The Commentary Literature on Maṣābīḥ al-Sunnah Abstract

Yıl 2022, , 33 - 80, 31.05.2022

Mustafa Yasin Akbaş

https://doi.org/10.33227/auifd.978373

Cited By: 2

Öz

Al-Farrāʾ al-Baghawī's (d. 516/1122) hadith compilation named Maṣābīḥ al-Sunnah has been attracted attention since the day it was written and has been read in madrasahs and ḥadith schools in different societies. As a result of this interest, many commentaries were written on the book in different periods. Studies listing al-Maṣābīḥ commentaries mostly contain repetition of each other and complicated information. This is because researchers use only the information in books and library catalogues. In addition, there is not much information about the characteristics of the commentaries. In this article, al-Maṣābīḥ commentaries are determined, analyzed, and evaluated by considering their common and different aspects. For this, first of all, only the list of commentaries is presented, and without introducing the authors and their works, sources are cited because of the limited scope of this paper. Additionally, in the case of disagreements about the author and the work, these are also mentioned. In this article, 25 commentaries of al-Maṣābīḥ that have survived to the present day have been identified, and along with the 6 published commentaries, 19 commentaries in manuscript form are listed. It has been determined that 4 commentaries mentioned in the sources are missing, and 11 commentaries that cannot be confirmed by external information are attributed only to their authors. While evaluating the commentaries, a comparison was made by taking into account the region and period in which the authors lived and their scientific personalities. Afterwards, the characteristics of the commentaries are examined, and it is tried to draw attention to the common and special aspects of the commentaries. Additionally, the main commentaries of al-Maṣābīḥ and other commentaries that benefited from them have been determined. Commentaries containing special information have also been touched on. The scholars and works on which the commentators based on their interpretations are examined under the heading of sources and interaction. Also, in this section, the extent to which the commentaries of al-Maṣābīḥ are sources for each other and the following works have been examined. At the end of the article, basic information about the commentaries of Maṣābīḥ al-Sunnah has been added as a table.

Anahtar Kelimeler

Hadith, al-Baghawī, Maṣābīḥ al-Sunnah, Commentary, Literature

Meṣābīḥu’s-Sunne Şerh Literatürü

Öz

el-Ferrāʾ el-Beġavī’nin (ö. 516/1122) Meṣābīḥu’s-Sunne isimli hadis derlemesi yazıldığı günden itibaren ilgiyle karşılanıp farklı coğrafyalardaki medrese ve dāru’l-ḥadīs̱lerde okunmuştur. Bu ilgi sonucu eser hakkında farklı dönemlerde çok sayıda şerh kaleme alınmıştır. El-Meṣābīḥ şerhlerini listeleyen çalışmalarda çoğunlukla birbirinin tekrarı ve karışık bilgiler yer almaktadır. Bu durum ilgili çalışmalarda kaynaklardaki bilgiler ve kütüphane katalog kayıtları ile yetinilmesinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca şimdiye kadar hazırlanan listelerde şerhlerin özellikleri hakkında çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Bu makalede el-Meṣābīḥ şerhleri tespit edilip incelenmekte, ortak ve farklı yönleri dikkate alınarak değerlendirilmektedir. Çalışmada öncelikle şerhlerin listesi sunulmuş ve eserin hacmini artırmamak gayesiyle müellifler ile eserler tanıtılmadan yalnızca kaynaklara atıf yapılmıştır. Ayrıca varsa müellif ve eser hakkındaki ihtilaflara temas edilmiştir. Makalede el-Meṣābīḥ’in günümüze ulaşan 25 şerhi tespit edilmiş, matbu 6 eserin yanı sıra yazma haldeki 19 şerh listelenmiştir. Kaynaklarda ismi geçen 4 şerhin kayıp olduğu, harici bir bilgi ile teyit edilemeyen 11 şerhin ise sadece müelliflerine nispet edildiği tespit edilmiştir. Şerhler değerlendirilirken müelliflerin yaşadıkları bölge ve dönem ile ilmî kişilikleri dikkate alınarak karşılaştırma yapılmıştır. Ardından muhteva başlığı altında şerhlerin özellikleri incelenerek ortak ve hususi yönlerine dikkat çekilmeye çalışılmış, el-Meṣābīḥ’in temel şerhleri ile bunlardan istifade eden diğer şerhler belirlenmiştir. Bu kısımda hususi bilgileri öne çıkaran şerhlere de temas edilmiştir. Şarihlerin yorumlarında temel aldıkları alimler ve eserler ile el-Meṣābīḥ şerhlerinin birbirlerine ve sonraki eserlere ne ölçüde kaynaklık ettikleri ise kaynaklar ve etkileşim başlığında incelenmiştir. Makalenin sonuna Meṣābīḥu’s-Sunne şerhleri hakkındaki temel bilgiler tablo halinde eklenerek bu eserler ve özellikleri toplu halde gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīs̱, el-Beġavī, Meṣābīḥu’s-Sunne, Şerh, Literatür

Kaynakça

• Akbaş, Mustafa Yasin. “Mesâbîhu’s-Sünne Şerhlerinden Miftâhu’l-Fütûh’un El-Eşref el-Fukkāî’ye Aidiyeti Meselesi.” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2021): 208-233. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.999347.
• Adıgüzel, Niyazi. “Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas’ın Dîvân-ı Mesâbîh Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme.” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi Özel Sayı 4 (2018): 244-253.
• ʿAlī el-Ḳārī, Ebū’l-Ḥasen Nūruddīn ʿAlī b. Sulṭān Muḥammed. Mirḳātu’l-Mefātīḥ Şerḥu Mişkāti’l-Meṣābīḥ. Tah. Ṣidḳī Muḥammed Cemīl el-ʿAṭṭār. 9 c. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1414/1994.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cevzî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 20:551-557.
• Altuntaş, Mustafa Celil. “Osmanlı Döneminde Hadis İlmi.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• Altuntaş, Mustafa Celil. “Osmanlı Hadis Eğitiminde Meşâriku’l-envâr.” Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (İstanbul’un Fethinden Süleymaniye Medreselerinin Kuruluşuna Kadar), ed. Ömer Mahir Alper, Müstakim Arıcı, içinde 147-178. İstanbul: Klasik, 2015.
• Aybakan, Bilal. “Sübkî, Takıyyüddin.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 38:14-15.
• el-ʿAynī, Bedruddīn Ebū Muḥammed Maḥmūd b. Aḥmed. ʿUmdetu’l-Ḳārī fī Şerḥi Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 12 c. Beyrūt: Dāru İhyāʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī, tsz.
• el-ʿAẓīmābādī, Ebū’ṭ-Ṭayyib Muḥammed Şemsu’l-Ḥaḳḳ b. Emīr ʿAlī. ʿAvnu’l-Maʿbūd Şerḥu Suneni Ebī Dāvūd. Tah. ʿAbdurraḥmān ʿUs̠mān 14 c. Medīne: el-Mektebetu’s-Selefiyye, 1388/1968.
• el-Baġdādī, İsmāʿīl b. Muḥammed Emīn b. Mīr Selīm el-Bābānī. Īḍāḥu’l-Meknūn fī’z-Zeyl ʿalā Keşfi’ẓ-Ẓunūn. 4 c. Beyrūt: Dāru İhyāʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī, tsz.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetu’l-ʿĀrifīn Esmāʾu’l-Muʾellifīn ve Ās̠āru’l-Muṣannifīn. 2 c. Beyrūt: Dāru İhyāʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī, 1951.
• Baḫşīzāde ʿAbdullāh Efendi. el-ʿUbāb fī Terācimi Ruvāti’l-Meṣābīḥ mine’t-Tābiʿīn ve’l-Aṣḥāb. Süleymaniye Kütüphanesi-Damad İbrahim, no. 384.
• Bakkal, Ali. “İbnü’l-Âkûlî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 20:482.
• Brockelmann, Carl. Tārīḫu’l-Edebi’l-ʿArabī. Çev. ʿAbdulḥalīm en-Neccār. 6 c. Ḳāhira: Dāru’l-Meʿārif, 1968.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri: 1299-1915. 3 c. İstanbul: Meral Yayınevi, tsz.
• Çārperdī, Faḫruddīn. Ḥāşiye ʿalā’l-Meṣābīḥ. Köprülü Kütüphanesi-Fazıl Ahmet Paşa, no. 281.
• Çelik, Taha. “Kutbuddinzâde İznikî’nin Hz. Âdem-Hz. Musa Münazarası İle İlgili Risalesinin Tahlil ve Tahkiki.” Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3:2 (2020): 501-546.
• Çelik, Taha. Osmanlı Âlimi Musannifek’in Hadis Kültürü (Mesâbîh Şerhi Bağlamında). Konya: Palet, 2022.
• Daudî, Zaferullah. Şah Veliyyullah Dehlevî’den Günümüze Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Demirci, Selim. “el-Hatîb et-Tebrizî ve Mişkâtü’l-Mesâbîh’i Üzerine.” Hadis Tetkikleri Dergisi 12:2 (2014): 95-113.
• Demirci, Selim. Kriz Döneminde Hadis ve Yorum - Haçlı ve Moğol Saldırıları Gölgesinde Hadis Alimleri. İstanbul: İlem, 2020.
• Ebū’l-Ferec Muḥammed b. Dāvūd b. Yūsuf et-Tebrīzī. Şerḥu Muşkilāti Kitābi’l-Meṣābīḥ. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi-Arapça Yazmalar, no. 1287, 98 v.
• Ebū ʿUbeyd el-Ḳāsım b. Sellām. Ġarību’l-Ḥadis̱. 4 c. Haydarābād: Dāʾiratu’l-Maārifi’l-ʿUs̱māniyye, 1964.
• Erkaya, Mahmud Esad. “Kurtubalı Mutasavvıf Abdülcelil el-Kasrî (ö. 608/1211) ve Müteşâbih Hadislere Dair Şerhu Müşkili’l-Hâdîs Adlı Eseri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9:42 (2016): 1823-1831.
• el-Eşref el-Fuḳḳāʿī. Miftāḥu’l-Futūḥ. Vahit Paşa, no. 42, 364 v.
• el-Fārūḳī, Ẓahīruddīn ʿAbduṣṣamed b. Maḥmūd. Şerḥu Meṣābīḥi’s-Sunne. Süleymaniye Kütüphanesi-Harput, no. 357.
• el-Ferrāʾ el-Beġavī, Ebū Muḥammed Muḥyī’s-sunne el-Ḥuseyn b. Mesʿūd. Meṣābīḥu’s-Sunne. Tah. Yūsuf ʿAbdurraḥmān el-Mar’aşli vd. 5 c. Beyrūt: Dāru’l-Maʿrife, 1407/1987.
• el-Fīrūzābādī, Ebū’ṭ-Ṭāhir Mecduddīn Muḥammed b. Yaʿḳūb. el-Bulġa fī Terācimi Eʾimmeti’n-Naḥv ve’l-Luġa. Tah. Muḥammed Mıṣrī. Ṣafāt: Cemʿiyyetu İhyāʾi’t-Turās̱i’l-İslāmī, 1987.
• Güngör, Mevlüt. “Begavî, Ferrâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 5:340-341. el-Heravī, ʿUs̱mān b. el-Ḥācc. Ḥavāşī ʿalā Meṣābīḥi’s-Sunne li’l-Beġavī. Köprülü Kütüphanesi-Fazıl Ahmet Paşa, no. 280.
• el-Ḥabeşī, ʿAbdullāh Muḥammed. Cāmiʿu’ş-Şurūḥ ve’l-Ḥavāşī: Muʿcem Şāmil li-Esmāʾi’l-Kutubi’l-Meşrūḥa fī’t-Turās̱i’l-İslāmī ve Beyāni Şurūḥihā. 5 c. Cidde: Dāru’l-Minhāc, 1439.
• el-Ḫalḫālī, Şemsuddīn Muḥammed b. Muẓaffer. el-Mefātīḥ fī Ḥalli’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Kılıç Ali Paşa, no. 199, 335 v.
• el-Ḫalḫālī, Şemsuddīn Muḥammed b. Muẓaffer. el-Mefātīḥ fī Ḥalli’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Laleli, no. 557, 206 v.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Mesâbîhu’s-Sünne.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 29:258-260.
• Ḥulvānī, Fātin Ḥasen ʿAbdurraḥmān. el-İmām el-Ḥafiẓ Şerafuddīn el-Ḥuseyn b. ʿAbdullāh eṭ-Ṭībī ve Menhecuhu fī Kitābihi’l-Kāşif ʿan Ḥaḳāʾiḳi’s-Sunen. Doktora Tezi, Ummu’l-Ḳurā, 1998.
• İbn ʿAsākir, Ebū’l-Ḳāsım S̱iḳatuddīn ʿAlī b. el-Ḥasen b. Hibetullāh. Tārīḫu Dimeşḳ. Tah. ʿUmer b. Ġurāme el-ʿUmrevī. 80 c. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1415.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalānī, Ebū’l-Faḍl Şihābuddīn Aḥmed b. ʿAlī b. Muḥammed. ed-Dureru’l-Kāmine fī Aʿyāni’l-Miʾeti’s̠-S̠āmine. 4 c. Haydarābād: Dāʾiretu’l-Maʿārifi’l-ʿUs̱māniyye, 2012.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalānī, Ebū’l-Faḍl Şihābuddīn Aḥmed b. ʿAlī b. Muḥammed. el-Muʿcemu’l-Mufehres. Tah. Muḥammed Şekūr el-Meyadīnī. Beyrūt: Muessesetu’r-Risāle, 1418.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalānī, Ebū’l-Faḍl Şihābuddīn Aḥmed b. ʿAlī b. Muḥammed. Fetḥu’l-Bārī Şerḥu Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. Tah. Muḥibbuddīn el-Ḫaṭīb. 13 c. Beyrūt: Dāru’l-Māʿrife, 1379.
• İbn Ḫallikān, Ebū’l-ʿAbbās Şemsuddīn Aḥmed b. Muḥammed. Vefeyātu’l-Aʿyān ve Enbāʾu Ebnāʾiz-Zamān. Tah. İḥsān ʿAbbās. 7 c. Beyrūt: Dāru Ṣādır, 1968.
• İbn Ḳāḍī Şuhbe, Ebū’ṣ-Ṣıdk Taḳiyuddīn Ebū Bekr b. Aḥmed. Ṭabaḳātu’ş-Şāfiʿiyye. Tah. Ḥāfiẓ ʿAbdulḥalīm Ḫān. 4 c. Haydarābād: Dāʾiretu’l-Maārifi’l-ʿUs̱māniyye, 1399.
• İbnu’l-Melek, Muḥammed b. ʿAbdullaṭīf b. ʿAbdulazīz er-Rūmī. Şerḥu Meṣābīḥi’s-Sunne li’l-İmām Beġavī. 6 c. Kuveyt: İdāretu’s̱-S̱ekāfeti’l-İslāmiyye, 2012.
• İbnu’l-Cezerī, Ebū’l-Ḫayr Şemsuddīn Muḥammed. Ġāyetu’n-Nihāye fī Ṭabaḳāti’l-Ḳurrāʾ. 2 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1982.
• İbnu’ṣ-Ṣalāḥ, Ebū ʿAmr ʿUs̱mān b. ʿAbdurraḥmān. Muḳaddimetu İbni’ṣ-Ṣalāḥ. Tah. Nūruddīn ʿItr. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1406.
• İçelili, ʿAbdullāh b. İbrāhīm. er-Reyḥāniyye. Zeytinoğlu, no. 784.
• İmamoğlu, Abdullah Taha. “Mesâbîhu’s-Sünne Şerhi Tuhfetü’l-Ebrâr Bağlamında Beyzâvî’nin Hadisçiliği.” İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kâdî Beyzâvî, ed. Mustakim Arıcı, içinde 443-469. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit (ed.). Hadis Şerh Literatürü 1. İstanbul: İFAV Yayınları, 2020.
• Karaver, Ümit. “Şeyh Ali el-Bistâmî’nin (Musannifek) Biyografisi ve Tefsir Alanındaki Çalışmaları.” Osmanlı’da İlm-i Tefsir, ed. M. Taha Boyalık, Harun Abacı, içinde 69-109. İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• el-Ḳāḍī el-Beyḍāvī, Ebū Saʿīd Nāṣiruddīn ʿAbdullāh b. ʿUmer b. Muḥammed. Tuḥfetu’l-Ebrār Şerḥu Meṣābīḥi’s-Sunne li’l-İmām el-Beġavī. Tah. Nūruddīn Ṭālib. 3 c. Dimeşḳ: Dāru’n-Nevādir, 1433.
• el-Ḳasṭallānī, Aḥmed b. Muḥammed b. Ebū Bekr. İrşādu’s-Sārī li-Şerḥi Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 10 c. Būlāḳ: el-Maṭbaʿatu’l-Kubra’l-Emiriyye, 1323/1905.
• Kātib Çelebi, Ḥācı Ḫalīfe Muṣṭafa b. ʿAbdullāh. Keşfu’ẓ-Ẓunūn ʿan Esāmi’l-Kutub ve’l-Funūn. 2 c. Baġdād: Mektebetu’l-Musennā, 1941.
• Kātib Çelebi, Ḥācı Ḫalīfe Muṣṭafa b. ʿAbdullāh. Sullemu’l-Vuṣūl ilā Ṭabaḳāti’l-Fuḥūl. Tah. Maḥmūd ʿAbdulḳādir el-Arnāʾuṭ. 5 c. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 2010.
• Keḥḥāle, ʿUmer Riḍā. Muʿcemu’l-Muʾellifīn. 13 c. Beyrūt: Mektebetu’l-Musennā, tsz.
• el-Kemāḫī, ʿUs̱mān b. Saʿīd. el-Muheyyā fī Keşfi Esrāri’l-Muvaṭṭaʾ. Tah. Aḥmed ʿAlī. 4 c. Ḳāhira: Dāru’l-Hadīs̱, 1425.
• Kettānī, Muḥammed b. Caʿfer. Hadis Literatürü. çev. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• el-Kirmānī, Muḥammed b. Yūsuf. el-Kevākibu’d-Derārī fī Şerḥi Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 25 c. Beyrūt: Dāru İhyāi’t-Turāsi’l-ʿArabī, 1981.
• Komisyon. el-Fihrisu’ş-Şāmil li’t-Turās̱i’l-ʿArabiyyi’l-İslāmiyyi’l-Maḫṭūṭ: el-Ḳurʾān ve ʿUlūmuhu. ʿAmmān: Mecmāʿu’l-Melekī li-Buhus̠i’l- Ḥaḍārati’l-İslāmī, tsz.
• Korkmazer, Gülsüm. “Kadızâdeliler-Sivâsiler Çatışmasının Hadis Şerhlerindeki Tezahürleri (Bidâatü’l-Vâizîn ve Mecâlisü’l-Ebrâr).” Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) - XVIII. Yüzyıl. ed. Hidayet Aydar, Ali Fikri Yavuz, içinde 367-378. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Köse, Saffet. “Erdebîlî, Yūsuf b. İbrāhim.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 11:279-280.
• Köse, Saffet. “Herevî, Muhammed b. Atâullâh.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 17:226-227.
• Ḳuṭbuddīn el-İznīḳī. Telfīḳātu’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Fatih, no. 1125, 264 v.
• Ḳuṭbuddīnzāde el-İznīḳī. İḥticācu Ādem maʿa Mūsā. Süleymaniye Kütüphanesi-Ragıp Paşa, no. 692.
• Michot, Yahya. “Akhisârî, Ahmed-i Rûmî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ek-1:60-62.
• Mūsā b. ʿAffān. Fevāʾidu’l-Ḳulūb. Beyazıd Yazma Eserler Kütüphanesi-Veliyyüddin, no. 757.
• Musakhanov, Orkhan. “Kutbüddinzâde İznikî’nin Risâle İhticâcı Âdem Ma’a Mûsâ İsimli Eseri: Hz. Âdem İle Hz. Musa Tartışması Hadisinin Zahirî ve Bâtınî Anlamlarına Dair Bir İnceleme.” Uluslararası 14. ve 15. Yüzyıl İslam Düşüncesinde Felsefe, Kelam ve Tasavvuf Sempozyumu Bildirileri -II-, ed. Murat Demirkol ve diğerleri, içinde 241-259. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Muṣannifek, ʿAlāʾuddīn ʿAlī b. Muḥammed b. Mesʿūd el-Bisṭāmī eş-Şāhrūdī. Şerḥu’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Fatih, no. 966.
• el-Munāvī, Ebū’l-Meʿālī Ṣadruddīn Muḥammed b. İbrāhīm es-Sulemī. Keşfu’l-Menāhic ve’t-Tenāḳīḥ fī Taḫrīci Eḥādīs̱i’l-Meṣābīḥ. Tah. Muḥammed İsḥāḳ Muḥammed İbrāhīm. 5 c. Beyrūt: ed-Dāru’l-ʿArabiyye li’l-Mevsūʿāt, 1427.
• el-Munāvī, Zeynuddīn Muḥammed ʿAbdurraūf b. Tāci’l-ʿĀrifīn b. ʿAlī. Feyḍu’l-Ḳadīr Şerḥu’l-Cāmiʿi’ṣ-Ṣaġīr. 6 c. Beyrūt: Dāru’l-Māʿrife, 1391/1972.
• el-Muẓhirī, Muẓhiruddīn el-Ḥuseyn b. Maḥmūd ez-Zeydānī. el-Mefātīḥ fī Şerḥi’l-Meṣābīḥ. Tah. Nūruddīn Ṭālib. 6 c. Beyrūt: Dāru’n-Nevādir, 1433.
• en-Nevevī, Ebū Zekeriyyā Muḥyīddīn Yaḥyā b. Şeref b. Mūrī. et-Taḳrīb ve’t-Teysīr li-Eḥādīs̱i’l-Beşīri’n-Neẕīr fī Uṣūli’l-Ḥadīs̱. Tah. Muḥammed ʿUs̱mān. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿArabī, 1985.
• Öngören, Reşat. “Kutbüddin İznikî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 26:485-486.
• Polat, Salahattin. “İbnu’s-Seken.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 21:202-203.
• Rāġıb eṭ-Ṭabbāḫ. İʿlāmu’n-Nubelāʾ bi-Tārīḫi Ḥalebi’ş-Şehbāʾ. 8 c. 2. baskı. Dimeşḳ: Dāru’l-Ḳalemi’l-ʿArabī, 2. Basım, 1988.
• eṣ-Ṣafedī, Ṣalāḥuddīn Ḫalīl b. Aybek. Aʿyānu’l-ʿAṣr ve Aʿvānu’n-Naṣr. Tah. Nebīl Ebū ʿAms̠e, Muḥammed Mevʿud, Maḥmūd Sālim Muḥammed. 5 c. Beyrūt: Dāru’l-Fikri’l-Muʻāṣır, 1418/1998.
• eṣ-Ṣafedī, Ṣalāḥuddīn Ḫalīl b. Aybek. Nektu’l-Himyān fī Nuketi’l-ʿUmyān. Tah. Aḥmed Zeki Bek. Ḳāhira: el-Maṭbaʿatu’l-Cemāliyye, 1329.
• Sakallı, Talat. “İbn Kutluboğa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 20:152-154.
• es-Sehārenfūrī, Ḫalīl Aḥmed. Bezlu’l-Mechūd fī Ḥalli Ebī Dāvūd. Tah. Taḳiyyuddīn en-Nedvī. 14 c. Hind: Merkezu’ş-Şeyḫ Ebī’l-Ḥasen en-Nedvī, 1427.
• es-Seḫāvī, Ebū’l-Ḫayr Şemsuddīn Muḥammed b. ʿAbdurraḥmān. eḍ-Ḍavʾu’l-Lāmiʿ li-Ehli’l-Ḳarni’t-Tāsiʿ. Beyrūt: Menşūrātu Dāri Mektebeti’l-Ḥayāt, tsz.
• es-Seḫūmī, ʿAlāʾuddīn ʿAlī b. Ṣalāḥuddīn el-Ḥanefī. Menhelu’l-Yenābīʿ fī Şerḥi’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Süleymaniye, no. 287.
• es-Selmāsī, Muḥammed b. Saʿīd b. İbrāhīm. Şerḥu’l-Meṣābīḥ. Konya Bölge Yazma, no. 935.
• Sheikh, Mustapha. Ottoman Puritanism and Its Discontents: Ahmad al-Aqhisari and the Qadizadelis. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• es-Suyūṭī, Ebū’l-Faḍl Celaluddīn ʿAbdurraḥmān b. Ebī Bekr. Buġyetu’l-Vuʿāt fī Ṭabaḳāti’l-Luġaviyyīn ve’n-Nuḥāt. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. 2 c. Lubnān: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, tsz.
• es-Subkī, Ebū Naṣr Tācuddīn ʿAbdulvehhāb b. ʿAlī b. ʿAbdilkāfī. Ṭabaḳātu’ş-Şāfiʿiyyeti’l-Kubrā. Tah. ʿAbdulfettāḥ Muḥammed el-Ḥulv, Maḥmūd Muḥammed eṭ-Ṭanāḥī. 10 c. 2. baskı. Riyāḍ: Dāru’l-Hicr, 1413.
• es-Suhraverdī, Ebū’n-Necīb Ḍiyāʾuddīn ʿAbdulḳāhir b. ʿAbdillāh. Şerḥu Baʿḍi’l-Elfāẓi’l-Muşkile fī’l-Meṣābīḥ (Ġarību’l-Meṣābīḥ). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi-Şehid Ali Paşa, no. 453, 52 v.
• Şeyḫ Yaʿḳūb el-ʿAfvī. el-Mefātīḥ Şerḥu’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Carullah, no. 357.
• Şeyḫ Yaʿḳūb el-ʿAfvī. el-Mefātīḥ Şerḥu’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Carullah, no. 358.
• Şeyḫ Yaʿḳūb el-ʿAfvī. el-Mefātīḥ Şerḥu’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Carullah, no. 359.
• Taşköprīzāde, ʿİṣāmuddīn Ebū’l-Ḫayr Aḥmed Efendi. Miftāḥu’s-Saʿāde ve Miṣbāḥu’s-Siyāde fī Mevḍūʿāti’l-ʿUlūm. 3 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1405.
• Taşköprīzāde, ʿİṣāmuddīn Ebū’l-Ḫayr Aḥmed Efendi. eş-Şaḳāʾiḳu’n-Nuʿmāniyye fī ʿUlemāʾi’d-Devleti’l-ʿUs̠māniyye. çev. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• eṭ-Ṭībī, Şerafuddīn el-Ḥuseyn b. Muḥammed b. ʿAbdullāh. Şerḥu’ṭ-Ṭībī ʿalā Mişkāti’l-Meṣābīḥ: el-Kāşif ʿan Ḥaḳāʾiḳi’s-Sunen. Tah. ʿAbdulḥamīd Hindāvī. 12 c. Riyāḍ: Mektebetu Nizār Muṣṭafā el-Bāz, 1417/1997.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 16:419-422.
• et-Tūribiştī, Ebū ʿAbdullāh Faḍlullāh b. Ḥasen. Kitābu’l-Muyesser fī Şerḥi Meṣābīḥi’s-Sunne. Tah. ʿAbdulḥamīd Aḥmed Hindavī. 4 c. Mekke: Mektebetu Nizār Muṣṭafa el-Bāz, 2. Basım, 1429.
• et-Tūribiştī, Ebū ʿAbdullāh Faḍlullāh b. Ḥasen. Kitābu’l-Muyesser fī Şerḥi Meṣābīḥi’s-Sunne. Süleymaniye Kütüphanesi, no. 370.
• Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği - Doğuşu, Gelişimi ve Dönüşümü. 2. baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Türcan, Zişan. “Osmanlı Dönemi Hadis Şerhlerinin Şerh Literatürü İçindeki Yeri.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11:21 (2013): 143-164.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. 2. baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Yaʿḳūb-i Çerḫī. Erbaʿūne Ḥadīs̱en. Süleymaniye Kütüphanesi-Aşir Efendi, no. 70, 90b-96a.
• Yaʿḳūb-i Çerḫī. Miṣbāḥ Muḳtebes mine’l-Meṣābīḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Aşir Efendi, no. 70, 37b-90a.
• Yāḳūt el-Ḥamevī, Ebū ʿAbdillâh Şihābuddīn. Muʿcemu’l-Buldān. 5 c. Beyrūt: Dāru Ṣādir, tsz.
• Yavuz, Yunus Şevki. “Beyzâvî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 6:100-103.
• Yıldırım, Selahattin. “Fadlullah b. Hasan et-Tûribiştî’nin el-Müyesser fî Şerhi Meṣābīḥi’s-Sünne Adlı Eserinde Hadis Şerh Metodu.” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2021): 312-338.
• Yurdagür, Metin. “Bergamalı İbrahim.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) https://islamansiklopedisi.org.tr/bergamali-ibrahim(31.01.2021).
• Yūsuf b. İbrāhīm el-Erdebīlī. el-Ezhār Şerḥu’l-Meṣābīḥ. Millet Kütüphanesi-Feyzullah Efendi, no. 464.
• Yūsuf b. İbrāhīm el-Erdebīlī. el-Ezhār Şerḥu’l-Meṣābīḥ. Çorum İl Halk Kütüphanesi, no. 3537.
• ez-Zaʿferānī, ʿAbdulmuʾmin b. Ebū Bekr. el-Yenābīʿ fī Şerḥi’l-Meṣābīḥ. Zeytinoğlu, no. 1117.
• ez-Zaʿferānī, ʿAbdulmuʾmin b. Ebū Bekr. el-Yenābīʿ fī Şerḥi’l-Meṣābīḥ. ʾ608.
• eẕ-Ẕehebī, Ebū ʿAbdillāh Şemsuddīn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿUs̱mān. Maʿrifetu’l-Ḳurrāʾi’l-Kibār ʿalā’ṭ-Ṭabaḳāt ve’l-Aʿṣār. Byy: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• eẕ-Ẕehebī, Ebū ʿAbdillāh Şemsuddīn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿUs̱mān. Siyeru Aʿlāmi’n-Nubelāʾ. 18 c. Ḳāhira: Dāru’l-Ḥadīs̱, 1427.
• eẕ-Ẕehebī, Ebū ʿAbdillāh Şemsuddīn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿUs̱mān. Tārīḫu’l-İslām ve Vefeyātu’l-Meşāhīr ve’l-Aʿlām. Tah. Beşşār Avvād Maʻrūf. 15 c. Byy: Dāru’l-Garbi’l-İslāmī, 2003.
• Zeynu’l-ʿArab, ʿAlī b. ʿUbeydullāh b. Aḥmed. Şerḥu’l-Meṣābīḥ li’l-İmām el-Beġavī. ed. Nūruddīn Ṭālib. 7 c. Byy: İdāretu’s̠-S̠ekāfeti’l-İslāmiyye, 2012.
• ez-Ziriklī, Ḫayruddīn. el-Aʿlām: Ḳāmusu Terācim li-Eşheri’r-Ricāl ve’n-Nisāʾ mine’l-ʿArab ve’l-Mustaʿribīn ve’l-Musteşriḳīn. 8 c. Beyrūt: Dāru’l-ʿİlm li’l-Melāyīn, ts.
• “El-Fārūḳī,” Zahiriyye Kütüphanesi, “http://alassad-library.gov.sy/Lib_2019-8-7/search_res_ma.php?title0=&fname-author0=عبد+الصمد&lname-author0=&ref=” (29 Mart 2021). Şerḥu’l-Meṣābīḥ li’l-Beġavī. Süleymaniye Kütüphanesi-Şehid Ali Paşa, no. 497.