Tācuddīn el-Kürdī Gerçekte Tācuddīn es-Sulṭānyūkī Olabilir mi? Biyo-Bibliyografik Veriler Işığında Beylikler Dönemi İlim Hayatına Dair Bir Tahlil

Yıl 2022, , 483 - 556, 30.11.2022

Mehmet Kalaycı

https://doi.org/10.33227/auifd.1141773

Cited By: 3

Öz

Orhan Bey’in fethi sonrasında İznik’te kurulan medrese, Osmanlı hakimiyetindeki coğrafyada faaliyete giren ilk medresedir. Bu durum, Osmanlı ilim ve düşünce hayatı bakımından İznik şehrine ve buradaki medreseye merkezî bir fonksiyonun atfedilmesini beraberinde getirmiştir. İznik’in bunu fazlasıyla hak ettiğinde kuşku yoktur. Lakin Osmanlı’nın bir beylik olarak başlayan serüveninin zamanla Anadolu’nun tamamına şamil büyük bir devlet tecrübesine dönüşmesi, Anadolu’nun Osmanlı öncesi entelektüel hikayesinin Osmanlı üzerinden ve geriye dönük bir şekilde anlaşılmasına neden olmuştur. Bu ise Anadolu’nun Osmanlı öncesi hikayesini perdelemekle kalmamış, aynı zamanda Osmanlı’nın vücuda geldiği entelektüel iklimin anlaşılmasını da zorlaştırmıştır. Halbuki Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde, Anadolu’da her biri İznik gibi hatta belki daha önemli ilim merkezleri söz konusudur. Bu durum, 8./14. yüzyıl Anadolu’sunu Osmanlı’ya inhisar etmeden, kendi tarihsel ve düşünsel hafızası üzerinden tahlil etmeyi gerektirmektedir. Bunun imkanı yazma eserlerin sunduğu çok yönlü biyo-bibliyografik veride saklıdır ki bu yazı ağırlıklı olarak bu türden veriler üzerinden şekillenmiştir. Yazının temel problematiğini her ikisi de aynı zaman diliminde Anadolu’da yaşadığı tespit edilen Tācuddīn lakaplı iki kişinin aynı kişi olup olmama ihtimali oluşturmaktadır. Bunlardan ilki, Osmanlı kroniklerinde İznik Medresesi’nin ikinci müderrisi olarak zikredilen Tācuddīn el-Kürdī, diğeri de İbn Baṭṭūṭa’nın Kastamonu’da görüştüğü ve döneminin büyük alimlerinden olarak bahsettiği Tācuddīn es-Sulṭānyūkī’dir. Bu iki isim terkibine ilişkin bir müddettir sürdürdüğümüz tetkikler sonucunda bulabildiğimiz biyografik ve bibliyografik verilerin Ḥanefīlik merkezli kesişmesi, bizi, bunların gerçekte aynı kişi olabileceği düşüncesine sevk etti. Yazıda önce her iki isim terkibine dair tespit edebildiğimiz verileri müstakil başlıklar altında ele aldık, ardından da bu veriler üzerinden bütünleşik bir okumanın imkanını analiz ettik. Gerek veri toplama gerekse yazım sürecinde karşılaşılan biyografik ve bibliyografik veriler, Beylikler dönemi Anadolu’sunda fıkıh merkezli esaslı bir kitabi kültürün dolaşımda olduğunu görebilmemize imkan tanıdı. Bu ise nihayetinde bizi, ilgili dönemin din ve düşünce hayatını daha çok şifahi kültür ve tasavvufi yönelimler üzerinden tartıya vuran tarih okumalarına karşı ihtiyatlı olunması gerektiği düşüncesine sevk etti.

Anahtar Kelimeler

Tācuddīn el-Kürdī, Tācuddīn es-Sulṭānyūkī, İznik, Beylikler Dönemi, Osmanlı, Ḥanefīlik, Medrese, Ulema

Could Tāj al-Dīn al-Kurdī Actually Be Tāj al-Dīn al-Sulṭānyūkī? An Analysis on the Scholarly Life of Beyliks Period in Light of Bio-Bibliographical Data

Öz

The first madrasa under the Ottoman rule was established in Iznik after it was conquered by Orkhān Bey. This caused a central function to be attributed to the city of Iznik and the madrasa there in terms of the scholarly and intellectual life of the Ottomans. There is no doubt that Iznik deserved this well enough. However, the transformation of the Ottoman Empire, which started as a Beylik, into a great state experience in the whole of Anatolia over time caused the pre-Ottoman intellectual story of Anatolia to be understood through the Ottoman Empire and in a retrospective way. This not only obscured the pre-Ottoman story of Anatolia, but also made it difficult to understand the intellectual climate in which the Ottoman Empire came into being. During the Anatolian Seljuks and Beyliks periods, in terms of scholarly activities, there were cities in Anatolia, each of which was at least as important as Iznik, even more. Therefore, it is necessary to analyze the 8th/14th century Anatolia through its own historical and intellectual memory without confining it to the Ottoman Empire. The possibility of this is hidden in the versatile bio-bibliographic data available in manuscripts, and this article is mostly shaped by such data. The main problematic of the article is the possibility of whether two contemporaneous persons with Tāj al-Dīn nickname, who lived in Anatolia, are the same person. The first of them is Tāj al-Dīn al-Kurdī, who is mentioned as the second scholar of the Iznik Madrasa in the Ottoman chronicles, and the other is Tāj al-Dīn al-Sulṭānyūkī, whom Ibn Baṭṭūṭa met in Kastamonu and mentioned as one of the great scholars of his time. The overlapping of the biographical and bibliographic data of these two names made us think that they might be the same person. In this article, we discussed the data related to both names under separate headings and then examined the possibility of a holistic reading of both names over these data. The biographical and bibliographic data we identified during the data collection and writing processes implied that a deep fiqh-based book culture was in circulation in Anatolia during the Beyliks period. This suggests that the readings of history that evaluate the religious and intellectual life of the relevant period mostly on the basis of oral culture and mystical orientations should be reconsidered.

Anahtar Kelimeler

Tāj al-Dīn al-Kurdī, Tāj al-Dīn al-Sulṭānyūkī, Iznik, Beyliks Period, Ottoman, Ḥanafism, Madrasa, ʿUlamāʾ

Kaynakça

• Ahmedî, Tâceddîn İbrahim b. Hızır. “Tevârih-i Mülûk-i Âl-i Osmân.” Osmanlı Tarihleri I, düz. Çiftçioğlu N. Atsız içinde, 1-35. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947.
• el-Aḳsarāyī, Cemāluddīn Muḥammed b. Muḥammed. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi Mecmaʿi’l-Baḥrayn. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 1472.
• Aksarâyî, Kerîmüddîn Mahmud. Müsâmeretü’l-Ahbar. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Aktepe, M. Münir. “Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa.” DİA, 8:214-215.
• ʿAlāʾuddīn el-Esved, ʿAlī b. ʿUmer el-Ḳaraḥiṣārī. Şerḥu’l-Viḳāye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Esad Efendi, no. 590.
• ʿAlāʾuddīn el-Esved, ʿAlī b. ʿUmer el-Ḳaraḥiṣārī. Kunūzu’l-Envār. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Nuruosmaniye, no. 1334.
• Amâsî, İbrâhîm b. Ahmed. Tercüme-i Şakâ’ik-i Nu‘mâniyye: Amâsî’nin Şakâ’ik Tercümesi (İnceleme-Tenkitli Metin). Haz. Gökhan Alp. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Arslan, Şükrü. “Şihabuddin es-Sivasî ve “Uyunu’t-Tefâsîr”indeki Metodu.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1990): 188-214.
• ʿĀşıḳpaşazāde, Dervīş Aḥmed. Tevārīḫ-i Āl-i ʿOs̱māndan ʿĀşıḳpaşazāde Tārīḫi. Haz. Maʿārif-i ʿUmūmiyye Neẓāret-i Celīlesi. İstanbul: Maṭbaʿa-i ʿĀmira, 1332.
• ʿĀşıḳpaşazāde, Dervīş Aḥmed. Aşıkpaşaoğlu Tarihi. Haz. Hüseyin Nihal Atsız. Ankara: Sevinç Matbaası, 1985.
• ʿĀşıḳpaşazāde, Dervīş Aḥmed. “Tevârîh-i Âl-i Osmân.” Osmanlı Tarihleri I, düz. Çiftçioğlu N. Atsız içinde, 77-318. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947.
• ʿĀşıḳpaşazāde, Dervīş Aḥmed. Menâkıb-ı Âl-i Osman: Âşıkpaşazâde Tarihi [Osmanlı Tarihi (1285-1502)]. Haz. Necdet Öztürk. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2013.
• ʿĀşıḳpaşazāde, Dervīş Aḥmed. Osmanoğullarının Tarihi: Tevârîh-i Âli Osmân. Haz. Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç. İstanbul: K Kitaplığı, 2003.
• el-ʿAttābī, Zeynuddīn Aḥmed b. Muḥammed. Şerḥu’z-Ziyādāt. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 677; Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi-Beyazıd, no. 2436.
• el-ʿAttābī, Zeynuddīn Aḥmed b. Muḥammed. Şerḥu’l-Cāmiʿi’l-Kebīr. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 672.
• el-ʿAttābī, Zeynuddīn Aḥmed b. Muḥammed. Muḫtaṣaru’z-Ziyādāt. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 2132.
• el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. el-Bināye fi Şerḥi’l-Hidāye. Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi-Beyazıd, no. 2423; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 1953; Karaçelebizade, no. 155; Kadızade Mehmed, no. 182; Kadızade Mehmed, no. 183; Murad Molla, no. 946; Murad Molla, no. 941; Nuruosmaniye, no. 1740; Şeyhülislam Esad Efendi Medresesi, no. 90; Süleymaniye, no. 520; Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi-Fazıl Ahmed, no. 631; Fazıl Ahmed, no. 625; Raşid Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, no. 231-1; Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi-Veliyyüddin Efendi, no. 1297; Veliyyüddin Efendi, no. 1293; Milli Kütüphane-Adana İl Halk, no. 624; Manisa Yazma Eser Kütüphanesi-Manisa İl Halk, no. 4457.
• el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. el-Bināye. Luknev: el-Maṭbaʿu’l-ʿĀlī, 1293.
• el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. el-Bināye. Tah. Muḥammed ʿUmer er-Rāmfūrī. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1990.
• el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. el-Bināye. Tah. Eymen Ṣāliḥ Şaʿbān. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000; Diyūbend: el-Mektebetu’l-Eşrafiyye, 2005.
• el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. ʿİkdu’l-Cumān fī Tārīḫi Ehli’z-Zamān. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 1591, v. 579b.
• el-Bābertī, Ekmeluddīn Muḥammed b. Muḥammed. et-Taḳrīr fī Şerḥi Uṣūli’l-Pezdevī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 495, 244 v.
• Bardakçı, Veli Vehbi. “Osmanlı Klasik Döneminde Çandarlı Ailesi.” Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2019.
• Baykara, Tuncer. “Esedüddin Ayaz Beğ ve Germiyanlıların İlk Zamanları.” XVI. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler: Selçuklu Devleti ve Beylikler Dönemi içinde, 3:235-243. Ankara, TTK Yayınları, 2015.
• Bayrakdar, Mehmet. “Dâvûd-i Kayserî.” DİA, 9:32-35.
• Bedir, Mürteza. “Books on Islamical Legal Theory (Uṣūl al-Fiqh).” Treasures of Knowledge An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3-1503/4), ed. Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar ve Cornell H. Fleischer içinde, 1:423-438. Leiden & Boston: Brill, 2019.
• Bedir, Mürteza. “Nesefi, Ebü’l-Berekat.” DİA, 32:567-568.
• Bedir, Mürteza, “Tacüşşeria.” DİA, 39:360-362.
• Bedir, Mürteza. “ez-Ziyâdât.” DİA, 44:483-484.
• Bedir, Mürteza ve Ferhat Koca. “Pezdevî, Ebu’l-Usr.” DİA, 34:264-266.
• Bedru’r-Rūmī, Dāvūd b. Ḳutluġbek b. İslām b. Receb el-Kānī. Muntehe’l-Ḳavī fī Şerḥi’l-Pezdevī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 499.
• el-Beġāvī, Ebū Muḥammed el-Ḥuseyn b. Mesʿūd el-Ferrāʾ. Meṣābīḥu’s-Sunne, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Süleymaniye, no. 333; Milli Kütüphane-Afyon Gedik Ahmed Paşa, no. 17890.
• Bilge, Mustafa. İlk Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1984.
• Bosworth, C. Edmund. “ʿErāq-e ʿAjam(ī).” Encyclopædia Iranica, (Erişim: 19.03.222), https://www.iranicaonline.org/articles/eraq-e-ajami
• Boz, Cem. “Anadolu Selçuklu, İlhanlı ve Beylikler Döneminde Sultan Öyüğü (Eskişehir).” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2020.
• el-Buḫārī, ʿAlāʾuddīn ʿAbdulʿazīz b. Aḥmed. Keşfu’l-Esrār. Millet Yazma Eser Kütüphanesi-Feyzullah Efendi, no. 633; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 498, Carullah, no. 505; Fatih, no. 1334; Bağdatlı Vehbi, no. 370.
• Burhānu’ş-Şerīʿa, Maḥmūd b. Ṣadru’ş-Şerīʿa el-Evvel el-Buḫārī. Viḳāyetu’r-Rivāye, Milli Kütüphane, no. FB 546; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 2231; Fatih, no. 2226.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu. Çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. “Sirâceddin el-Urmevî.” DİA, 37:262-264.
• Dartma, Bahattin. “Osmanlı Müfessirlerinden Şihâbuddin es-Sîvâsî (860/1455) ve Tefsiri.” Dinî Araştırmalar Dergisi 4:11 (2001): 133-145.
• Doğru, Halime. “Mahruse-i Sultanyüki’den Eskişehir’e.” Kebikeç 15 (2003): 49-64.
• Doğru, Halime. XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı. İstanbul: Afa Yayınları, 1992.
• Eflâkî, Ahmed. Ariflerin Menkıbeleri. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2006.
• el-Erzincānī, Vecīhuddīn ʿUmer b. ʿAbdulmuḥsin. Ḥadāʾiḳu’l-Ezhār fī Şerḥi Meşāriḳi’l-Envār. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 985.
• el-Ezraʿī, Ṣadruddīn Suleymān b. Vehb İbn Ebī’l-ʿİzz. Muḫtaṣaru Şerḥi’z-Ziyādāt. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 679.
• el-Ezraʿī, Ṣadruddīn Suleymān b. Vehb İbn Ebī’l-ʿİzz. el-Munteḫab. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 679; Yeni Cami, no. 395; Fatih, no. 1666.
• el-Ezraʿī, Ṣadruddīn Suleymān b. Vehb İbn Ebī’l-ʿİzz. el-Muẕheb. Millet Yazma Eser Kütüphanesi-Feyzullah Efendi, no.947; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no.903; Fatih, no. 1555; Carullah, no. 679; Şehid Ali Paşa, no. 734; Yeni Cami, no. 395.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İznik’te Ne Oldu? Osmanlı İlim Hayatının Teşekkülü ve Dâvud Kayserî.” Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 4:1 (2017): 1-68.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Hendese.” DİA, 17:199-208.
• Güneş, Ahmet. “İznik: Osmanlı Dönemi.” DİA, 23:545-547.
• el-Ḫabbāzī, Celāluddīn ʿUmer b. Muḥammed. Ḥāşiye ʿalā’l-Hidāye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Beşir Ağa, no. 276, 320 v.; Yazma Bağışlar, no. 65, 186 v.; Carullah, no. 780, 326 v.
• el-Ḫabbāzī, Celāluddīn ʿUmer b. Muḥammed. el-Muġnī. Manisa Yazma Eser Kütüphanesi-Manisa İl Halk, no. 4734; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Damad İbrahim, no. 613 313 v.
• Habîbî, Derviş Ahmed. ed-Devhatü’l-İrfâniyye fî Ravzati Ulemâ’i’l-Osmâniyye: Habîbî’nin Şakâ’ik Tercümesi (İnceleme-Metin). Haz. Ramazan Ekinci. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2021.
• el-Ḫaḍramī, Ebū Muḥammed eṭ-Ṭayyib b. ʿAbdillāh. Ḳilādetu’n-Neḥr fī Vefeyāti Aʿyāni’d-Dehr. Nşr. Bū Cemʿa Mekrī ve Ḫālid Zuvārī. Cidde: Dāru’l-Minhāc, 2008.
• el-Ḥamevī, Şihābuddīn Yāḳūt b. ʿAbdillāh. Muʿcemu’l-Buldān. Beyrūt: Dāru Ṣādır, 1977.
• el-Ḥaṣīrī, Cemāluddīn Maḥmūd b. Aḥmed. Vecīz fī Şerḥi’l-Cāmiʿi’l-Kebīr. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 1696-M.
• el-Ḥaṣīrī, Cemāluddīn Maḥmūd b. Aḥmed. et-Taḥrīr fi Şerḥi’l-Cāmiʿi’l-Kebīr. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hz. Halid, no. 91.
• el-Herevī, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Ebī Bekr. Kitābu’l-İşārāt ilā Maʿrifeti’z-Ziyārāt. Tah. ʿAlī ʿUmer. Ḳāhira: Mektebetu’s̱-S̱eḳāfeti’d-Dīniyye, 2002.
• İbn Baṭṭūṭa, Muḥammed b. ʿAbdillāh eṭ-Ṭancī. Riḥletu İbn Baṭṭūṭa Tuḥfetu’n-Nuẓẓār fī Ġarāʾibi’l-Emṣār ve ʿAcāʾibi’l-Esfār. Tah. Muḥammed ʿAbdulmunʿim el-ʿUryān. Beyrūt: Dāru İḥyāʾi’l-ʿUlūm, 1987.
• İbn Bîbî. Selçuknâme. Çev. Mükrimin Halil Yinanç. İstanbul: Kitabevi, 2007.
• İbn Taġrīberdī, Cemāluddīn Yūsuf b. Taġriberdī. el-Menhelu’ṣ-Ṣāfī. Tah. Muḥammed Muḥammed Emīn. Ḳāhira: el-Heyʾetu’l-Mıṣriyyeti’l-ʿĀmme li’l-Kitāb, 1984.
• İbn Taġrīberdī, Cemāluddīn Yūsuf b. Taġriberdī. en-Nucūmu’z-Zāhira fī Mulūki Mıṣr ve’l-Ḳāhira. Miṣr: Dāru’l-Kutub, 1929.
• İbnu’l-Cevzī, Ebū’l-Ferac ʿAbdurraḥmān b. ʿAlī. el-Muntaẓam. Tah. Muḥammed ʿAbdulḳādir ʿAṭā ve Muṣṭafā ʿAbdulḳādir ʿAṭā. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1992.
• İbnu’l-Es̱īr, ʿİzzuddīn ʿAlī b. Muḥammed. el-Kāmil fī’t-Tārīḫ. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1987.
• İbnu’l-ʿİmād, ʿAbdulḥay b. Aḥmed el-Ḥanbelī. Şeẕerātu’ẕ-Ẕeheb fī Aḫbāri men Ẕeheb. Tah. Maḥmūd el-Arnāʾūṭ. Dimeşḳ-Beyrūt: Dāru İbn Kes̱īr, 1986.
• İbnu’s-Sāʿātī, Muẓafferuddīn Aḥmed b. ʿAlī. Mecmaʿu’l-Baḥrayn ve Multeḳa’n-Neyyirayn. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Yozgat, no. 229.
• İbnu’s-Sāʿātī, Muẓafferuddīn Aḥmed b. ʿAlī. Şerḥu Mecmaʿi’l-Baḥrayn. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 704.
• el-Īcī, ʿAḍududdīn ʿAbdurraḥmān b. Aḥmed. Şerḥu Muḫtaṣari’l-Muntehā. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Ayasofya, no. 981.
• İnalcık, Halil. “İznik için Osman Gazi ve Bizans Mücadelesi.” Tarih Boyunca İznik, ed. Işık Akbaygil, Halil İnalcık ve Oktay Aslanapa içinde, 59-85. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2004.
• İnalcık, Halil. “Aşıkpaşazade Tarihi Nasıl Okunmalı?.” Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, der. Oktay Özel ve Mehmet Öz içinde, 119-145. Ankara: İmge Yayınevi, 2000.
• İnalcık, Halil. “Orhan.” DİA, 33:375-386.
• İpşirli, Mehmet. “Medrese: Osmanlı Dönemi.” DİA, 28: 327-333.
• İtḥāfu’s-Suleymānī fī’l-ʿAhdi’l-Orḫānī. Ali Emiri Arabi, no. 2173, 43 v.
• el-İtḳānī, Ḳivāmuddīn Emīr Kātib b. Emīr ʿUmer. Ġāyetu’l-Beyān ve Nādiratu’l-Aḳrān. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 1945, 434 v.
• Ḳāḍīḥān, Faḫruddīn Ḥasen b. Manṣūr el-Özcendī. Şerḥu’l-Cāmiʿi’ṣ-Ṣaġīr. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 1687; Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 4230.
• Kafadar, Cemal. İki Cihan Ârefesinde Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Çev. Ceren Çıkın. Ankara: Birleşim Yayınevi, 2010.
• Kalaycı, Mehmet ve Muhammed Emin Eren. “Reflection of Qadizādelis-Khalwatis Tension on the Islamic Heresiography: Muṣṭafā b. Ibrāhīm and His Alphabetical Classification of Sects.” Ilahiyat Studies 9:2 (2018): 249-290.
• Kalaycı, Mehmet. “Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı’daki İzdüşümleri.” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20:2 (2016): 9-72.
• Kalaycı, Mehmet. “Bir Osmanlı Kelamcısı Ne Okur? Osmanlı İlim Geleneği Çerçevesinde Beyazizade’nin Mecmû‘a fi’l-Mesâ’ili'l-Müntehabe Adlı Eseri.” Osmanlı’da İlm-i Kelam: Alimler, Eserler, Meseleler, ed. Osman Demir, Veysel Kaya, Kadir Gömbeyaz ve U. Murat Kılavuz içinde, 53-146. İstanbul: İSAR Yayınları, 2016.
• Karlığa, H. Bekir. “Gazzâlî: Eserleri.” DİA, 13:518-530.
• Kātib Çelebi. Keşfu’ẓ-Ẓunūn ʿan Esāmī’l-Kutub ve’l-Funūn. Nşr. Mehmed Şerefettin Yaltkaya-Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Kātib Çelebi. Sullemu’l-Vuṣūl ilā Ṭabaḳāti’l-Fuḥūl. Tah. Maḥmūd ʿAbdulḳādir el-Arnāʾūṭ. İstanbul: IRSICA, 2010.
• el-Ḳayṣerī, Şerafuddīn Dāvūd b. Maḥmūd. Şerḥu Fuṣūṣi’l-Ḥikem. Milli Kütüphane-Adana İl Halk, no. 100.
• el-Kefevī, Maḥmūd b. Suleymān. Ketāʾibu Aʿlāmi’l-Aḫyār min Fuḳahāʾi Meẕhebi’n-Nuʿmāni’l-Muḫtār. Tah. Ṣaffet Köse, Murat Şimşek, Hasan Özer, Huzeyfe Çeker ve Güneş Öztürk. İstanbul: Mektebetu’l-İrşād, 2017.
• Kızılcık, Abdullah. “Bolevî Îsa Efendi.” DİA, EK-1:202.
• Konukçu, Enver. “Aras Boyunda Bir Ortaçağ Şehri: Sürmeli.” Türklük Araştırmaları Dergisi 12 (2002): 187-193.
• Konukçu, Enver. “Bolu Sancak Beyi Mahmud Çelebi’nin İzladi Esareti.” Sultan II. Murad ve Dönemi, ed. İsmail Yaşayanlar içinde, 148-161. Bursa: Gaye Kitabevi, 2015.
• el-Ḳuraşī, Muḥyiddīn ʿAbdulḳādir b. Muḥammed İbn Ebī’l-Vefāʾ. el-Cevāhiru’l-Muḍiyye fī Ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Tah. ʿAbdulfettāḥ Muḥammed el-Ḥulv. Cīze: Hecr li’ṭ-Ṭibāʿa ve’n-Neşr, 1993.
• Mecdī Meḥmed Efendi. Ḥadāʾiḳu’ş-Şaḳāʾīḳ. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mecmaʿu’l-Fevāʾid. Fatih, no. 1384.
• el-Meliku’l-Muʿaẓẓam, ʿĪsā b. Ebī Bekr Muḥammed. Uṣūli’l-Cāmiʿi’l-Kebīr. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Beşir Ağa, no. 208.
• el-Merġīnānī, Burhānuddīn ʿAlī b. Ebī Bekr. el-Hidāye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 2245; Fatih, no. 2234; Feyzullah Efendi, no. 1002; Çorlulu Ali Paşa, no. 263; Fatih, no. 2239; Fatih, no. 2254; Milli Kütüphane-Gülşehir Karavezir İlçe Halk, no. 55; Eskişehir İl Halk, no. 282.
• Muḥtesibzāde, Meḥmed Ḫākī. Terceme-i Şeḳāʾiḳ-i Nuʿmāniyye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Laleli, no. 2022, 203 v.
• Muḥtesibzāde, Meḥmed Ḫākī. Ḥadāʾiḳu’r-Reyḥān. Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi-Hafız Ahmed Paşa, no. 230.
• Muḥtesibzāde, Meḥmed Ḫākī. Mecma‘u’l-Eşrâf: Hâkî’nin Şakâ’ik Tercümesi (İnceleme-Metin). Haz. Mehmet Yunus Yazıcı. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Necipoğlu, Gülru, Cemal Kafadar ve Cornell H. Fleischer (ed.). Treasures of Knowledge An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3-1503/4). Leiden & Boston: Brill, 2019.
• en-Nesefī, Ḥafiẓuddīn Ebū’l-Berakāt ʿAbdullāh b. Aḥmed. el-Kāfī Şerḥu’l-Vāfī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Murad Molla, no. 934; Laleli, no. 1064.
• Neşri, Mehmed. Kitab-ı Cihan-Nümâ: Neşri Tarihi. Nşr. Faik Reşit Unat ve Mehmed Altay Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• en-Niksarī, Şemsuddīn. Şerḥu’l-Īḍāḥ. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Yusuf Ağa, no. 329; Yusuf Ağa, no. 328; Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, no. 248.
• en-Niksarī, Şemsuddīn. Şerḥu’l-Emālī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 3012, vv. 22b-40b.
• en-Niksarī, Şemsuddīn. Şerḥu’l-ʿUmde. Milli Kütüphane-Afyon Gedik Ahmed Paşa, no. 17865, vv. 1a-114a.
• ʿOs̱mānzāde, Aḥmed Tāʾib. Ḥadīḳatu’l-Vuzerāʾ. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Esad Efendi, no. 2245.
• Öcalan, Hasan Basri, Sezai Sevim ve Doğan Yavaş. Bursa Vakfiyeleri – I. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Peacock Andrew C. S. “Two Sufis of Ilkhanid Anatolia and their Patrons: Notes on the Works of Mu’ayyid al-Din Jandi and Da’ud al-Qaysari.” Cultural Encounters in Anatolia in the Medieval Period: The Ilkhanids in Anatolia Symposium Proceedings, ed. Alev Ayaokur ve Defne Karakaya içinde, 11-28. Ankara: Koç Üniversitesi VEKAM Yayınları, 2019.
• el-Pezdevī, Faḫrulislām Ebū’l-ʿUṣr ʿAlī b. Muḥammed. Uṣūl. Millet Yazma Eser Kütüphanesi-Feyzullah Efendi, no. 564; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 1221; Fatih, no. 1231; Fatih, no. 1219; Kadızade Mehmed, no. 97; Yusuf Ağa, no. 174; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi-Yusuf Ağa, no. 7471.
• eṣ-Ṣadru’ş-Şeḥīd, Ḥuṣāmuddīn ʿUmer b. ʿAbdilʿazīz el-Buḫārī. Şerḥu’l-Cāmiʿi’ṣ-Ṣaġīr. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no. 1549.
• eṣ-Ṣāġānī, Raḍiyyuddīn Ḥasen b. Muḥammed. Meşāriḳu’l-Envāri’n-Nebeviyye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Mahmud Paşa, no. 140.
• eṣ-Ṣafedī, Ṣalāḥuddīn Ḫalīl b. Aybek. Aʿyānu’l-ʿAṣr ve Aʿvānu’n-Naṣr. Tah. ʿAlī Ebū Zeyd, Nebīl Ebū ʿUmşe, Muḥammed Mevʿid ve Maḥmūd Sālim Muḥammed. Dimeşḳ: Dāru’l-Fikr, 1998.
• eṣ-Ṣafedī, Ṣalaḥuddīn Ḫalīl b. Aybek. el-Vāfī bi’l-Vefeyāt. Tah. Aḥmed el-Arnāʾūṭ ve Türkī Muṣṭafā. Beyrūt: Dāru İḥyāʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī, 2000.
• es-Semerḳandī, Ruknuddīn ʿUbeydullāh b. Muḥammed. Cāmiʿu’l-Uṣūl. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Murad Molla, no. 641, vv. 1a-134a.
• es-Semerḳandī, Ruknuddīn ʿUbeydullāh b. Muḥammed. el-Ḳavāʿidu’l-Fıḳhiyye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Murad Molla, no. 641, vv. 134b-180b.
• es-Seraḫsī, Şemsuleʿimme Muḥammed b. Ebī Sehl Ahmed. Şerḥu’z-Ziyādāt. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 679; Fatih, no. 1555; Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi-Veliyyüddin Efendi, no. 1350.
• es-Seraḫsī, Şemsuleʿimme Muḥammed b. Ebī Sehl Ahmed. el-Mebsūṭ. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Çorlulu Ali Paşa, no. 240.
• es-Seraḫsī, Şemsuleʿimme Muḥammed b. Ebī Sehl Ahmed. el-Muḥīṭ fī’l-Furūʿ. Milli Kütüphane-Afyon Gedik Ahmed Paşa, no. 17406.
• Sevim, Sezai ve Hasan Basri Öcalan. Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri. İstanbul: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010.
• Sibṭ İbnu’l-Cevzī, Şemsuddīn Yūsuf b. Ḳizoġlu. Mirʿātu’z-Zemān fī Tevārīḫi’l-Aʿyān. Tah. Fādī el-Maġribī (15. c.); Muḥammed Enes el-Ḥīn ve Kāmil Muḥammed el-Ḫaṭṭāb (19. c.); İbrāhīm ez-Zeybeḳ (20. c.). Dimeşḳ: Dāru’r-Risāleti’l-ʿĀlemiyye, 2013.
• es-Siġnāḳī, Ḥusāmuddīn Ḥuseyn b. ʿAlī. el-Vāfī fī Şerḥi’l-Munteḫab. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Damad İbrahim, no. 468.
• es-Siġnāḳī, Ḥusāmuddīn Ḥuseyn b. ʿAlī. el-Kāfī fī Şerḥi Uṣūli’l-Pezdevī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Carullah, no. 491.
• es-Siġnāḳī, Ḥusāmuddīn Ḥuseyn b. ʿAlī. en-Nihāye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Karaçelebizade. no.148; Yozgat, no. 261-2; Amasya Yazma Eser Kütüphanesi-Amasya Beyazıt, no. 221.
• es-Siġnāḳī, Ḥusāmuddīn Ḥuseyn b. ʿAlī. et-Tesdīd fi Şerḥi’t-Temhīd. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Esad Efendi, no. 3893.
• es-Sīvāsī, Şihābuddīn. Şerḥu’l-Ferāʾiḍu’s-Sirāciyye. Milli Kütüphane-Adana İl Halk, no. 930.
• es-Subkī, Tācuddīn ʿAbdulvehhāb b. ʿAlī. Ṭabaḳātu’ş-Şāfiʿiyyeti’l-Kubrā. Tah. ʿAbdulfettāh Muḥammed el-Ḥulv ve Maḥmūd Muḥammed eṭ-Ṭanāḥī. Kahire: Maṭbaʿatu ʿĪsā el-Bābī el-Ḥalebī, 1963-1964.
• es-Sulṭānyūkī, Tācuddīn Ebū Bekr b. İbrāhīm. Rumūzu’l-Esrār. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Ayasofya, no. 975.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. Haz. Mustafa Keskin, Ayhan Öztürk ve Ramazan Tosun (2. c.). İstanbul: Sebil Yayınevi, 1996.
• Şükrullâh, İbn Ahmed b. Zeki. “Behcetu’t-Tevârîh.” Osmanlı Tarihleri I, düz. Çiftçioğlu N. Atsız içinde, 36-76. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947.
• Ṭaşköprīzāde, Aḥmed Efendi. eş-Şeḳāʾiḳu’n-Nuʿmāniyye. Milli Kütüphane-Adana İl Halk, no. 1127; Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi-Ahmed Paşa, no. 236-M; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Amcazade Hüseyin, no. 362; Ayasofya, no. 3273; Ayasofya, no. 3274; Bağdatlı Vehbi, no. 1066; Bağdatlı Vehbi, no. 1134; Carullah, no. 1613; Çelebi Abdullah, no. 264; Esad Efendi, no. 2308; Fatih, no. 4412; Fatih, no. 4413; Fatih, no. 4414; Fatih, no. 4415; H. Hüsnü Paşa, no. 835; H. Hüsnü Paşa, no. 835-M; Hamidiye, no. 924; Halet Efendi, no. 603; Hekimoğlu, no. 771; Hüsrev Paşa, no. 420; Kılıç Ali Paşa, no. 753; Kadızade Mehmed, no. 361; Mihrişah Sultan, no. 315; Murad Molla, no. 1460; Nuruosmaniye, no. 3378; Nuruosmaniye, no. 3380; Nuruosmaniye, no. 3381; Nuruosmaniye, no. 3382; Pertev Paşa, no. 493; Reisülküttab, no. 666; Serez, no. 1816; Serez, no. 1817; Serez, no:1818; Serez, no. 1819; Serez, no. 1820; Seyyid Nazif, no. 44; Şehid Ali Paşa, no. 1380; Yazma Bağışlar, no. 6429; Yazma Bağışlar, no. 828; Yeni Cami, no. 858; Lala İsmail, no. 358; Laleli, no. 2076; Atıf Efendi Kütüphanesi, no. 1900; Atıf Efendi, no. 1898; Atıf Efendi, no. 1899; Atıf Efendi, no. 1901; Millet Yazma Eser Kütüphanesi-Feyzullah Efendi, no. 1469; Raşid Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, no. 887; Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi-Kütahya İl Halk, no. 812; Kütahya İl Halk, no. 1537; Manisa Yazma Eser Kütüphanesi-Manisa İl Halk, no. 1349, Ragıp Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 1027; Ragıp Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 1028; Ragıp Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 976; Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi-Veliyyüddin Efendi, no. 2434; Veliyyüddin Efendi, no. 2436; Veliyyüddin Efendi, no. 2437; Beyazıt, no. 5052; Beyazıt, no. 5053; Beyazıt, no. 5205; Beyazıt, no. 5206; Beyazıt, no. 10268; Hacı Selim Ağa Yazma Eser Küütüphanesi-Hüdai Efendi, no. 1030; Hacı Selim Ağa, no. 817; Milli Kütüphane, no. FB 389; Milli Kütüphane, no. A 2789; Milli Kütüphane, no. A 4465; Milli Kütüphane, no. A 2797; Milli Kütüphane, no. A 6646; Milli Kütüphane, no. A 3570; Milli Kütüphane, no. A 964; Milli Kütüphane, no. A 3196; Milli Kütüphane-Adnan Ötüken İl Halk, no. 2813; Adnan Ötüken İl Halk, no. 1152; Milli Kütüphane-Çankırı İl Halk, no. 171; Çankırı İl Halk, no. 407; Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi-Genel, no. 4099; Genel, no. 1207; Kurşunlu, no. 142; Ulucami, no. 2479; Ulucami, no. 2481; Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, no. 576; Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, no. 673; Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, no. 687; Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no. 2007; Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no. 1324; Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no. 332; Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no. 824; Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no. 1040; Manisa Yazma Eser Kütüphanesi-Manisa İl Halk, no. 5084; Manisa İl Halk, no. 1349; Akhisar Zeynelzade, no. 1447; Ömer Ali Bey Yazma Eser Kütüphanesi, no. 249; Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 1251; Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 4131; Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 4137; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, no. 5643; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi-Konya İl Halk, no. 290; Konya Bölge Yazma Eserler-Konya İl Halk, no. 3694; Amasya Yazma Eser Kütüphanesi-Amasya Beyazıt, no. 1121.
• Ṭaşköprīzāde, Aḥmed Efendi. eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye: Osmanlı Âlimleri. Haz. M. Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• et-Tebrīzī, Tācuddīn Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. ʿAbdillāh el-Erdebīlī. Şerḥu’l-Bedīʿ. Millet Yazma Eser Kütüphanesi-Feyzullah Efendi, no. 600.
• Temir, Ahmet. Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur el-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi: Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318). İstanbul: Ötüken, 2011.
• Turgut, Vedat. “Germiyanoğulları’nın Menşei, Vakıfları ve Batı Anadolu’nun Türkleşmesi Meselesi Üzerine.” Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 3:5 (2017): 1-98.
• el-Urmevī, Sirācuddīn Maḥmūd b. Ebī Bekr. Kitābu’l-Beyān fī’l-Manṭıḳ. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Ayasofya, no. 2484.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Çandarlı (Cenderli) Kara Halil Hayreddin Paşa: Menşe’i, Tahsili-Kadılığı-Kazaskerliği-Vezirliği ve Kumandanlığı.” Belleten 23:91 (1959): 457-477.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Çandarlı Zâde Ali Paşa Vakfiyesi.” Belleten 5:20 (1941): 549-576.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Çandarlı Vezir Ailesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Büyük Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Yaran, Rahmi. “Siğnâkî.” DİA, 37:164-166.
• Yaman, Ahmet. “Tenfil.” DİA, 40:451-452.
• Yılmaz, Ali Tarık Ziyat. “Hüsameddin Hüseyin es-Siğnaki ve et-Tesdid’i [Naşirin girişi].” et-Tesdīd fī Şerḥi’t-Temhīd. Tah. A. T. Z. Yılmaz içinde, 1:17-66 [Türkçe Kısım]. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• ez-Zemaḫşerī, Ebū’l-Ḳāsım Maḥmūd b. ʿUmer. el-Keşşāf ʿan Ḥaḳāʾiḳi Ġavāmiḍi’t-Tenzīl. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Laleli, no. 216; İzmir, no. 57; Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no. 2966.
• ez-Zemaḫşerī, Ebū’l-Ḳāsım Maḥmūd b. ʿUmer. el-Mufaṣṣal. Milli Kütüphane-Samsun İl Halk, no. 794.
• Zeyrek, İ. Naci. “Çandarlı Ailesi’nin Sanat Hamiliği ve Bursa Ali Paşa Camii.” Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2004.
• ez-Ziriklī, Ḫayruddīn. el-Aʿlām. Beyrūt: Dāru’l-ʿİlmi’l-Melāyīn, 2002.