Records of Freedom in XVII Century Cyprus: Emancipation Documents

Yıl 2017, , 63 - 88, 01.08.2017

Ümit Güler

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001472

Öz

The religion of Islam did not directly abolish the institution of slavery but brought some arrangements which enable its suppression gradually. Such kind of arragements include freeing slaves as an expiation of certain grave sins and promising the emancipator wit etheral rewards. Throughout the history, Muslims have acted with regard to these regulations and have given importance to emancipation of slaves. ʿItqnāmas (emancipation documents) found in the qadi registers of the 17th century Ottoman Cyprus constitute legal records of some good examples of this practice. In fact, though it was not legally obligatory, the emancipation processes were recorded before the court in order to protect the interest of slaves and the documents were prepared for use in case of need. In this article, the manumission of slaves that took place in 17th century Cyprus have been examined with reference to the nineteen surviving emancipation documents in qadi registers

Anahtar Kelimeler

Ottoman Cyprus, Emancipation, ʿItqnāma, Cyprus, Qadi Registers

17. yüzyıl Kıbrıs’ında hürriyetin tescili: ʿıtḳnāmeler (azatlık belgeleri)

Öz

İslâm dini, kölelik müessesesini doğrudan ilga etmemiş, tedricî olarak ortadan kalkmasına imkan verecek bazı düzenlemeler getirmiştir. Köle âzadının bazı büyük günahlar için keffāret olarak konumlandırılması ve âzat edenin uhrevî bazı mükâfatlarla müjdelenmesi bu türden düzenlemelerdir. Tarih boyunca Müslümanlar, bu düzenlemeler doğrultusunda hareket etmiş ve köle âzadına önem vermişlerdir. 17. yüzyıl Osmanlı Kıbrısı’na ait kadı sicillerinde yer alan ʿıtḳnāmeler (âzatlık belgeleri) bu önemin hukukî olarak kayda geçirilmiş önemli bir örneğini oluşturmaktadır. Öyle ki âzat işlemleri, hukuken zorunlu olmamasına karşın, kölelerin maslahatları göz önünde bulundurularak mahkeme huzurunda kayıt altına alınmış ve bu amaçla belgeler düzenlenmiştir. Bu makalede söz konusu kadı sicillerinden hareketle 17. yüzyıl Kıbrıs’ında gerçekleşen köle âzatları incelenmiş ve bu kapsamda oluşturulmuş on dokuz ʿıtḳnāme belgesi tahlil edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kıbrısı, Köle Âzadı, ʿItḳnāme, Kıbrıs, Kadı Sicilleri

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. İslâm Hukukunda Kölelik-Câriyelik Müessesesi ve Osmanlı’da Harem. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2006.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Hars Yayıncılık, 2007.
• Aydın, Mehmet Akif ve Muhammed Hamidullah. “Köle,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.26, ss.237-246.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-i İslâmiyye ve Istılâhât-i Fıkhiyye Kâmûsu. 8 c. İstanbul: Bilmen Yayınevi, tsz.
• el-Buḫārī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. İsmāʿīl. Ṣaḥīḥu’l-Buḫārī. İstanbul: el- Mektebetu’l-İslāmiyye, 1979.
• Çakır, İbrahim Ethem. “Osmanlı Toplumunda Köle ve Câriyeler, Sofya 1550-1684,” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 36 (2014), ss.201-216.
• Çetin, Osman. “Slavery and Conversion of the Slaves to Islam in the Ottoman Society: According to the Canonical Registers of Bursa Between XVth and XVIIIth Centuries,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10:1 (2001), ss.1-8.
• Çevikel, Nuri. Kıbrıs Eyaleti. Gazi Mağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi, 2000.
• Çiçek, Kemal. “Zimmis (Non-Muslims) of Cyprus in the Sharia Court 1110/39 A.H. /1698-1726 A.D.,” Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Birmingham, Birmingham, 1992.
• Dinç, Güven ve Cemil Çelik. “Kıbrıs’ta Kölelik (1800-1878),” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5:23 (2012), ss.185-196. 4-23-69
• Dündar, Recep. “Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670),” Yayınlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya, 1998.
• Düzenli, Pehlül. Gayrimüslimlere Dair Fetvalar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Ebū Dāvūd, Suleymān b. Eşʿas̱ b. İsḥāḳ es-Sicistānī. Sunenu Ebī Dāvūd. Tah. Muḥammed Muḥyīddīn ʿAbdulḥamīd. Beyrut: Dāru’l-Fikr, tsz.
• Ekin, Ümit. “17. Yüzyılın Sonlarında Rodosçuk Kazasında Kölelerin Toplumsal Statüsü,” Tarih Araştırmaları Dergisi 29:47 (2010), ss.23-37.
• Engin, Nihat. Osmanlı Devleti’nde Kölelik. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Erdem, Y. Hakan. Osmanlı’da Köleliğin Sonu 1800-1909. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Erdoğru, M. Akif. Kıbrıs’ta Osmanlılar II. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2009.
• Erdönmez, Celal. “Şer’iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856),” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2004.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Kölelik ve Câriyelik. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Güler, Ümit. Osmanlı Kıbrısı’nda Müslüman-Zimmî İlişkileri ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdaresi. Çev. Hamdi Aktaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Jennings, Ronald C. Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon. İstanbul: The Isis Press, 1999.
• ---------. Christians and Muslims in The Ottoman Cyprus and The Mediterranean World, 1571-1640. New York: New York University Press, 1993.
• Karataş, Ali İhsan. “Bursa Şer’iyye Sicilleri Işığında Osmanlı Devleti’nde Köleliğe Bir Bakış,” İSTEM (İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkîsi Dergisi) 9 (2007), ss.137-164.
• Kıbrıs Kadı Sicilleri, 1B, 2, 3, 4, 5, 6.
• Mantran, Robert. XVI. ve XVII. Yüzyılda Osmanlı’da Gündelik Hayat. Çev. M. Ali Kılıçbay. İstanbul: Eren Yayınları, 1991.
• Muslim b. el-Ḥaccāc, Ebū’l-Ḥuseyn el-Ḳuşeyrī en-Nīsābūrī. Ṣaḥīḥu Muslim. Tah. Muḥammed Fuʾād ʿAbdulbāḳī. Beyrut: Dāru İḥyāʾi’t-Turās̱ i’l-ʿArabī, 1956.
• Özkul, Ali Efdal. Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi (1726-1750). Ankara: Dipnot Yayınları, 2010.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 c. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Sak, İzzet. “Şer’iyye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler: 17. ve 18. Yüzyıllar,” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 1992.
• et-Tirmiz̠ī, Ebū ʿĪsā Muḥammed b. ʿĪsā b. S̠evra es-Sulemī. Sunenu’t-Tirmiz̠ī. Tah. İbrāhīm ʿAṭve ʿİvaḍ. Kahire: Maṭbaʿatu Muṣṭafā el-Bābī el-Ḥalebī, 1975.
• Toledano, Ehud R. Suskun ve Yokmuşçasına: İslâm Ortadoğu’sunda Kölelik Bağları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• ʿUlvān, ʿAbdullāh Nāṣiḥ. Niẓāmu’r-Riḳḳ fī’l-İslām. Byy: Dāru’s-Selām, 2004.
• Wafi, Ali Abdu’l-Wahid. “İslâmiyete Göre Kölelik,” çev. Kemal Işık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9:1 (1962), ss.207-212.