Kitābat (Mukātaba) Contract in Islamic Law and Its Practice in the Ottoman Empire

Yıl 2023, , 407 - 440, 30.11.2023

Fatma Kuru

https://doi.org/10.33227/auifd.1297359

Öz

Contract of kitābat (mukātaba) is one of the methods of freeing slaves accepted by Islamic law. With this contract, the slave is obliged to pay a price, which can be a property or an interest, to his master, and if he pays the price, he gains his freedom. He remains a slave until the price is paid. However, in some matters, it is subject to the rules applying to freedom. As a matter of fact, he owns property on his earnings and becomes competent to make some savings. If he cannot pay the price, he returns to the rules applied to slaves. Meanwhile, his status is called mukātab slave. The roads leading to the freedom of the mukātab have been tried to be opened as much as possible. As a matter of fact, aid to the mukātab by means of zakat and charity has been encouraged, and a tolerant attitude has been adopted in matters that may harm the health of the kitābat. Ultimately, the kitābat contract found a wide application area for itself both in the early periods of Islam and in later periods. One of these fields was the Ottoman Empire. In this article, the theoretical background of kitābat is presented, mainly in the Ḥanafism, and then the Ottoman practice, which is its appearance, is included. Special issues have been explained. Examples from the periods before the formation of madhhabs are also included. Theory and practice are handled together to ensure subject integrity.

Anahtar Kelimeler

Slavery, Liberty, Enfranchisement, Manumission, Kitābat, Mukātab, Contract, Ottoman Empire

İslam Hukukunda Kitābet (Mükātebe) Akdi ve Osmanlı Tatbikatı

Öz

Kitābet (mükātebe) akdi, İslam hukukunun kabul ettiği köle azat usullerinden biridir. Bu akitle köle, mal veya menfaat olabilen bir bedeli efendisine ödemeyi borçlanmakta, bedeli ödediği takdirde hürriyetine kavuşmaktadır. Bedel ödenene kadar köle kalmaya devam etmektedir. Ancak bazı hususlarda hür ahkamına tabi olmaktadır. Nitekim kazancı üzerinde mülkiyet sahibi olmakta, bazı tasarrufları yapmaya ehil hale gelmektedir. Bedeli ödeyemediği takdirde kölelik ahkamına geri dönmektedir. Bu aradaki statüsü mükāteb köle olarak isimlendirilmektedir. Mükātebin hürriyetine giden yollar mümkün mertebe açılmaya çalışılmıştır. Nitekim zekat ve sadaka yoluyla mükātebe yardım yapılması teşvik edilmiş, kitābet akdinin sıhhatine halel getirebilecek hususlarda müsamahakâr bir tavır takınılmıştır. En nihayetinde kitābet akdi gerek İslam’ın ilk devirlerinde gerek daha sonraki devirlerde kendine genişçe bir tatbikat sahası bulmuştur. Bu sahalardan biri de Osmanlı Devleti olmuştur. Bu makalede kitābet akdinin teorik altyapısı Ḥanefī mezhebi ağırlıklı olarak ortaya konulmuş, devamında bunun tezahürü olan Osmanlı tatbikatına yer verilmiştir. Hususiyet arz eden hususlar izah edilmiştir. Mezheplerin teşekkülünden önceki devirlere ait misallere de yer verilmiştir. Konu bütünlüğünü sağlamak için teori ve pratik bir arada ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kölelik, Hürriyet, ʿItḳ, Azat, Kitābet, Mükāteb, Kitābete Kesmek, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• el-Aḫterī, Muṣṭafā Efendi. Aḫterī-i Kebīr. Haz. Ahmet Kırkkılıç ve Yūsuf Sancak. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• el-Āḳkirmānī, Meḥmed b. Ḥāmid el-Kefevī. Fetāvā-i Āḳkirmānī. Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi Yazma Eserler, no. 002197.
• ʿAlī Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-i ʿAlī Efendi. Haz. H. Necati Demirtaş. 2 c. İstanbul: Kubbealtı, 2014.
• ʿĀṣım Efendi, Seyyid Aḥmed b. Meḥmed. el-Oḳyānūsu’l-Basīṭ fī Tercemeti’l-Ḳāmūsi’l-Muḥīṭ. Haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. 6 c. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013-2014.
• Bayramzāde, Yaḥyā b. Zekeriyyā. Fetāvā-i Yaḥyā. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi Yazma Eserler, no. 1468.
• el-Beyhaḳī, Ebū Bekr. es-Sunenu’l-Kubrā. 11 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-i İslāmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 c. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• el-Buḫārī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. İsmāʿīl. Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi. Çev. Mehmed Sofuoğlu. 17 c. İstanbul: Ötüken, 1987.
• el-Burhānpūrī, Şeyḫ Niẓām (derleyen). el-Fetāvā’l-Hindiyye. 6 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• el-Ceṣṣāṣ, Ebū Bekr Aḥmed b. ʿAlī er-Rāzī. 5 c. Aḥkāmu’l-Ḳurʾān. Beyrūt: Dāru İḥyāi’t-Turās̠i’l- ʿArabī, 1992.
• Dāmād, (Şeyḫizāde) ʿAbdurraḥman b. Muḥammed b. Süleymān. Mecmaʿu’l-Enḥur fī Şerḥi Mülteḳa’l-Ebḥur. 4 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• Ebū Dāvūd, Suleymān b. el-Eşʿas̠ es-Sicistānī. 16 c. Sunen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. Haz. Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar. İstanbul: Şamil Yayıncılık, 2000.
• Ebū Dāvūd, Suleymān b. el-Eşʿas̠ es-Sicistānī. el-Merāsīl maʿa’l-Esānīd. Beyrūt: Dāru’l-Ḳalem, 1986.
• Ebūssuʿūd Efendi, Muḥammed b. Muḥammed el-ʿİmādī. Şeyhü’l-İslām Ebūssuûd Efendi Fetvâları. Haz. Ahmed Akgündüz. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2018.
• Erdem, Y. Hakan. Osmanlı’da Köleliğin Sonu 1800-1909. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Erdoğmuş, Belgin ve Bülent Tahiroğlu. Roma Hukuku Dersleri. İstanbul: Der Yayınları, 2014.
• Esʿad Efendi. Fetāvā-i Esʿad Efendi (1. Şeyḫülislāmlık Devri Fetvaları). İstanbul Müftülük Kütüphanesi, no. 157. Feyzullah Efendi. Fetâvâ-i Feyziye. Haz. Süleyman Kaya. İstanbul: Klasik, 2009.
• Güneş Yağcı, Zübeyde. “Osmanlı Devleti’nde Köle Azadı Yöntemi Olan Mükâtebe: Balıkesir Örneği.” Osmanlı’dan Cumhuriyete Balıkesir, ed. Özdemir, Bülent ve Zübeyde Güneş Yağcı, içinde 105-119. İstanbul: Yeditepe Yayınevi: 2000.
• el-Ḥaddād, Ebū Bekr b. ʿAlī b. Muḥammed. el-Cevheretu’n-Neyyire ʿalā Muḫtaṣari’l-Ḳudūrī. 2 c. Ḳāhire: Maṭbaʿatu’l-Ḫayriyye, h.1322.
• el-Ḥalebī, İbrāhīm b. Muḥammed. Mülteḳa’l-Ebḥur. Şam: Dāru’l-Beyrūtī, 2005.
• Hankal, Fatma Zehra. “İkale, Muhalâ'a ve Kitâbet Akidleri Mukayesesi.” Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, 2020.
• el-Ḥaṣkefī, ʿAlāu’d-dīn Muḥammed b. ʿAlī b. Muḥammed. ed-Durru’l-Munteḳā fî Şerḥi Mülteḳa’l- Ebḥur. 4 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• el-Ḥaṣkefī, ʿAlāu’d-dīn Muḥammed b. ʿAlī b. Muḥammed. ed-Durru’l-Muḫtār Şerḥu Tenvīru’l-Ebṣār. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2002.
• el-Ḫaṭīb, Muḥammed b. Aḥmed eş-Şirbīnī. Delilleriyle Büyük Şāfiʿī Fıḳhı Muġnī’l-Muḥtāc. 20 c. Çev. Soner Duman. İstanbul: Mirac Yayınları, 2017.
• İbn ʿĀbidīn, Muḥammed Emīn. Reddu’l-Muḥtār ʿalā ed-Dürri’l-Muḥtār. 6 c. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1992.
• İbn Ḥabīb, Ebū Caʿfer Muḥammed b. Ḥabīb. el-Muḥabber. Çev. Adem Apak ve İsmail Güler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• İbn Ḥazm, Ebū Muḥammed ʿAlī b. Aḥmed b. Saʿīd. el-Muḥallā bi’l-ās̠ār. 12 c. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, tarihsiz.
• İbn Hişām, Ebū Muḥammed Cemāluddin. Sîret-i İbn Hişâm Tercemesi. 4 c. Çev. Hasan Ege. İstanbul: Kahraman, 2006.
• İbn Ḳudāme, ʿAbdullāh Aḥmed b. Muḥammed. el-Muġnī. 15 c. Riyāḍ: Dāru ʿĀlemi’l-Kutub, 1997.
• İbn Rüşd, Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Rüşd el- Ḥafīd. Bidāyetu’l-Muctehid ve Nihāyeti’l-Muḳteṣıd. 4 c. Çev. Ahmed Meylâni. İstanbul: Beyan Yayınları, 1991.
• el-Kāsānī, ʿAlā’uddīn Ebū Bekr b. Mesʿūd. Bedā’i‘u’ṣ-Ṣanāi‘ fī Tertībi’ş-Şerā’i‘. 10 c. Beyrūt: Dāru’l- Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• Kitāb-ı Mukaddes, İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1976.
• el-Ḳurtubī, Muḥammed b. Aḥmed. el-Cāmiu li Aḥkāmi’l-Ḳur’ān. 20 c. Çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 2001.
• Mālik b. Enes. Muvaṭṭa’. 2 c. Çev. Ahmet M. Büyükçınar, Yaşar Erol ve Ahmet Arpa. İstanbul: Al-Tuğ Yayınları, 1982.
• Menteşzāde, Abdurraḥīm Efendi. Fetāvā-i Abdurraḥīm. 2 c. İstanbul: Dāru’ṭ-Ṭıbāati’l-Maʿmūre, h.1243.
• el-Merġīnānī, Ebū’l-Ḥasan Burhānuddin. Hidāye Tercemesi. 3 c. Çev. Hasan Ege. İstanbul: Şelale Yayınları, 1984.
• el-Mevṣılī, ʿAbdullāh b. Maḥmūd. el-İḫtiyār li taʿlīli’l-Muḫtār. 5 c. Çev. Ahmet Oğuz, Mustafa Bülent Dadaş ve Tahir Tural. İstanbul: Nuh Yayıncılık, 2017.
• Molla Ḫüsrev, Meḥmed b. Ferāmurz b. ʿAlī. Dureru’l-Ḥukkām Şerḥu Ġureri’l-Aḥkām. 2 c. Beyrūt: Dāru’s-Ṣādır, 2018.
• en-Nesāī, Ebū ʿAbdirraḥman Aḥmed b. Şuʿayb b. ʿAlī. es-Sunenu’l-Kubrā. 12 c. Çev. Hüseyin Yıldız. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2011.
• Özbay, Rahmi Deniz. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeğinin İstihdamı ve Mükâtebe Yöntemi.” Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17: 1 (2009): 148-163.
• Sahillioğlu, Halil. “On Beşinci Yüzyıl Sonunda Bursa’da Dokumacı Köleler.” Atatürk Yıllık Konferansları 8 (1975-1976), içinde 217-229. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1983.
• Saḥnūn, Ebū Saʿīd ʿAbdusselām b. Saʿīd. el-Müdevvene. 4 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• es-Seraḫsī, Şemsu’l-Eimme Ebū Bekr. el-Mebsūṭ. 31 c. Ed. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev, 2008.
• eş-Şāfiʿī, Muḥammed b. İdrīs. el-Ümm. 8 c. Beyrut, Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1990.
• et-Ṭahṭāvī, Aḥmed b. Muḥammed. Ḥāşiyetu’t-Ṭahṭāvī alā’d-Durri’l-Muḫtār. 12 c. Beyrūt: Dāru’l- Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2017.
• Toledano, Ehud R. Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890. Çev. Y. Hakan Erdem. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
• Yenişehirli ʿAbdullāh Efendi. Behcetu’l-Fetāvā. Haz. Süleyman Kaya, Betül Algın, Zeynep Trabzonlu ve Asuman Erkan. İstanbul: Klasik, 2011.
• Aygün, Sevgi. “692 No’lu Balıkesir Şer‘iye Sicil Defteri (Transkripsiyon ve Değerlendirme).” Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa, 2005.
• Çoban, Leyla. “1 Numaralı Konya Şer’iye Sicili, (970-1019 /1563-1610).” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2016.
• Gökbuğa, Ferdi. “h.1075–1076 / m.1665–1666 Tarihli 124 No’lu Manisa Şerʿiyye Sicili Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa, 2008.
• Gözen, Ramazan. “Beşiktaş Mahkemesi 62 Numaralı Şer’iye Sicili Defteri (h.1061-m.1651).” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2001.
• Habib, Habibullah. “h.1008-1009/m.1599-1600 Tarihli B-18 Numaralı Bursa Şerʿiyye Sicilinin Tasnifi ve Fıkıh İlmi Açısından Tahlili.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2019.
• Köse, Zeynep Özdem. “Kırım Hanlığı’nda Kölelik (1648-1699).” Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş, 2017.
• Sak, İzzet. “Şer’iye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. ve 18. Yüzyıllar).” Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 1992.
• Ahi Çelebi Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (h.1063-1064 / m.1652-1653). Haz. Sabri Atay ve Nedim Pakırdağ. Arapça çeviri: Mehmet Akman. Kontrol: M. Âkif Aydın, Mehmet Akman, Feridun M. Emecen, İdris Bostan ve Mehmet İpşirli. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Bab Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (h.1077 / m.1666-1667). Haz. Rıfat Günalan. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Mustafa Oğuz. İstanbul: İSAM, 2011.
• Bab Mahkemesi 46 Numaralı Sicil (h.1096-1097 / m.1685-1686). Haz. Sabri Atay, Hüseyin Kılıç, Yılmaz Karaca, Rasim Erol, Salih Kahriman ve Fuat Recep. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İSAM, 2011.
• Bab Mahkemesi 54 Numaralı Sicil (h.1102 / m.1691). Haz. Hüseyin Kılıç, Yılmaz Karaca, Rasim Erol, Salih Kahriman, Fuat Recep ve Sabri Atay. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İSAM, 2011.
• Beşiktaş Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (h.966-968 / m.1558-1561). Haz. Yılmaz Karaca ve Sinan Satar. Arapça çeviri: Mehmet Akman. Kontrol: M. Âkif Aydın, Mehmet Akman, Feridun M. Emecen, İdris Bostan ve Mehmet İpşirli. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Beşiktaş Mahkemesi 63 Numaralı Sicil (h.1061-1062 / m.1651-1652). Haz. Nedim Pakırdağ ve Yılmaz Karaca. Arapça çeviri: Mehmet Akman. Kontrol: M. Âkif Aydın, Mehmet Akman, Feridun M. Emecen, İdris Bostan ve Mehmet İpşirli. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 3 Numaralı Sicil (h.993-995 / m.1585-1587). Haz. Baki Çakır, Ayşe Seyyide Adıgüzel, Zeynep Trabzonlu ve Hilal Kazan. Arapça Metin ve Kontrol: Tahsin Özcan. İstanbul: İSAM, 2011.
• Eyüb Mahkemesi (Havâss-ı Refîa) 37 Numaralı Sicil (h.1047 / m.1637-1638). Haz. Salih Kahriman, Sabri Atay ve Fuat Recep. Arapça metin: Mehmet Akman, İstanbul: İSAM, 2011.
• Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia), 82 Numaralı Sicil (h.1081 / m.1670-1671). Haz. Talip Mert, Rıfat Günalan. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Mustafa Oğuz. İstanbul: İSAM, 2011.
• Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 90 Numaralı Sicil (h.1090-1091 / m.1679-1680). Haz. Fuat Recep, Hüseyin Kılıç, Rasim Erol, Sabri Atay, Salih Kahriman ve Yılmaz Karaca. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İSAM, 2011.
• Galata Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (h.983-984 / m.1575-1576). Haz. Mehmet Akman. Kontrol: M. Akif Aydın. İstanbul: İSAM, 2011.
• Galata Mahkemesi 7 Numaralı Sicil (h.985-986 / m.1577-1578). Haz. Mehmet Akman ve Fethi Gedikli. Kontrol: M. Akif Aydın. İstanbul: İSAM, 2011.
• Galata Mahkemesi 15 Numaralı Sicil (h.981-1000 / m.1573-1591). Haz. Rıfat Günalan ve Talip Mert. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Mustafa Oğuz. İstanbul: İSAM, 2012.
• Galata Mahkemesi 20 Numaralı Sicil (h.1005-1007 / m.1596-1599). Haz. Mehmet Akman ve Fethi Gedikli. Kontrol: M. Akif Aydın. İstanbul: İSAM, 2012.
• Galata Mahkemesi 32 Numaralı Sicil (h.1015-1016 / m.1606-1607). Haz. Mehmet Akman. Osmanlıca metin: Fethi Gedikli, M. Macit Kenanoğlu. Kontrol: M. Akif Aydın. İstanbul: İSAM, 2012.
• Galata Mahkemesi 37 Numaralı Sicil (h.1022-1024 / m.1613-1615). Haz. Rasim Erol ve Yılmaz Karaca. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İSAM, 2012.
• Galata Mahkemesi 65 Numaralı Sicil (h.1051-1053 / m.1641-1644). Haz. Sabri Atay ve Rasim Erol. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Mustafa Oğuz. İstanbul: İSAM, 2012.
• Galata Mahkemesi 114 Numaralı Sicil (h.1083-1085 / m.1672-1674), Haz. Rıfat Günalan. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: M. Âkif Aydın, Mehmet Akman, Feridun M. Emecen, İdris Bostan ve Mehmet İpşirli. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Galata Mahkemesi 259 Numaralı Sicil (h.1137-1138 / m.1724-1725). Haz. Hüseyin Kılıç ve Salih Kahriman. Kontrol: M. Âkif Aydın, Mehmet Akman, Feridun M. Emecen, İdris Bostan ve Mehmet İpşirli. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Hasköy Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (h.1023-1081 / m.1615-1670). Haz. Mustafa Kırış, Salih Kahriman. Arapça çeviri: Tahsin Özcan. Kontrol: M. Âkif Aydın, Tahsin Özcan, Feridun M. Emecen, İdris Bostan ve Mehmet İpşirli. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Hasköy Mahkemesi 10 Numaralı Sicil (h.1085-1090 / m.1674-1679). Haz. Tahsin Özcan. Arapça Metin: Tahsin Özcan. Kontrol: Feridun Emecen. İstanbul: İSAM, 2011.
• İstanbul Mahkemesi 18 Numaralı Sicil (h.1086-1087 / m.1675-1676). Haz. Salih Kahriman, Fuat Recep, Sabri Atay, Hüseyin Kılıç, Yılmaz Karaca ve Rasim Erol. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İSAM, 2010.
• İstanbul Mahkemesi 20 Numaralı Sicil (h.1099-1100 / m.1688-1689). Haz. Abdullah Sivridağ, Rasim Erol, Salih Kahriman, Ali Coşkun ve Mümin Yıldıztaş. Arapça çeviri: Mehmet Akman. Kontrol: M. Âkif Aydın, Mehmet İpşirli, Feridun M. Emecen ve İdris Bostan. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Kıbrıs Şerʿiyye Sicilleri 1/A Numaralı Kıbrıs Şerʿiyye Sicili (h.988-1003 / m.1580-1595). Haz. Soyalp Tamçelik ve M. Kemal Kasapoğlu. Ankara: Sata Design, 2018.
• Rumeli Sadareti Mahkemesi 21 Numaralı Sicil (h.1002-1003 / m.1594-1595). Haz. Rasim Erol ve Hüseyin Kılıç. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İSAM, 2011.
• Rumeli Sadareti Mahkemesi 80 Numaralı Sicil (h.1057-1059 / m.1647-1649). Haz. Fuat Recep ve Rasim Erol. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İSAM, 2011.
• Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (h.924-927 / m.1518-1521). Haz. Rıfat Günalan, Vildan Kemal, Özlem Altıntop ve Hatice Ayyıldız Bahadır. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Mahmut Ak, Mustafa Oğuz, İstanbul: İSAM, 2010.
• Üsküdar Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (h.930-936 / m.1524-1530). Haz. Yasemin Dağdaş ve Zeynep Berktaş. Kontrol: Mustafa Oğuz. İstanbul: İSAM, 2010.
• Üsküdar Mahkemesi 17 Numaralı Sicil (h.956-963 / m.1549-1556). Haz. Orhan Gültekin. Arapça metin: Mehmet Akman. Kontrol: Mustafa Oğuz. İstanbul: İSAM, 2010.
• Üsküdar Mahkemesi 51 Numaralı Sicil (h.987-988 / m.1579-1580). Haz. Rıfat Günalan. Arapça metin: Mehmet Canatar ve Mehmet Akman. Kontrol: Feridun Emecen. İstanbul: İSAM, 2010.
• Üsküdar Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (h.990-991 / m.1582-1583). Haz. Hilal Kazan ve Kenan Yıldız. Arapça metin: Mehmet Akman ve Tahsin Özcan. Kontrol: Mahmut Ak. İstanbul: İSAM, 2010.