Ebū’l-Berakāt el-Baġdādī’nin Risāle fī Māhiyyeti’l-Melāl Adlı Eseri: İnceleme, Eleştirel Metin ve Çeviri

Yıl 2016, , 1 - 46, 01.08.2016

Tuna Tunagöz

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001451

Öz

Bu çalışma, Ebū’l‐Berakāt el-BaŞdādī’ye (ö.547/1152) ait, usanç duygusunun oluşum nedenlerini açıklamayı konu edinen, Risāle fī Māhiyyeti’l-Melāl (Usancın Mahiyeti Hakkında Risale) adlı risaleye dair bir inceleme, risalenin tahkiki ve Türkçe tercümesini içermektedir. İnceleme kısmında, öncelikle, söz konusu risalenin el-BaŞdādī’ye aidiyeti, çeşitli delillerle gösterilmekte ve ayrıca risalenin, Büyük Selçuklu Devleti’ne tâbi olarak Yezd’de hüküm süren emir II. Gerşāsb Ferāmerz b. Alī’nin (hs.488-546 sonrası/1095-1151 sonrası) talebiyle kaleme alındığı ve büyük ihtimalle 517-537/1123-1143 yılları arasında telif edildiği tespit edilmektedir. Risalenin mevcut elyazmalarına dair bilgiler verilmekte ve metnin içeriğine yönelik açıklamalar yapılmaktadır. Risale metninin bu çalışmayla ilk defa sunulan tenkidli tahkiki, mevcut dört elyazmasına dayanarak gerçekleştirilmiştir. Makalenin sonunda risalenin Türkçe tercümesi yer almaktadır

Anahtar Kelimeler

Ebū’l‐Berakāt el-Baġdādī, II. Gerşāsb Ferāmerz b. Alī, Kākūyīler, İslam Felsefesi, Psikoloji, Usanç.

Abū al-Barakāt al-Baghdādī’s Risāla fī Māhiyyat al-Malāl: Study, Critical Edition, and Turkish Translation

Öz

Abū al-Barakāt al-Baghdādī’s Risāla fī Māhiyyat al-Malāl: Study, Critical Edition, and Turkish Translation This article is composed of an original study about a treatise in Arabic attributed to Abū alBarakāt al-Baghdādī (d.547/1152), the critical edition of the work, and its translation in Turkish. The treatise is entitled Risāla fī Māhiyyat al-Malāl (Treatise on the Essence of Ennui), which aims to explain the nature of and reasons for feeling ennui. This study first examines and shows the authenticity of the epistle’s attribution to Abū al-Barakāt al-Baghdādī through a variety of evidence, and then shows that treatise was composed upon a request by Gārshāsb II Farāmarz b. Alī (r.488–post 546/1095–post 1151), a ruler of a vassal state in Yazd under the Great Seljuq Empire. It is also shown that the treatise was probably written in a period between 517-537/1123-1143. Providing information about the extant manuscripts of the treatise accompanied by an analysis of its content, this study presents, in the second part, the first critical edition of the text based on these manuscripts, and finally offers a Turkish translation of the text

Anahtar Kelimeler

Abū al-Barakāt al-Baghdādī, Garshāsb II Farāmarz b. Alī, Kākūyids, Islamic

Kaynakça

• Aristoteles. “Metaphysics,” terc. William D. Ross, Complete Works of Aristotle: The Revised Oxford Translation, (ed.) Jonathan Barnes (Princeton: Princeton University Press, 1995) içinde, c.2, ss.1552-1728.
• ---------. Fī’n-Nefs. Terc. İsḥāḳ b. Ḥuneyn. Tah. Abdurraḥmān Bedevī. Beyrut: Dāru’l-Ḳalem, tsz.
• el-BaŞdādī, Ebū’l‐Berakāt. Kitābu Ṣaḥīḥi Edilleti’l-Naḳl fī Māhiyyeti’l-Aḳl, tah. Aḥmad al-Ṭayyib, “Un traité d’Abū l-Barakāt al-BaŞdādī sur l’intellect: (Kitāb Ṣaḥīḥ Adillat al-Naql fī Māhiyyat al-Aql),” Annales Islamologiques 16 (1980), ss.127-147 içinde, metin ss.135-147.
• --------. el-Kitābu’l-Muteber fī’l-Ḥikme. [Tah. Zeynu’l-Ābidīn el-Mūsevī, Abdullāh el-Alevī, Aḥmed b. Muḥammed el-Yemānī]. Haydarābād: İdāratu Cemiyyeti Dāirati’l-Maārifi’l-Us̠māniyye, 1357-8/1938-9.
• --------. Risāle fī Sebebi Ẓuhūri’l-Kevākib Leylen ve Ḫafāihā Nehāran. Tah. Tuna Tunagöz, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 20:38 (2015/1), ss.72-77.
• --------. Hāz̠ihi Risāletun fī’l-Melāl li-Ebī’l-Berakāt el-BaŞdādī (Yazma). Kitābḫāne-i Bozorg-i Ḥażret-i Āyetullāhi’l-Uẓmā Maraşī-yi Necefī, no.12388/6, vv.201a-203b.
• --------. Risāle fī’l-Kelāl li-Evḥadi’z-Zemān Ebī’l-Berakāt eṭ-Ṭabīb (Yazma). Kitābḫāne, Mūze ve Merkez-i Esnād-i Meclis-i Şūrā-yi Millī, no.706/2, ss.162-163.
• --------. Risāle fī’l-Melāl li-Evḥadi’z-Zemān Ebī’l-Berakāt eṭ-Ṭabīb rahimehullāhu teālā (Yazma). Sāzmān-i Kitābḫānehā, Mūzehā ve Merkez-i Esnād-i Āstān-i Ḳuds-i Rażavī, no.13134, vv.68b-69a.
• --------. Risāle li-Ebī’l-Berakāt el-BaŞdādī fī Māhiyyeti’l-Melāl (Yazma). Muessese-i Kitābḫāne ve Mūze-i Millī-yi Melik, no.6188/20, ss.136-143.
• el-Beyhaḳī, Ẓahīruddīn. Tārīḫu Beyhaḳ. Tah. ve terc. Yūsuf el-Hādī. Dimeşḳ: Dāru İḳra, 1425/2004.
• --------. Kitābu Tetimmeti Ṣivāni’l-Ḥikme. Tah. Muḥammed Şefī. Lahor, 1351/1932.
• --------. Tārīḫu Ḥukemāi’l-İslām. Tah. Muḥammed Kurd Alī. Dimeşḳ: Maṭbaatu’t- Teraḳḳī, 1365/1946.
• --------. Tārīḫu Ḥukemāi’l-İslām. Tah. Memdūḥ Ḥasen Muḥammed. Kahire: Mektebetu’s̱-S̠eḳāfeti’d-Dīniyye, 1417/1996.
• --------. Tetimmetu Ṣivāni’l-Ḥikme. Tah. Rafīḳ el-Acem. Beyrut: Dāru’l-Fikri’l- Lubnānī, 1994.
• el-Bundārī, el-Fetḥ b. Alī. Kitābu Zubdeti’n-Nuṣra ve Nuḫbeti’l-Uṣra. Tah. Martijn T. Houtsma, Recueil de Textes relatifs à l’histoire des Seldjoucides II: Historie des Seldjoucides de l’Irâq par al-Bondârî d’après Imâd ad-dîn al- Kâtib al-Isfahânî. Leiden: E. J. Brill, 1889.
• Bosworth, Clifford E. “Abū Kālījār Garšāsp (I),” Encyclopaedia Iranica, c.1, s.328.
• --------. “Abū Kālījār Garšāsp (II),” Encyclopaedia Iranica, c.1, ss.328-329.
• --------. “Alī b. Farāmarz,” Encyclopaedia Iranica, c.1, ss.848-849.
• --------. “Kākūyids,” The Encyclopaedia of Islam: New Edition, c.4, ss.465-467.
• --------. The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2004.
• Canby, Sheila R., Deniz Beyazit, Martina Rugiadi, and A. C. S. Peacock. Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs. New York: The Metropolitan Museum of Arts, 2016.
• Cihānpūr, Ferheng. “Tārīḫ-i Telīf-i Nuzhetnāme-i Alāī,” Nuzhetnāme-i Alāī, tah. Ferheng Cihānpūr (Tahran: Muessese-i Muṭālaāt ve Taḥḳīḳāt-i Ferhengī, 1362HŞ/1983-4) içinde, ss.44-61.
• Contadini, Anna. “A Wonderful World: Folios From a Dispersed Manuscript of the Nuzhat-Nāma,” Muqarnas 21 (2004), ss. 95-120.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c.10, ss.300-309.
• --------. Gazzâlî’ye Göre İslâm Ahlâkı: Teori ve Pratik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Çetin, Osman. “Horasan,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c.18, ss.234-241.
• Dirāyetī, Muṣṭafā. Fihristvāre-i Destneveşthā-yi Īrān. Tahran: Kitābḫāne, Mūze ve Merkez-i Esnād-i Meclis-i Şūrā-yi İslāmī, 1389HŞ/2010.
• Dirāyetī, Muṣṭafā & Dirāyetī, Muctebā. Fihristgān-i Nusḫahā-yi Ḫattī-yi Īrān. Sāzmān-i Esnād ve Kitābhāne-yi Millī-yi Cumhūrī-yi İslāmī-yi Īrān, 1390HŞ/2011.
• Erdemir, Ayşegül Demirhan. “Ahlât-ı Erbaa,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c.2, s.24.
• el-İazzālī, Ebū Hāmid. Filozofların Tutarsızlığı: Tehâfutu’l-Felâsife. Neşir ve terc. Mahmut Kaya & Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik, 2014.
• --------. “Faṣlu’t-Tefriḳa,” Mecmūatu Rasāili’l-İmām el-İazzālī, tah. İbrāhīm Emīn Muḥammed (Kahire: el-Mektebetu’t-Tevfīḳiyye, tsz.) içinde, ss.253-274.
• Güner, Ahmet. “Kâkûyiler,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c.24, ss.219-221.
• el-Ḫalīlī, Cafer. Mevsūatu’l-Atebāti’l-Muḳaddese. Beyrut: Muessesetu’l-Alā li’l- Maṭbaāt, 1987.
• İbn Ebī Uṣaybia. Uyūnu’l-Enbā fī Ṭabaḳāti’l-Eṭibbā. Tah. Nizār Riḍā. Beyrut: Dāru Mektebeti’l-Ḥayāh, tsz.
• İbn Ḫaldūn, Abdurraḥmān. Dīvānu’l-Mubtede ve’l-Ḫaber fī Tārīḫi’l-Arab ve’l- Berber. Tah. Ḫalīl Şeḥāde. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1408/1988.
• İbn Kes̠īr, Ebū’l-Fidā. el-Bidāye ve’n-Nihāye. Tah. Alī Şīrī. Beyrut: Dāru İḥyāi’t- Turās̠i’l-İslāmī, 1408/1988.
• İbn Miskeveyh, Ebū Alī. Tehz̠ību’l-Aḫlāḳ. Tah. İmād el-Hilālī. Bağdat: Menşūrātu’l-Cemel, 2011.
• İbn Ruşd, Ebū’l-Velīd. Tefsīru Mā Bade’ṭ-Ṭabīa. Tah. Maurice Bouyges. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1938.
• İbn Sīnā, Ebū Alī. eş-Şifā. Tah. İbrāhīm Medkūr, Saīd Zāyid, G. Ḳanavātī. Kum: Mektebetu Āyetillāh el-Maraşī, 1404/1984.
• --------. Dânişnâme-i Alâî: Alâî Hikmet Kitabı. Terc. Murat Demirkol. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurum Başkanlığı Yayınları, 2013.
• --------. el-Ḳānūn fī’ṭ-Ṭibb. Tah. Muḥammed E. eḍ-Ḍanāvī. Beyrut: Dāru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• --------. el-Mebde ve’l-Meād. Tah. Abdullāh Nūrānī. Tahran: Muessese-i Muṭālaāt-i İslāmī-yi Dānişgāh-ı McGill Şube-i Tihrān, 1363HŞ/1984.
• --------. “Ḥayy b. Yaḳẓān,” Ḥayy b. Yaḳẓān li-İbn Sīnā ve İbn Ṭufeyl ve es- Suhraverdī, tah. Aḥmed Emīn (Dimeşḳ: Dāru’l-Medā li’s̠-S̠eḳāfe ve’n- Neşr, 2005) içinde, ss.43-54.
• --------. el-İşārāt ve’t-Tenbīhāt. Tah. Muctebā ez-Zāriī. Kum: Muessese-i Būstān-i Kitāb, 2013.
• --------. en-Necāh mine’l-İarḳ fī Baḥri’d-Ḍalālāt. Tah. Muḥammed T. Dānişpejūh. Tahran: İntişārāt-ı Dānişgāh-i Tahrān, 1387HŞ/2008.
• --------. Manṭiḳu’l-Meşriḳiyyīn. Kum: Menşūrātu Mektebeti Āyetullāhi’l-Uẓmā el- Maraşī en-Necefī, 1405/1985.
• İbnu’l-Esīr, İzzuddīn. el-Kāmil fī’t-Tārīḫ. Tah. Umer A. Tedmurī. Beyrut: Dāru’l- Kitābi’l-Arabī, 1418/1997.
• İbnu’l-Fuvaṭī, Kemāluddīn. Mecmau’l-Ādāb fī Mucemi’l-Elḳāb. Tah. Muḥammed el-Kāẓim. Tahran: Muessesetu’ṭ-Ṭibāa ve’n-Neşr, Vizāratu’s̠-S̠eḳāfe ve’l- İrşādi’l-İslāmī, 1416.
• İbnu’l-Ḳiftī, Cemāluddīn. İnbāhu’r-Ruvāt alā Enbāhi’n-Nuḥāt. Tah. Muḥammed Ebū’L-Faḍl İbrāhīm. Kahire: Dāru’l-Fikri’l-Arabī, 1406/1982.
• --------. İḫbāru’l-Ulemā bi-Aḫbāri’l-Ḥukemā. Tah. İbrāhīm Şemsuddīn. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• İbnu’l-Verdī, Zeynuddīn. Tārīḫu İbni’l-Verdī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Kitapçı, Zekeriya. Abbasi Hilâfetinde Selçuklu Hâtunları ve Türk Sultanları. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 1994.
• Lambton, Ann K. S. Continuity and Change in Medieval Persia: Aspects of Administrative, Economic and Social History, 11th-14th Century. London: I. B. Tauris, 1988.
• el-MerāŞī, Ḥasen. “Taḳdīm ve Taḥḳīḳ,” Risāletān fī’l-Manṭiḳ ve’l-Felsefe, tah. Ḥasen el-MerāŞī (Tahran: Şems-i Tebrīzī, 2006) içinde, ss.5-28.
• Mehrīzī, Muḥammed Ebūī. “Siyer-i Ḥayāt-i Ferhengī-yi Ḫānedān-i Kākūye,” Faṣlnāme-i İlmī-Taḥḳīḳī 1:1 (1384HŞ/2004), ss.9-18.
• Özaydın, Abdülkerim. “Muhammed b. Rüstem,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c.30, ss.567-568.
• --------. “Hasan Sabbâh,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c.16, ss.347-350.
• Özpilavcı, Ferruh. “Ebu’l-Berekât el-Bağdâdî’de Nefs Teorisi,” Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2000.
• Öztuna, Yılmaz. Devletler ve Hânedanlar: İslâm Devletleri. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2005.
• Pines, Shlomo. “Le-Ḥeḳer Peruşo şel Ebū’l‐Berakāt el-BaŞdādī al Sefer Ḳohelet: Arbaah Tekstīm,” Tarbiẕ 33:2 (1963), ss.198-213.
• eṣ-Ṣafedī, Ḫalīl b. Aybek. el-Vāfī bi’l-Vefeyāt. Tah. Aḥmed el-Arnaūṭ & Turkī Muṣṭafā. Beyrut: Dāru İḥyāi’t-Turās̠i’l-Arabī, 2000. Umer b. Sehlān. “Nehcu’t-Taḳdīs,” Risāletān fī’l-Manṭik ve’l-Felsefe, tah. es-Sāvī, Ḥasen el-MerāŞī (Tahran: Şems-i Tebrīzī, 2006) içinde, ss.31-70.
• Tunagöz, Tuna. “İslam Bilim Tarihinden Bir Sayfa: Risâle fī sebebi zuhûri’l-kevâkib leylen ve hafâihâ nehâran (İnceleme, Tenkitli Metin ve Çeviri),” Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 20:38 (2015/1), ss.39-82.
• --------. “Ebû’l-Berakât el-Bağdâdî’de Tanrı Düşüncesi,” Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2012.
• Zambaur, Eduard K. M. von, Manuel de Généalogie et de Chronologie pour l’Histoire de l’Islam. Hannover: Librairie Orientaliste Heinz Lafaire,1927.
• eẕ-Ẕehebī, Şemsuddīn. Tārīḫu’l-İslām ve Vefeyātu’l-Meşāhīr ve’l-Alām. Tah. Beşşār A. Marūf. Beyrut: Dāru’l-İarbi’l-İslāmī, 1424/2003. İSAM, “Yazma Eserlerin Tahkikinde Takip Edilecek Esaslar,” http://www.isam.org.tr/index.cfm?fuseaction=objects2.detail_content&cid= 64 (17.07.2016).