An Analysis of the Debate between al-Ṭūsī and al-Kātibī on Contingency Argument

Yıl 2024, , 261 - 287, 31.05.2024

Mehmet Tayfun Küçük

https://doi.org/10.33227/auifd.1352500

Öz

This article addresses a written debate between Najm al-Dīn al-Kātibī (d. 675 AH/1277 AD) and Nasīr al-Dīn al-Ṭūsī (d. 672 AH/1274 AD) on the contingency argument, which is one of the most well-known proofs offered in history regarding the existence of God. According to thinkers before al-Kātibī, the contingency argument verifies the Necessary Being, and then it debunks the possibility of infinite regress. By “earlier thinkers,” al-Kātibī means especially Avicenna (d. 428 AH/1037 AD) and Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210). According to al-Kātibī, the notion of the Necessary Being was proved through the contingency argument they put forward, but a careful examination of their arguments indicates that they presented no definitive proof refuting the notion of infinite regress. Therefore, according to al-Kātibī, what Avicenna and Fakhr al-Dīn al-Rāzī claimed to prove the impossibility of infinite regress through the contingency argument is not valid. As al-Ṭūsī responded to al-Kātibī’s objections, a debate consisting of three letters from each side emerged between them. At the end of the debate, al-Kātibī found al-Ṭūsī’s explanations reasonable, and he admitted that they were correct. However, the parties did not mention the agreed version of the argument at the end of the debate. For this reason, I added this agreed argument at the end of this study in accordance with the parties’ declarations. The purpose of the present study is to analyse this debate in its natural order and to eliminate technical ambiguities it involves, defending Avicenna’s, al-Rāzī’s, and al-Ṭūsī’s philosophical position in the contingency argument about proving the impossibility of infinite regress through the argument. On the other hand, this debate is an epitome of the classical debate tradition. It is also significant in the sense that it reveals one of the best examples of the interdisciplinary discussion between kalām and philosophical schools, and the application of classical logic to theoretical disciplines. As a result of our analyses of the debate, we have concluded that the objections brought by al-Kātibī against the contingency argument in parallel with the conclusion of the debate accepted by the parties, maintain the contingency argument. According to this conclusion, the contingency argument is a proof which invalidates infinite regress while proving the existence of the Necessary Being.

Anahtar Kelimeler

Philosophy, God, Debate, Infinite Regress, Contingency, Avicenna, al-Ṭūsī, al-Kātibī.

Ṭūsī ve Kātibī’nin İmkân Delili Münâzarasının Tahlili

Öz

Bu makale, Necmeddin Kātibī (ö. 675/1277) ve Nasreddin Ṭūsī (ö. 672/1274) arasında, Tanrı’nın varlığı hakkında tarihte getirilen en meşhur delillerden biri olan imkân delili hususunda gerçekleşen yazılı bir münâzarayı ele almaktadır. Kātibī’den önceki düşünürlere göre imkân delili, Zorunlu Varlık’ı kanıtladıktan sonra teselsülün imkânını da çürütmektedir. Kātibī’nin önceki düşünürlerden kastı özellikle İbn Sīnā (ö. 428/1037) ve Fahreddin Rāzī’dir (ö. 606/1210). Kātibī’ye göre onların ortaya koyduğu imkân delili Zorunlu Varlık’ı ispatlamaktadır; fakat argümanlar üzerinde dikkatli bir inceleme, onların teselsülü iptal etmek hususunda kesin bir kanıt ortaya koyamadıklarını göstermektedir. Bu yüzden Kātibī’ye göre onların imkân delili aracılığıyla teselsülün imkansızlığını ispat ettiklerine dair iddiaları geçerli değildir. Ṭūsī’nin Kātibī’nin bu itirazlarına cevap vermesiyle, aralarında üçer mektuptan oluşan bir münâzara başlar. Tartışmanın sonunda Kātibī, Ṭūsī’nin açıklamalarını mâkul bulur ve doğruluklarını itiraf eder. Fakat tartışmanın sonunda taraflar, argümanın uzlaşılan versiyonunu yeniden zikretmezler. Bu sebeple, tarafların beyanları çerçevesinde uzlaşılan argümanı bu çalışmanın son kısmına ekledik. Elinizdeki çalışmanın amacı sözü geçen münâzarayı doğal düzeni içerisinde analiz etmek, içerdiği teknik kapalılıkları gidermek ve İbn Sīnā, Fahreddin Rāzī ve Nasreddin Ṭūsī’nin imkân delili aracılığıyla teselsülün imkansızlığını kanıtlama hususundaki felsefî pozisyonlarını savunmaktır. Diğer taraftan bu tartışma, klasik münâzara geleneğinin somut bir örneği olması ve kelam ile felsefe okulları arasındaki disiplinlerarası tartışma geleneğini ve klasik mantığın teorik disiplinlere uygulanışını en güzel yansıtan örneklerden biri olması sebebiyle önemlidir. Münâzaraya dair analizlerimiz neticesinde münâzaranın taraflarca da kabul edilen sonucuna paralel olarak Kātibī’nin imkân deliline karşı getirdiği itirazların imkân deliline zarar vermediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuca göre imkân delili, Zorunlu Varlık’ın varlığını ispatlamasının yanında teselsülün imkansızlığını da kanıtlayan bir delildir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Tanrı, Münâzara, Teselsül, İmkân, İbn Sīnā, Ṭūsī, Kātibī.

Kaynakça

• Aristoteles. Metaphysics. Çev. Ahmet Arslan. 2. baskı. İstanbul: Divan Kitap, 2019.
• Avicenna, Abū ʿAlī al-Ḥuṣain Ibn ʿAbd Allāh. al-Ishārāt wa-l-Tanbīhāt. Çev. Muhittin Macit ve diğerleri. Istanbul: Litera Publishing, 2015.
• Avicenna, Abū ʿAlī al-Ḥuṣain Ibn ʿAbd Allāh. Kitāb al-najāt fī l-ḥikma al-manṭiqiyya wa-l-ṭabīʿiyya wa-l-ilāhiyya. ed. Majid Fahri. Beirut: Dār al-Āfāq al-Jadīda, 1982.
• Avicenna, Abū ʿAlī al-Ḥuṣain Ibn ʿAbd Allāh. Kitāb al-Shifāʾ Metaphysics I. Çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. Istanbul: Litera Publishing, 2013.
• Demirkol, Murat. “Kâtibî ve Tûsî’de Tanrı’nın Varlığını Zincirlemenin İptali Yoluyla İspatlama.” Kelam Araştırmaları Dergisi 9:2 (2011): 93-129.
• Erdem, Engin. Varlıktan Tanrı’ya. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
• Fakhr al-Dīn al-Rāzī, Abū ʿAbd Allāh (Abū’l-Fazl) Muhammad Ibn ʿumar Ibn al-Husayn. Çev. Eşref Altaş. Istanbul: Klasik Publications, 2019.
• Fakhr al-Dīn al-Rāzī, Abū ʿAbd Allāh (Abū’l-Fazl) Muhammad Ibn ʿumar Ibn al-Husayn. Sharḥ al-ishārāt wa-l-tanbīhāt. Tah. Ali Rıza Necefzâde. 2 c. Tahran: Encümen Âsâr Mefâhir Ferhengî, 1384.
• al-Fārābī, Abū Naṣr Muhammad b. Muhammad b. Tarkhān. al-Madīna al-Fādila. Çev. Yaşar Aydınlı. Istanbul: Litera Publishing, 2018.
• al-Jurjānī, Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Muhammad b. ʿAlī al-Sayyīd al-Sharīf. Sharh al-mawāqif. Çev. Omer Turker. 3 cilt. Istanbul: Turkish Manuscripts Institution Presidency, 2015.
• al-Kātibī, Abū’l-Hasan Najm al-Dīn Dabīrān ʿAlī b. ʿUmar b. ʿAlī. “Hātimā fī al-itiraf bi’l hakk li al-Kātibī.” Ajwibat al-masā’il al-Nasiriyya, ed. ʿAbdallāh Nūrānī, içinde 152-153. Tehran: Pajuhashgah ʿUlum Insānī wa al-Mutālaʿat Farhangi, 2005.
• al-Kātibī, Abū’l-Hasan Najm al-Dīn Dabīrān ʿAlī b. ʿUmar b. ʿAlī. “Munākashāt al-Katībī li Taʿlīkāt al-Ṭūsī.” Ajwibat al-masā’il al-Nasiriyya, ed. ʿAbdallāh Nūrānī, içinde 130. Tehran: Pajuhashgah ʿUlum Insānī wa al-Mutālaʿat Farhangi, 2005.
• al-Kātibī, Abū’l-Hasan Najm al-Dīn Dabīrān ʿAlī b. ʿUmar b. ʿAlī. “Risāla fī ithbāt al-wājib al-wujūd.” Ajwibat al-masā’il al-Nasiriyya, ed. ʿAbdallāh Nūrānī, içinde 109-119. Tehran: Pajuhashgah ʿUlum Insānī wa al-Mutālaʿat Farhangi, 2005.
• al-Kātibī, Abū’l-Hasan Najm al-Dīn Dabīrān ʿAlī b. ʿUmar b. ʿAlī. Hikmat al-ʿayn. Çev. Salih Aydın. Istanbul: The Presidency of Turkish Manuscripts Institution, 2016.
• al-Taftāzānī, Saʿd al-Dīn Masʿūd b. Fakhr al-Dīn ʿUmar b. Burhān al-Dīn Abdillah al-Harawī al-Khorāsānī. Sharh al-Maqāsid. Beirut: Dār al- Kitāb al-ʿIlmiyya, 2001.
• al-Ṭūsī, Abū Jaʿfar Naṣīr al-Dīn Muḥammad b. Muḥammad b. al-Hasan. “Mubāhasat al-bayna al-Ṭūsī wa-al-Kātibī.” Ajwibat al-masā’il al-Nasiriyya, ed. ʿAbdallāh Nūrānī, içinde 109-154. Tehran: Pajuhashgah ʿUlum Insānī wa al-Mutālaʿat Farhangi, 2005.
• al-Ṭūsī, Abū Jaʿfar Naṣīr al-Dīn Muḥammad b. Muḥammad b. al-Hasan. “Naqd al-Ṭūsī alā Munākashāt al-Katībī.” Ajwibat al-masā’il al-Nasiriyya, ed. ʿAbdallāh Nūrānī, içinde 144. Tehran: Pajuhashgah ʿUlum Insānī wa Mutālaʿat Farhangi, 2005.
• al-Ṭūsī, Abū Jaʿfar Naṣīr al-Dīn Muḥammad b. Muḥammad b. al-Hasan. “al-Shukr wa al-takdīr li al-Tusī.” Ajwibat al-masā’il al-Nasiriyya, ed. ʿAbdallāh Nūrānī, içinde 153-154. Tehran: Pajuhashgah ʿUlum Insānī wa al-Mutālaʿat Farhangi, 2005.
• al-Ṭūsī, Abū Jaʿfar Naṣīr al-Dīn Muḥammad b. Muḥammad b. al-Hasan. Tajrīd al-iʿtiqād. ed. Muhammad Jawad al-Husayni al-Jalali. Tehran: Maktabat al-A’lam al-Islami, hicri 1407.