Edilen Hizmet Grupları.” Türk Dünyası Araştırmaları 123, sy. 243 (2019): 447-464.
• Caşın, Mesut Hakkı. “Lozan Antlaşması Bağlamında Türk Dış Politikası ve Güvenlik Politikası.” İçinde Lozan Barış Antlaşması’nın 100. Yılına Armağan, Ed. Tülay Âlim Baran, 137-176. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, 2023.
• Cin, Turgay. “Yunanistan’daki Azınlıklar ve Bunların Hukukî Durumları.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, sy. 16 (2014): 4045-4116.
• Cin, Turgay. “Yunanistan’daki Müslüman Türk Azınlığın Eğitim ve Öğretimine İlişkin Hukukî Düzenlemeler.” Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi 2, sy. 1 (2011): 1-12.