The Story of Mūsā and Khaḍir: An Evaluation of Its Alleged Jewish Origins

Yıl 2014, Cilt: 55 Sayı: 2, 129 - 150, 01.08.2014

Yasin Meral

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001418

Cited By: 5

Öz

This article analyzes the views of orientalist scholars regarding the story of Mūsā-Khaḍir with a focus on the allegedly Jewish origin of the story. Narrated in some details in the Qur’an, the story of Mūsā-Khaḍir has been linked by those scholars to the epic tales of ancient civilizations, which have then been asserted to be the provenance of the Qur’anic story. Raised to that effect is the claim that there are similarities between the story of Rabbi Joshua ben Levi in Jewish tradition and that the Qur’anic version of the story is based on the Jewish tale. This study takes up this claim and investigates the degree of relation between the Mūsā-Khaḍir story in the Qur’an and the one in Jewish tradition. Also the Arabic original of the story of Rabbi Joshua ben Levi is appended to the article for readers of Arabic to follow the original text

Anahtar Kelimeler

Mūsā, Khaḍir, Elijah, Rabbi Joshua ben Levi, Story of Moses and Khaḍir.

Mūsā ve Hızır Kıssası ve Kıssanın Yahudi Kökeniyle İlgili İddiaların Değerlendirilmesi

Öz

Kur’an-ı Kerim’de detaylı bir şekilde anlatılan Mūsā-Hızır kıssası, Batılı araştırmacılar tarafından eski medeniyetlerin hikâyeleriyle ilişkilendirilmiş ve kıssanın kökeninde bu hikāyelerin yattığı iddia edilmiştir. Bu noktada gündeme getirilen iddialardan biri de kıssanın, Yahudi gelenekte yer alan Rabbi Yeşu b. Levi kıssasıyla benzerlik taşıdığı, bundan dolayı da Yahudi gelenekteki bu hikāyenin Kur’an’daki anlatının temelini oluşturduğu hususudur. Bu makalede bu iddia ele alınmış, Mūsā-Hızır kıssasının Yahudi geleneğindeki kıssayla ne derece ilişkili olup olmadığı sorgulanmıştır. Ayrıca Rabbi Yeşu b. Levi kıssasısın Arapça orijinal metni de makalenin sonunda ek olarak sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Mūsā, Hızır, Eliyahu, Rabbi Yeşu ben Levi, Mūsā-Hızır hikāyesi

Kaynakça

• Abramson, Shraga. Rabbi Nisim Gaon: Hamişa Sfarim. Yeruşalayim: Hotsaat Mekitsey Nirdamim, 1965.
• Akyol, Ali. “Ferec ba’de’ş-Şidde’de Giriş, Dil Bilgisi, Metin, Dizin,” Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 2008.
• Apık, Tufan. “Ferecbad eş-Şidde’nin Budapeşte Nüshasının Dizini ve Sözlüğü,” Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Niğde, 2013.
• Arslantaş, Nuh. Yahudilere Göre Hz. Muhammed ve İslamiyet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Avcı, İsmail. “İskendernamelerde Ölümsüzlüğe Yolculuk: İskender-i Zülkarneyn ve Hızır,” Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, (Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları, 2012) içinde, ss.28-40.
• Ben-Amos, Dan “Jewish Folk Literature,” Oral Tradition 14:1 (1999), ss.140-274.
• Brinner, William. An Elegant Composition Concerning Relief after Adversity. New Haven: Yale University Press, 1977.
• el-Buḫārī, Muḥammed b. İsmā īl. Ṣaḥīḥu’l-Buḫārī. Ṣāliḥ b. Abdul azīz Ālu’ş-Şeyḫ (ed.), el-Kutubu’s-Sitte (Riyad: Dāru’s-Selām, 2008) içinde.
• Çelebi, İlyās. “Hızır,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.17, ss.406-409. Deveci, Menşure. “el-Ferec Ba’de’ş-Şidde’de
• Metin-Gramer-Sözlük,”
• Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2007.
• Duran, Şim‘on ben Tsemah. Magen Avot. Yeruşalayim: Mahon ha-Ktav, 2003.
• Dyroff, Karl. “Wer ist Chadir?,” Zeitschrift für Assyriologie 7:1 (1892), ss.319-327.
• Ebū’l-Leys̠ es-Semerḳandī, Naṣr b. Muḥammed. Baḥru’l- Ulūm. Tah. Ādil Aḥmed
• Abdulmevcūd, Alī Muḥammed Mu avvaḍ, Zekeriyyā Abdulmecīd en
• Nevtī. Beyrut: Dāru’l-Kutubu’l- İlmiyye, 1993.
• Friedlaender, Israel. “Alexander Zug nach dem Lebensquell und die Chadhirlegende,” Archiv für Religionswissenschaft 13 (1910), ss.161-246.
• ---------. “Zur Geschichte der Chadhirlegende,” Archiv für Religionswissenschaft 13 (1910), ss.92-110.
• ---------. Die Chadhirlegende und der Alexanderroman. Leipzig, 1913.
• ---------. “Khiḍr,” Encyclopedia of Religion and Ethics, c.7, ss.693-695.
• “Akıllı bir adamla şehir iskân olur.” Ben Sira, 16:5.
• Geiger, Abraham. Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? Bonn, 1833.
• Ginzberg, Louis. The Legends of the Jews. Philadelphia: The Jewish Publication Society, 1913.
• Gruman, Gerald. A History of Ideas About the Prolongation of Life. New York: Springer Publishing Company, 2003.
• Guillaume, Alfred. “The Influence of Judaism on Islam,” Edwyn Bevan (ed.), Legacy of Israel (Oxford, 1928) içinde, ss.129-172.
• Hazai, György & Andreas Tietze. Ferec ba‘d eş-Şidde: “Freud nach Leid”: Ein frühosmanisches Geschichtenbuch. Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 2006.
• Heller, Bernhard. “Chadhir und der Prophet Elijahu als wundertätige Baumeister,” Monatsschrift für Geschichte und Wissenschaft des Judentums 81 (1937), ss.76-80.
• Hıdır, Özcan. “İslam’ın Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar,” İLAM Araştırma Dergisi 3:1 (1998), ss.155-169.
• ---------. Yahudi Kültürü ve Hadisler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
• Hirschfeld, Hartwig. Beiträge zur Erklärung des Koran. Leipzig, 1886.
• İbn Ebī’d-Dunyā, Abdullāh bin Muḥammed. El-Ferac Ba de'ş-Şidde. Tah. Muṣṭafā
• Abdulḳādir Atā . Beyrut: el-Kutubu’s̠-S̠eḳāfiyye, 1993.
• İbn Ḥacer el- Asḳalānī, Ebū’l-Faḍl Şihābuddīn Aḥmed b. Alī. El-İṣābe fī Temyīzi’ṣ- Ṣaḥābe. Tah. Abdullāh b. Abdulmuḥsin et-Turkī. Kahire: Merkez Hecr li’l- Buḥū ve’d-Dirāsāti’l- Arabiyye ve’l-İslāmiyye, 2008.
• İbn Ke ir, Ebū’l-Fidā İsmā īl. El-Bidāye ve’n-Nihāye. Tah. Abdullāh b.
• Abdulmuḥsin et-Turkī. El-Muhendisīn, Cīze: Merkez Ḥicr li’l-Buḥū ve’d
• Dirāsāti’l- Arabiyye ve’l-İslāmiyye, 1997.
• İbn Meymūn, Mūsā. Mişne Tora. Ed. Yohay Makbili. Hayfa: Hotsaat Yeşivat Or Vişua‘, 2009.
• ---------. “İggeret Teyman,” Yitshak Şilat (ed.), İggerot ha-Rambam (Maale Adumim: Hotsaat Şilat, 1995) içinde, c.1, ss.82-102.
• ---------. İggeret Teyman. Ed. Abraham S. Halkin. New York: American Academy for Jewish Research, 1952.
• ---------. Teşuvot ha-Rambam. Ed. Joshua Blau. Yeruşalayim: Mekitsey Nirdamim, 1989.
• İbn Şāhīn, Nisim ben Yakov. Studies in Islam and Judaism: The Arabic Original of Ibn Shâhîn’s Book of Comfort Known as the Ḥibbûr Yaphê of R. Nissîm B. Ya‘aqobh = el-Aṣlu’l- Arabī min Kitāb fī’l-Ferac li-İbn Şāhīn. Ed. Julian Obermann. New Haven: Yale University Press,1933.
• ---------. An Elegant Composition Concerning Relief after Adversity. İngilizce terc. William M. Brinner. New Haven: Yale University Press, 1977.
• ---------. Hibur Yafe me-ha-Yeşua. İbranice terc. Hayim Zeev Hirschberg. Yeruşalayim: Hotsaat Mosad ha-Rav Kook, 1954. [İbn Şāhīn’in el-Ferac ba de’ş-Şidde adlı eserinin İbranice tercümesi].
• İbn Şuayb, Yehoşua. Draşot al ha-Tora. Krakow, 1573.
• Jellineck, Adolph. Bet ha-Midraş. Viyana, 1873.
• Jervis, James Paul. “Al-Khaḍir: Origins and Interpretations: A Phenomenological Study,” Yüksek Lisans Tezi, Institute of Islamic Studies, McGill University, Montreal, 1993.
• Katsh, Abraham. Judaism and the Koran: Biblical and Talmudic Backgrounds of the Koran. New York, 1962.
• Kavruk, Hasan, Süleyman Çaldak & Kazım Yoldaş. El-Ferec Ba’de’ş-Şidde: Karşılaştırmalı Metin I. Malatya. Kubbealtı Yayıncılık, 2000.
• ----------. El-Ferec Ba’de’ş-Şidde II. Malatya: Özserhat Yayıncılık, 2004.
• el-Kutubu’s-Sitte. Neşr. Ṣāliḥ b. Abdul azīz Muḥammed b. İbrāhīm Ālu’ş-Şeyḫ. Riyad: Dāru’s-Selām li’n-Neşr ve’t-Tevzī , 2008.
• Leveen, J. “Mohammed and His Jewish Companion,” Jewish Quarterly Review 16:4 (1926), ss.399-406.
• Lidzbarski, Mark, “Wer ist Chadhir?,” Zeitschrift für Assyriologie 7:1 (1892), ss.104- 116.
• “Midraş Megilat Rut Zuta,” Midraş Rut Zuta, ed. Şlomo Baber (Vilna, 1925) içinde, ss.39-50.
• Muslim b. al-Ḥajjāj. Ṣaḥīḥu Muslim. Ṣāliḥ b. Abdul azīz Ālu’ş-Şeyḫ (ed.), el- Kutubu’s-Sitte (Riyad: Dāru’s-Selām, 2008) içinde.
• Newby, Gordon Darnell. The Making of the Last Prophet: A Reconstruction of the Earliest Biography of Muhammad. Columbia: University of South Carolina Press, 1989.
• Obermann, Julian. “Ein Werk agadisch-islamischen Synkretismus,” Zeitschrift für Semitistik 5 (1927), ss.43-68.
• ---------. “Two Elijah Stories in Judeo-Arabic Transmission,” Hebrew Union College Annual 23:1 (1950-1951), ss.387-404.
• Ocak, Ahmet Yaşar. İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Öztürk, Mustafa. “Bilge Kul-Musa Kıssası ve İslâm Kültüründe Hızır Mitosu,” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14-15 (2003), ss.245- 280.
• ---------. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Paris, Nahman. “İyunim be-Yahaduto şel ha-Kuran,” Norman Paris (ed.), Braha le- Menahem (Missouri, 1955) içinde, ss.309-337.
• er-Rāzī, Muḥammed b. Umer Faḫruddīn. Mefātīḥu’l-İayb. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1981.
• Renard, John. “Khaḍir/Khiḍr,” Encyclopaedia of the Qur ān, c. 3, ss.81-84.
• Rosenthal, Erwin I. J. Judaism and Islam. London & New York: T. Yoseloff, 1961.
• es̠ -S̠a lebī, Aḥmed b. Muḥammed b. İsmā īl. Arā isu’l-Mecālis (Kahire: Maṭba atu’l- Ḳastiliyye, 1869.
• ---------. Arā is al-Majālis fī Qiṣaṣ al-Anbiyā or ‘Lives of the Prophets’: As Recounted by Abū Isḥāq Aḥmad ibn Muḥammad ibn Ibrāhīm al-Tha labī, İng. terc. ve notlandırma W. M. Brinner. Leiden: Brill, 2002.
• Schwabe, M. “Asarat Haverav ha-Yahudîm şel Muhammed (Muhammed’in On Yahudi Arkadaşı),” Tarbits 2 (1930), ss.74-89.
• Seyidoğlu, Bilge & Orhan Yavuz. Ferec ba‘de’ş-Şidde Hikâyeleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2012.
• Şoşani, Ronit. “İyun be-Şiney Sipurim be-Midraş Rut Zuta ve-be-İvudam ve-Hibur Yafe me-ha-Yeşua,” Jewish Studies Internet Journal 2 (2008), ss.81-103.
• eṭ-Ṭaberī, Ebū Ca fer Muḥammed b. Cerīr. Tārīḫu’l-Umem ve’l-Mulūk. Tah. Ebū Ṣuheyb el-Kermī. Riyad: Beytu’l-Efkāri’d-Devliyye, tsz.
• et-Tenūḫī, Ebū Alī el-Muḥassin b. Alī. El-Ferac Ba de’ş-Şidde. 5 c. Tah. Abbūd eş- Şālcī. Beyrut: Dār Ṣādir, 1978.
• Torrey, Charles. Jewish Foundation of Islam. New York: Jewish Institute of Religion Press, Bloch Publishing Co. Agents, 1933.
• Wahl, Samuel Günter. Der Koran. Halle, 1828.
• Wensinck, A. J. “al-Khaḍir,” Encyclopaedia of Islam, c.4, ss.902-905.
• Wheeler, Brannon M. “Moses or Alexander? Early Islamic Exegesis of Qur’an 18:60- 65,” Journal of Near Eastern Studies 57:3 (1998), ss.191-215.
• ---------. “The Jewish Origins of Qur’an 18:65-82? Re-examining Arent Jan Wensinck’s Theory,” Journal of the American Oriental Society 118:2 (1998), ss.153-171.
• Ya‘kov, Rabbi Nisim ben. Sefer Maasiyot. Ed. Meir Yahiel. Warsaw, 1886.
• Yıldız, Çetin. “el-Ferec Ba’de’ş-Şidde’de Motif İncelemesi,” Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Adıyaman Üniversitesi, Adıyaman, 2011.
• Yüce, Nuri. “Hıdrellez Bayramıyla İlgili Bazı Notlar,” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 44:44 (2011), ss.249-256.