On the Concept of “Muwallah”

Yıl 2012, , 35 - 54, 01.04.2012

Eyüp Öztürk

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001095

Cited By: 1

Öz

This article explores the meaning of the word „muwallah‟ that seems to have first appeared in the 7th/13th century Sufi and history texts. However, these texts do not explicitly state which groups of Sufis were meant by this term. Investigation of the dervishes who were designated as muwallah reveals the fact that they were Sufis whose behaviors and conducts deviated from the practices of Islam and orthodox Sufism. The term was commonly used to describe both the Sufis affiliated with Qalandariyya, Ḥaydariyya and Rifā iyya and those majdhūb dervishes who were not affiliated with any of the Sufi orders. It becomes clear from the analysis of the use of the term muwallah that, unlike some scholars who argue for its peculiarity to Qalandariyya, the term is not restricted to a certain order. Rather, it was used in a way to include all types of dervishes who acted and lived in ways contrary to the established doctrines and practices regardless of their affiliation

Anahtar Kelimeler

Muwallah, Qalandariyya, Ḥaydariyya, Rifā iyya, Taṣawwuf

“Muvelleh” kavramı üzerine

Öz

7./13. yüzyıla ait tasavvuf ve tarih kaynaklarında görülmeye başlanan “muvelleh” kavramının kimleri kapsadığına dair bu kaynaklarda çok açık ifadeler yoktur. Ancak muvelleh diye nitelenen dervişler incelendiğinde, bunların tasavvufun yerleşik inanç ve uygulamalarına muhalif tavırlar sergileyen dervişler olduğu anlaşılmaktadır. Muvelleh terimi, sadece Ḳalenderī, Ḥaydarī, Rifā ī tarikatlarına mensup sûfîler için değil, bunların dışında belli bir tarikata mensup olmayan meczūb nitelikli dervişler için de kullanılmıştır. Dolayısıyla muvelleh kelimesinin, iddia edildiği üzere belli bir tarikatın mensuplarını işaret etmediği, hangi tarikata bağlı olursa olsun, yerleşik inanç ve yaşam biçimine muhalif tavırlar sergileyen bütün derviş gruplarını kapsadığı ortaya çıkmaktadır

Anahtar Kelimeler

Muvelleh, Ḳalenderīlik, Ḥaydarīlik, Rifā īlik, Tasavvuf

Kaynakça

• el- Acem, Refīḳ. Mevsū atu Muṣṭalaḥāti’t-Taṣavvufi’l-İslāmī. Beyrut: Mektebetu Lubnān, 1999.
• Aḥmedī. İskender-Nāme. Haz. İsmail Ünver. Ankara: TDK Yayınları, 1983.
• Aḫterī, Muṣṭafā b. Şemsuddīn el-Ḳaraḥiṣārī. Aḫterī-i Kebīr. İstanbul, 1310.
• Alī-Şīr Nevāyī. Nesāyimu’l-Maḥabbe min Şemāyimi’l-Fütüvve. Haz. Kemal Eraslan. Ankara:
• TDK Yayınları, 1996.
• el- Aynī, Ebū Muḥammed Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed el-Ḥanefī. İḳdu’l-Cumān fī Tārīḫi Ehli’z-Zamān. Tah. Muḥammed Muḥammed Emin. Kahire: el-Hey etu‟l-Miṣriyyetu‟l- Āmme li‟l-Kitab, 1987.
• el-Bedrī, Ebū Bekr b. Abdullāh ed-Dimaşḳī. Nuzhetu’l-Enām fī Meḥāsini’ş-Şām (Yazma), Süleymaniye Kütüphanesi-Atıf Efendi, no.1940.
• el-Birzālī, Ebū Muḥammed Alemuddīn Ḳāsim b. Muḥammed. Tārīḫ (Yazma), Topkapı Sarayı Kütüphanesi-III. Murad, no.2951-2.
• ---------. el-Vefeyāt. Tah. Ebū Yaḥyā el-Kenderī. Kuveyt: İarrās, 2005.
• Cāmī, Abdurraḥmān. Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds. Terc. Lâmi‟î Çelebi; haz. Süleyman Uludağ Mustafa Kara. İstanbul: Marifet, 2005.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber, 1997.
• Devletşāh. Tezkire-i Devletşah. Terc. Necati Lugal. İstanbul: MEB Yayınları, 1994.
• Digby, Simon, “Qalandars and Related Groups-Elements of Social Deviance in the Religious Life of the Delhi Sultanate of the Thirteenth and Fourteenth Centuries,” Yohanan Friedmann (ed.), Islam in Asia, c.1, South Asia (Kudüs: Magnes Press, 1984) içinde, ss.60-108.
• Dols, Michael W. Majnūn: The Madman in Medieval Islamic Society. Ed. Diana E. Immisch. Oxford: Clarendon Press, 1992.
• Ebū Şāme el-Maḳdisī, Ebū‟l-Ḳāsim Şihabuddīn Abdurraḥmān. Terācimu Ricāli’l- Ḳarneyni’s-Sādis ve’s-Sābi . Tah. Muḥammed Zāhid el-Kevs erī. Beyrut: Dāru‟l-Cīl, 1974.
• Eflākī, Aḥmed. Ariflerin Menkıbeleri. Terc. Tahsin Yazıcı, İstanbul: Kabalcı, 2006.
• Erkan, Arif. el-Beyân: Arapça-Türkçe Büyük Sözlük. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2006.
• el-Ḫāfī, Faṣīḥuddīn Aḥmed b. Celāluddīn Muḥammed. Mucmel-i Faṣīḥī. Tah. Maḥmūd Ferruḫ. Meşhed: Kitābfurūş-i Bāstān, 1341.
• İbnu‟l- Arabī, Ebū Abdullāh Muḥyīddīn Muḥammed b. Alī. Fütûhât-ı Mekkiyye. Terc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera, 2007.
• İbnu‟l-Cezerī, Ebū Abdullāh Şemsuddīn Muhammed b. İbrāhim. Tārīḫu avādis i’z-Zamān ve Enbā ihi ve Vefayātu’l-Ekābir ve’l-A yān min Ebnā ihi. Tah. Umer Abdusselām Tedmurī. Beyrut: el-Mektebetu‟l- Aṣriyye, 1998.
• İbn Ebī‟l-Manṣūr, Ṣafiyyuddīn. Risāle. Tah. Denis Gril. Kahire: Institut Français d‟Archéologie Orientale, 1986.
• İbn Ḥacer el- Asḳalānī, Ebū‟l-Faḍl Şihābuddīn Aḥmed. Tabṣīru’l-Muntebih bi-Taḥrīri’l- Muştebih. Tah. Muḥammed Alī en-Neccār & Alī Muḥammed el-Becāvī. Beyrut: el- Mektebetu‟l- İlmiyye, tsz.
• İbnu‟l- İmād, Ebū‟l-Felāḥ Abdulḥayy b. Aḥmed. Şeẕerātu’ẕ-Ẕeheb fī Aḫbāri Men Ẕeheb. Beyrut: Dāru İḥya i‟t-Turās i‟l- Arabī, tsz.
• İbn Kes īr, Ebū‟l-Fidā İmāduddīn İsmā īl b. Umer. el-Bidāye ve’n-Nihāye. Tah. Ṣidḳī Cemīl el- Aṭṭār. Beyrut: Dāru‟l-Fikr, 1996.
• İbn Manẓūr, Ebū‟l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem el-Enṣārī. Lisānu’l- Arab. Beyrut, tsz.
• İbnu‟s-Serrāc, Ebû Abdullāh İzzuddīn Muḥammed b. Alī ed-Dimaşḳī eş-Şāfi ī. Teşvīḳu’l- Ervāḥ ve’l-Ḳulūb ilā Ẕikri Allāmi’l-İuyūb (Yazma), Süleymaniye Kütüphanesi- Amcazâde Hüseyin Paşa, no.272.
• ---------. Tuffāḥu’l-Ervāḥ ve Miftāḥu’l-Erbāḥ (Yazma), Princeton Üniversitesi Kütüphanesi- Robert Garrett Bölümü, no.97.
• İbn Sīde, Ebū‟l-Ḥasen Alī b. İsmā īl. el-Muḥkem ve’l-Muḥīṭu’l-A ẓam fī’l-LuŞa. Tah. Abdussettār Aḥmed Ferrāc. Kahire: Ma hedu‟l-Maḫṭūṭāt bi-Cāmi ati‟d-Duveli‟l- Arabiyye, 1968.
• İbn Ḳāḍī Şuhbe, Ebū‟ṣ-Ṣidḳ Taḳiyyuddīn Ebū Bekr b. Aḥmed. Tārīḫu İbn Ḳāḍī Şuhbe. Tah. Adnān Dervīş. Şam: Institut Français de Damas, 1994.
• İbn TaŞrīberdī, Ebū‟l-Meḥāsin Cemāluddīn Yūsuf. el-Menhelu’ṣ-Ṣāfī ve’l-Mustevfī ba de’l- Vāfī. Tah. Muḥammed Muḥammed Emīn. Kahire: el-Hey etu‟l-Miṣriyyetu‟l- Āmme li‟l- Kitāb, 1984.
• ---------. ed-Delīlu’ş-Şāfī alā’l-Menheli’ṣ-Ṣāfī. Tah. Fehīm Muḥammed Şeltūt. Mekke: Cāmi atu Ummi‟l-Ḳurā, 1980.
• İbn Teymiyye, Ebū‟l- Abbās Taḳiyyuddīn Aḥmed b. Abdulḥalīm. Mecmū u Fetāvā İbn Teymiyye. Tah. Abdurraḥmān b. Muḥammed b. Ḳāsim. Medine, 2004.
• İbn Ṭūlūn, Ebū‟l-Faḍl Şemsuddīn Muḥammed b. Alī b. Aḥmed eṣ-Ṣāliḥī. Mufākehetu’l- Ḫillān fī avādis i’z-Zamān. Tah. Ḫalīl el-Manṣūr. Beyrut: Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, 1998.
• İbnu‟l-Verdī, Ebū Ḥafṣ Zeynuddīn Umer b. Muẓaffer b. Umer. Tetimmetu’l-Muḫtaṣar fī Aḫbāri’l-Beşer. Tah. Aḥmed Rif at el-Badrāvī. Beyrut: Dāru‟l-Ma rife, 1970.
• Karamustafa, Ahmet T. “Yesevîlik, Melâmetîlik, Kalenderîlik, Vefâîlik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu,” Ahmet Yaşar Ocak (ed.), Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (Ankara: TTK Yayınları, 2005) içinde, ss.61-88.
• el-Kāşānī, Kemāluddīn Abdurrazzāḳ b.Ebī‟l-İanā im Muḥammed. İṣṭilāḥātu’ṣ-Ṣūfiyye. Tah. Muḥammed Kemāl İbrāhīm Ca fer. Kahire: el-Hey etu‟l-Miṣriyyetu‟l- Āmme li‟l-Kitāb, 1981.
• el-Kutubī, Muḥammed b. Şākir b. Aḥmed ed-Dimaşḳī. Uyūnu’t-Tevārīḫ (Yazma), Süleymaniye Kütüphanesi-Karaçelebizâde, no.4439.
• Lane, E.W. An Arabic-English Lexicon. Cambridge: The Islamic Texts Society, 1984.
• Maluf, Louis. el-Muncid fī’l-LuŞa ve’l-A lām. Beyrut: Dāru‟l-Maşriḳ, 1986.
• Massignon, Louis. Doğuş Devrinde İslâm Tasavvufu. Terc. Mehmed Ali Aynî; haz. Osman Türer & Cengiz Gündoğdu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2006.
• Meri, Joseph W. The Cult of Saints among Muslims and Jews in Medieval Syria. Oxford: Oxford University Press, 2002. el-Murādī, Ebū‟l-Faḍl Muḥammed Ḫalīl b. Alī. Silku’d-Durer fī A yāni’l-Ḳarni’s -S ānī Aşar. Beyrut: Dāru‟l-Beşā ir el-İslāmiyye, 1988. en-Neysābūrī, Ebū‟l-Ḳāsim. Akıllı Deliler: Ukalâu’l-Mecânîn. Terc. Yahya Atak, İstanbul: Şule, 2002.
• Nicholson, R. A. “Meczûp,” MEB İslam Ansiklopedisi, c.7, s.447-448.
• en-Nu aymī, Abdulḳādir Muḥammed. ed-Dāris fī Tārīḫi’l-Medāris. Tah. Ca fer el-Ḥasenī. Kahire: Mektebetu‟s -S eḳāfeti‟d-Dīniyye, 1988.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sufilik: Kalenderîler (XIV-XVII Yüzyıllar). Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Özdemir, H. Ahmed. Moğol İstilası: Cengiz ve Hülagû Dönemleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Renard, John. Historical Dictionary of Sufism. Lanham: The Scarecrow Press, 2005.
• eṣ-Ṣafedī, Ṣalāḥuddīn Ḫalīl b. Aybek. A yānu’l- Aṣr ve A vānu’n-Naṣr. Tah. Alī Ebū Zeyd. Beyrut: Dāru‟l-Fikri‟l-Mu aṣır, 1998.
• es-Seḫāvī, Şemsuddīn Muḥammed b. Abdurraḥmān. eḍ-Ḍav u’l-Lāmi li-Ehli’l-Ḳarni’t-Tāsi . Beyrut: Dāru Mektebeti‟l-Ḥayāh, tsz.
• Steingass, F. A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beyrut: Librarie du Liban Publishers, 1998.
• eş-Şa rānī, Ebū Abdurraḥmān Abdulvahhāb b. Aḥmed el-Miṣrī. Levāḳiḥu’l-Envār fī Ṭabaḳāti’l-Aḫyār el-meşhūr bi’ṭ-Ṭabaḳāti’l-Kubrā. Tah. Abdurraḥmān Ḥasen Maḥmūd. Kahire: Mektebetu‟l-Ādāb, 2001.
• Şitā, İbrāhīm ed-Desūḳī. el-Mu cemu’l-Fārisiyyu’l-Kebīr: Fārisī- Arabī = Ferheng-i Buzurg-i Fārisī: Fārisī- Arabī. Kahire: Mektebetu Medbūlī, 1992.
• el- Umerī, Ebū‟l- Abbās Şihābuddīn Aḥmed b. Yaḥyā b. Faḍlullāh. Mesāliku’l-Ebṣār fī Memāliki’l-Emṣār: Ṭavā ifu’l-Fuḳarā i’ṣ-Ṣūfiyye. Tah. Bessām Muḥammed Bārūd. Abu Dabi: el-Mecma u‟s -S eḳāfī, 2001.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet, 1991.
• ---------. “Meczup,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.28, ss. 285-286.
• Wehr, Hans. A Dictionary of Modern Written Arabic. London & Beyrut: Librairie du Liban, 1974.
• el-Yūnīnī, Ebū‟l-Fetḥ Ḳuṭbuddīn Mūsā b. Muḥammed. Ẕeylu Mir āti’z-Zamān. Li Guo (ed.), Early Mamluk Syrian Historiography: al-Yūnīnī‟s Dhayl Mir āt al-Zamān (Leiden: E. J. Brill, 1998) içinde.
• ez-Zebīdī, Ebū‟l-Feyḍ Murtaḍā Muḥammed b. Muḥammed. Tācu’l- Arūs min Cevāhiri’l- Ḳāmūs. [Kahire], 1306.
• eẕ-Ẕehebī, Ebū Abdullāh Şemsuddīn Muḥammed b. Aḥmed. Tārīḫu’l-İslām ve Vefeyātu’l- Meşāhīr ve’l-A lām. Beyrut: Dāru‟l-Kitābi‟l- Arabī, 1998.
• ---------. el- İber fī Ḫaberi Men İaber. Tah. Ebū Hācer Muḥammed ZaŞlūl. Beyrut: Dāru‟l- Kutubi‟l- İlmiyye, 1985.