A Ḥanbalite Interpretation of al-Uṣūl al-Khamsah: the case of al-Qāḍī Abū Ya lā al-Farr

Yıl 2012, , 55 - 84, 01.04.2012

İbrahim Aslan

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001096

Cited By: 3

Öz

A Ḥanbalite Interpretation of al-Uṣūl al-Khamsah: the case of al-Qāḍī Abū Ya lā al-Farr This article is intented to analyze in an integrated manner different interpretations by the Ḥanbalī scholar al-Qāḍī Abū Ya lā al-Farr (d.458/1066) of the Mu tazilī doctrine of al-Uṣūl al-Khamsah. In other words, this study points out an intellectual transformation of a Ḥanbalī scholar who belongs to a school of thought opposing the views of the Mu tazilī school. In this regard, Abū Ya lā favoured, concerning the principle of tawḥīd, neither the extreme view of divine transcendence (tanzīh) as was held by the Mu tazilah, nor the anthropomorphistic approach (tashbīh) adopted by the Salaf scholars. With regard to the principle of justice, however, he sided with the Ash arite approach focusing primarily on the divine attribute of omnipotence. As for the principle of al-wa d wa al-wa īd, he asserted that since divine justice is blended with compassion, the grave sinner would lose not his/her faith altogether but rather perfect faith. Regarding the principle of al-manzilah bayna al-manzilatayn, he, opting for the Ash arite theory of Kasb (acquisition), claimed that man is not capable of creating his own actions. Thus man is neither free as is the case with the Mu tazilah, nor is he coerced in his acts as is the case with the Jahmiyyah. Concerning the principle of al-amr bi-al-ma rūf wa alnahy an al-munkar, on the other hand, he rejected the political content of the concept found in the Mu tazilī notion and defined the principle theologically to mean pointing out what is true and rejecting what goes against it

Anahtar Kelimeler

al-Uṣūl al-Khamsah, al-Qāḍī Ab Ya lā al-Farrā , Ḥanbalites, Mu tazilah

El-Uṣūlu’l-Ḫamse’nin Ḥanbelī yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Yal ā el-Ferrā örneği

Öz

Makale, Ḥanbelī âlim el-Ḳāḍī Ebū Ya lā‟nın Mu tezile kelâm çevresi tarafından geliştirilen elUṣūlu’l-Ḫamse doktrinine getirdiği farklı yorumları bir bütünlük içerisinde irdelemektedir. Diğer bir deyişle bu çalışma, Mu tezilî doktrine karşıt bir söylemi benimsemiş olan Ḥanbelī bir âlimin düşünce sistemindeki dönüşümünü ortaya koymaktadır. Bu temelde Ebū Ya lā, tevḥ d ilkesinde ne Mu tezile gibi aşırı tenzihçi ne de Selef uleması gibi teşbihe kapı aralayan bir tutum içerisinde olmuştur. Adālet ilkesinde ise kudrete vurgu yapan Eş ar yaklaşıma yakın durmuştur. El-va d ve’l-va īd ilkesine gelince, o, ilahî adaletin rahmetle yoğrulduğunu ve bu sebeple, büyük günah işleyenin imandan değil, kemâl düzeyde bir imana sahip olmaktan mahrum kalacağını ileri sürmüştür. El-menzile beyne’l-menzileteyn ilkesinde ise o, Eş ar Kesb teorisine dayanarak insanın kendi fiillerini yaratmasından söz edilemeyeceğini belirtmiştir. Şu halde insan, ne Mu tezile‟de olduğu gibi özgürdür ne de Cehmiyye‟nin ileri sürdüğü gibi mutlak bir cebr altındadır. El-emr bi’l-ma rūf ve’n-nehy ani’l-munker ilkesinde de o, kavramın Mu tezilī düşüncedeki politik içeriğini reddetmiş; ilkeyi, hakikatin ortaya konması ve karşıt tezlerin reddedilmesi anlamında teolojik olarak tanımlamıştır

Anahtar Kelimeler

el-Uṣūlu’l-Ḫamse, el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā, Ḥanbelīlik, Mu tezile

Kaynakça

• Abdulcebbār b. Aḥmed, Ebū‟l-Ḥasen el-Esedābādī el-Ḳāḍī. el-MuŞnī fī Ebvābi’t-Tevḥīd ve’l- Adl. Tah. Tevfīḳ eṭ-Ṭavīl & Sa īd Zāyid. Kahire: Vizāretu‟s -S eḳāfe ve‟l-İrşādi‟l-Ḳavmī, tsz.
• ---------. el-Muḥī bi’t-Teklīf. Tah. Umer es-Seyyid Aẓmī & A med Fu ād el-Ehvānī. Kahire: ed-Dāru‟l-Miṣriyye, tsz.
• ---------. el-Uṣūlu’l-Ḫamse. Tah. Fayṣal Bedīr Avn. Kuveyt: Cāmi atu‟l-Kuveyt, 1998.
• ---------. Şerḥu’l-Uṣūli’l-Ḫamse. Tah. Abdulkerīm Us mān. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1996.
• el-Āmidī, Ebū l-Ḥasen Seyfuddīn Alī b. Muḥammed. el-İḥkām fī Uṣūli’l-Aḥkām. Tah. Abdurrazzāḳ Afīfī. Riyad: Dāru‟ṣ-Ṣumay ī, 2003.
• Aslan, İbrahim. “Maturidî‟nin Uluhiyet Tasavvuru,” Şaban Ali Düzgün (ed.), Maturidî’nin Düşünce Dünyası (Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011) içinde, ss. 45-83.
• el-Cuveynī, Ebū‟l-Me ālī Abdulmelik b.
• Abdullāh. el-Burhān fī Uṣūli’l-Fiḳh. Tah.
• Abdul aẓīm ed-Dīb. Doha: Cāmi atu Ḳaṭar, 1399.
• Ebū Ya lā Muḥammed b. Ḥuseyn el-Ferrā el-Ḳāḍī. Kitābu’l-Mu temed fī Uṣūli’d-Dīn. Taḥ. Vedī Zeydān Ḥaddād. Beyrut: Dāru‟l-Meşriḳ, 1986.
• ---------. el- Udde fī Uṣūli’l-Fiḳh. Tah. Aḥmed b. Alī Seyr el-Mubārekī. Riyad, 1990.
• el-Eş arī, Ebū‟l-Ḥasen İbn Ebī Bişr Alī b. İsmā īl. Kitābu’l-Luma fī’r-Redd alā Ehli’z-ZeyŞ ve’l-Bida . Tah. Ḥammūde İurābe. Kahire: el-Hey etu‟l- Āmme li-Şu ūni‟l-Maṭābi i‟l- Emīriyye, 1975.
• ---------. Risāletu İstiḥsāni’l-Ḫavḍ fī İlmi’l-Kelām. Tah. Seyyid Şerefuddīn Aḥmed. Haydarabad: Matba atu Meclisi Dā ireti‟l-Ma ārif, 1979.
• el-Ḫallāl, Ebū Bekr Aḥmed b. Muḥammed. el-Emr bi’l-Ma rūf ve’n-Nehy ani’l-Munker. Tah. Yaḥyā Murād. Beyrut:Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, 2003.
• el-Ḫayyāṭ, Ebū‟l-Ḥuseyn Abdurraḥīm b. Muḥammed (ö.300/912). el-İntiṣār ve’r-Redd alā İbni’r-Rāvendī el-Mulḥid. Tah. Muḥammed Ḥicāzī. Kahire: Mektebetu‟ - eḳāfeti‟d- Diniyye, tsz.
• İbn Ebī Ya lā, Ebū‟l-Ḥuseyn Muḥammed b. el-Ḳāḍī Ebī Ya lā el-Ferrā . Kitābu’l-İ tiḳād. Tah. Muḥammed b. Abdurraḥmān el-Ḫamīs. Riyad: Dāru‟l-Aṭlasi‟l-Ḫaḍrā , 2002.
• İbn Ebī‟d-Dunyā, Abdullāh b. Muḥammed. Kitābu’l-Emr bi’l-Ma rūf ve’n-Nehy ani’l- Munker. Tah. Ṣalāḥ b. Āyiḍ eş-Şellāḥī. Medine: Mektebetu‟l-İurabā el-Es eriyye, 1997.
• İbn Ḥāmid, Ebū Abdullāh el-Ḥasen b. Ḥāmid el-Ḥanbelī. Tehẕību’l-Ecvibe. Tah. es-Seyyid Ṣubḥī es-Sāmerrā ī. Beyrut: Ālemu‟l-Kutub,1988.
• İbn Ḳudāme, Ebū Muḥammed Muvaffaḳuddīn Abdullāh b. Aḥmed. er-Redd alā İbn Aḳīl. Tah. Aḥmed Ferīd el-Mezīdī. Beyrut: Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, 2004.
• İbn Teymiyye, Ebū‟l- Abbās Taḳiyyuddīn Aḥmed b. Abdulḥalīm. Mecmu u Fetāvā İbn Teymiyye. Tah. Abdurraḥmān b. Muḥammed b. Ḳāsim. Riyad: Dāru‟l-Vefā , 2004.
• ---------. Der u Te āruḍi’l- Aḳl ve’n-Naḳl. Tah. Muḥammed Reşād Sālim. Riyad: Cāmi atu‟l- İmām Muḥammed ibn Sa ūd el-İslāmiyye, 1399.
• ---------. el-Emr bi’l-Ma rūf ve’n-Nehy ani’l-Munker. Tah. Muḥammed es-Seyyid el- Culeynid. Cidde: Dāru‟l-Muctama , tsz.
• İbnu‟l-Cevzī, Ebū‟l-Ferec Cemāluddīn Abdurraḥmān b. Alī. Menāḳibu’l-İmām Aḥmed ibn Ḥanbel. Tah. Abdullāh b. Abdulmuḥsin et-Turkī. Riyad: el-Hicr, 1409.
• İbnu‟l-Murtaḍā, Aḥmed b. Yaḥyā. el-Baḥru’z-Zaḫḫār el-Cāmi li-Meẕāhibi Ulemā i’l-Emṣār. Tah. M.M. Tāmir. Beyrut: Dāru‟l-Ḥikmeti‟l-Yemāniyye, 2001.
• ---------. Kitābu’l-Ḳalā id fī Taṣḥīḥi’l- Aḳā id. Tah. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Dāru‟l- Meşriḳ, 1986. el-Malaṭī, Ebū‟l-Ḥuseyn Muḥammed b. Aḥmed. et-Tenbīh ve’r-Redd alā Ehli’l-Ehvā ve’l- Bida . Tah. Muḥammed Zāhid el-Kevs erī. Bağdat: Mektebetu‟l-Mus ennā, 1968. el-Māturīdī, Ebū Manṣūr Muḥammed b. Muḥammed. Te vīlātu’l-Ḳur ān. Tah. Ahmet Vanlıoğlu ve diğerleri; ed. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayıncılık, 2005.
• Meḳāliḥ, Abdul azīz. Ḳirā a fī Fikri’z-Zeydiyye ve’l-Mu tezile. Beyrut: Dāru‟l- Avde, 1982.
• en-Nesefī, Ebū‟l-Mu īn Meymūn b. Muḥammed. Baḥru’l-Kelām fī Akā idi Ehli’l-Kelām. Tah. Veliyyuddīn Muḥammed āliḥ el-Farfūr. Şam: Mektebetu Dāri‟l-Farfūr, 2000.
• Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelamcılara Eleştirisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• er-Ressī, Ebū Muḥammed el-Ḳāsim b. İbrāhīm. Mecmū u Kutub ve Rasā ili’l-İmām el-Ḳāsim er-Ressī. Tah. Abdulkerīm Aḥmed Cedbān. Ṣan ā : Dāru‟l-Ḥikmeti‟l-Yemāniyye, 2001.
• ---------. “el-Uṣūlu’l-Ḫamse,” Muḥammed Umāra (ed.), Resā ilu’l- Adl ve’t-Tevḥīd (Kahire: Dāru‟l-Hilāl, tsz.) içinde, c.1, ss. 141-142.
• eş-Şābbī, Alī, Ebū Lubābe Ḥuseyn & Abdulmecīd en-Neccār. el-Mu tezile beyne’l-Fikr ve’l- Amel. Tunus: eş-Şeriketu‟t-Tūnisiyye, 1979.
• eş-Şehristānī, Muḥammed b. Abdulkerīm. el-Milel ve’n-Niḥal. Tah. Ahmed Fehmī Muhammed. Beyrut: Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, tsz.
• et-Temīmī, Ebū‟l-Faḍl Abdulvāḥid b. Abdul azīz. İ tiḳādu’l-İmāmi’l-Munebbel Ebī Abdillāh Aḥmed ibn Ḥanbel. Tah. Ebū‟l-Munẕir en-Naḳḳāş Eşref Ṣalāḥ Alī. Beyrut: Dāru‟l- Kutubi‟l- İlmiyye, 2001.