Öz
This article analyses the perception of Khārijī and Ibāḍī Islam in Sunni and Shi‘i Qur’anic commentaries and compares the depiction of these groups by their opponents with the actual teachings of the Ibāḍiyya as expressed in their exegetical, legal and theological literature. As will be shown, misrepresentations abound: the Khārijīs and Ibāḍīs assume the role of the paradigmatic “other,” characterised by heresy, takfīr, excessiveness and the spreading of discord (fitna). This negative image has certain roots in the early history of Islam, but is maintained by exegetes and historians of exegesis until today, even though the target of their polemics has long disappeared and in spite of the availability of sources that provide a more accurate idea of Khārijī, and specifically Ibāḍī, beliefs. The need to construct a cautionary tale of an internal enemy provides a motivation to adopt the anti-Khārijī narrative from earlier exegetes instead of verifying stereotypes about the alleged theological, ritual and juridical differences between the Khārijiyya and other branches of Islam. In reality, the differences between Ibāḍī Islam and mainstream Sunni and Shi‘i beliefs are relatively small in many respects. Still, most exegetes go so far as to ahistorically assign an anti-Khārijī agenda to the Qur’anic text itself, which shows that self-assertion and the drawing of boundaries are functions of tafsīr that are at times more powerful than the quest for the meaning of the text
Anahtar Kelimeler
Khawārij Ibāḍīs Exegesis Heretic Groups Mainstream Islam Shi‘ites
Kaynakça
- Abū Dāwūd Sulaymān b. al-Ash ath al-Sijistānī. Sunan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Abū Ja far al-Naḥḥās. Ma ānī al-Qur ān al-Karīm. Mecca: Matba at Jāmi at Umm al-Qurā, 1988.
- Abū al-Su ūd Muḥammad b. Muḥammad. Irshād al- Aql al-Salīm ilā Mazāyā al-Qur ān al- Karīm. Beirut: Dār al-Musḥaf, nd.
- Aḥmad b. Ḥanbal. Musnad. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- al-Ālūsī, Shihāb al-Dīn Abū al-Thanā Maḥmūd b. Abd Allāh. Rūḥ al-Ma ānī fī Tafsīr al- Qur ān al- Aẓīm wa al-Sab al-Mathānī. Beirut: Dār Iḥyā al-Turāth al- Arabī, nd.
- al- Āmilī, Muḥammad b. al-Ḥasan al-Ḥurr. Wasā il al-Shī a ilā Taḥṣīl Masā il al-Sharī a. Beirut: Dār- Iḥyā al-Turāth al- Arabī, 1991.
- Aṭfayyash, Muḥammad b. Yūsuf. Taysīr al-Tafsīr lil-Qur ān al-Karīm. Muscat: Wizārat al- Turāth al-Qawmī wa al-Thaqāfa, 1989.
- ---------. Himyān al-Zād ilā Dār al-Ma ād. Muscat: Wizārat al-Turāth al-Qawmī wa al- Thaqāfa, 1989.
- Aycan, İrfan & M. Mahfuz Söylemez. İdeolojik Tarih Okumaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
- al- Ayyāshī, Muḥammad b. Mas ūd. Tafsīr al- Ayyāshī. Beirut: Mu assasat al-A lamī, 1991.
- al-Bannā, Aḥmad Abd al-Raḥmān. Al-Fatḥ al-Rabbānī li-Tartīb Musnad al-Imām Aḥmad ibn Ḥanbal al-Shaybānī. Cairo: Dār al-Ḥadīth, nd.
- Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 2 c. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1988.
- Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. Ankara: Üçdal Neşriyat, 1966.
- al-Dhahabī, Muḥammad Ḥusayn. Al-Tafsīr wa al-Mufassirūn. Cairo: Dār al-Kutub al-Ḥadītha, 1976.
- Ekin,Yunus. Kur’ân’a Göre İnançsızlık. İzmir: Işık Yayınları, 2001.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâriciler,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, v.16, pp.169-175.
- al-Ghazzālī, Muḥammad b. Muḥammad. İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn Tercümesi. Turkish trans. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 1974.
- Güngör, Mevlüt. Kur’ân Tefsirinde Fıkhi Tefsir Hareketi ve İlk Tefsir. İstanbul: Kur’ân Kitaplığı, 1996.
- Ḥammāsh, Najdat. “Ibāḍiyya,” al-Mawsū a al- Arabiyya (Damascus), v.1, pp.32-5.
- Hūd b. Muḥakkam al-Huwwārī. Tafsīr Kitāb Allāh al- Azīz. Ed. Bālḥājj b. Sa īd Sharīfī. Beirut: Dār al-Gharb al-Islāmī, 1990.
- Ibn Ḥajar al- Asqalānī, Aḥmad b. Alī. Fatḥ al-Bārī bi-Sharḥ Ṣaḥīḥ al-Bukhārī. Cairo: Dār al- Rayān, 1987.
- Ibn Ḥazm, Alī b. Aḥmad. Al-Faṣl fī al-Milal wa al-Ahwā wa al-Niḥal. Beirut: Dār al-Jīl, 1986.
- Ibn Kathīr, Ismā īl b. Umar. Mukhtaṣar Tafsīr Ibn Kathīr. Beirut: Dār al-Fikr, 1981.
- Ibn al-Jawzī, Abū al-Faraj Abd al-Raḥmān b. Alī. Kitāb al-Quṣṣāṣ wa al-Mudhakkirīn. Ed. Merlin L. Swartz. Beirut: Dār al-Mashriq, 1986.
- Ibn Māja, Muḥammad b. Yazīd al-Qazwīnī. Sunan. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Ibn Taymiyya, Taqī al-Dīn Aḥmad b. Abd al-Ḥalīm. Majmū at al-Fatāwā. Al-Manṣūra: Dār al-Wafā , 2005.
- al-Ja bīrī, Farḥāt. Al-Bu d al-Ḥaḍārī li’l- Aqīda al-Ibāḍiyya. Tunis: Maktabat al- Awān, 1987.
- al-Jurjānī, al-Sayyid al-Sharīf Alī b. Muḥammad. al-Ta rīfāt. [Cairo]: Maktabat Muṣṭafā al- Bābī wa Awlādih, 1938.
- al-Kindī, Sa īd b. Aḥmad. Al-Tafsīr al-Muyassar. Ed. Muḥammad Bābā ammī. Maṭba at Muzūn, 1998.
- al-Kulaynī, Muḥammad b. Ya qūb. Al-Uṣūl min al-Kāfī. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmiyya, 1395.
- Kutlu, Sönmez. “İslam Düşüncesinde Tarihsel Din Söylemleri Olgusu,” İslâmiyât 4 (2001), pp.15-36.
- al-Marmūrī, al-Nāṣir Muḥammad. “Uṣūl al-Sharī a al-Islāmiyya wa Taṭbīqātuhā inda al- Ibāḍiyya,” in Nadwat al-Fiqh al-Islāmī: al-Mun aqidah bi-Jāmi at al-Sulṭān Qābūs fī al- Fatrah min 22-26 Sha bān 1408 H, 9-13 Abrīl 1988 M. (Muscat: Wizārat al- Adl wa al- Awqāf wa al-Shu ūn al-Islāmiyya, 1990), pp.792-815.
- al-Māturīdī, Muḥammad b. Muḥammad. Tafsīr al-Qur ān al- Aẓīm al-musammā Ta wīlāt Ahl al- Sunna. Ed. Fāṭima Yūsuf al-Khiyamī. Beirut: Mu assasat al-Risāla, 2004.
- al-Qurṭubī, Muḥammad b. Aḥmad. Al-Jāmi li-Aḥkām al-Qur ān. Beirut: Dār Iḥyā al-Turāth al-Arabī, 1984.
- al-Rabī b. Ḥabīb. al-Jāmi al-Ṣaḥīḥ. Muscat: Maktabat al-Istiqāma, 1995.
- al-Rāghib al-Iṣfahānī, Abū al-Qāsim al-Ḥusayn b. Muḥammad. Al-Mufradāt fī Gharīb al- Qur ān. Cairo: al-Maktaba al-Tawqīfiyya, nd.
- al-Rāzī, Fakhr al-Dīn Muḥammad b. Umar. Mafātīḥ al-Ghayb. Beirut: Dār al-Fikr, 1981.
- al-Suyūṭī, Jalāl al-Dīn Abd al-Raḥmān b. Abī Bakr. al-Itqān fī Ulūm al-Qur ān. Beirut: Dār Ibn Kathīr, 1993.
- al-Shahrastānī, Muḥammad b. Abd al-Karīm. Al-Milal wa al-Niḥal. Beirut: Dār al-Ma rifah, 1993.
- al-Ṭabarī, Abū Ja far Muḥammad b. Jarīr. Jāmi al-Bayān an Ta wīl āy al-Qur ān. Beirut: Dār al-Fikr, 1988.
- al-Ṭabarsī, Mīrzā Ḥusayn al-Nūrī. Mustadrak al-Wasā il wa Mustanbat al-Masā il. Beirut: Mu assasat Āl al-Bayt, 1991.
- al-Ṭūsī, Muḥammad b. al-Ḥasan. Tahdhīb al-Aḥkām. Qum: Dār al-Kutub al- Ilmiyya, 1986.
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Yayınları, 1971.
- http//www.masud.co.uk/Islam/ahm/millan.htm
- http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1062277.stm
- http://www.altafsir.com/Tafasir/asp (Āl al-Bayt Institute)
Öz
Bu makale Sünni ve Şiî tefsirde Hâricîlerle İbâdîlere bakış açısını değerlendirmektedir. Her ne kadar Hâricîler erken dönemde İslam ümmeti arasında ciddi bölünme ve kaosa sebep olmuşlarsa da üçüncü-dördüncü asırdan sonra tamamen marjinalleşerek ortadan kalkmışlardır. Geride ise bugün Hâricîlikle ilişkili olduklarını bile kabul etmeyen ve belirli bölgelerde yaşayan İbâdî gruplar kalmıştır. Bu makale, Hâricî dışı kaynakların Hâricîleri hâlâ potansiyel bir tehlike olarak gördükleri için Müslümanların şuur altında bu tür ifratları devamlı canlı mı tutmak istedikleri, yoksa Hâricîlik’i daha çok genel geçer bir akım olarak görüp her zaman nüks edebilecek bir hastalık olarak mı telakki etttikleri sorusunu ele almaktadır. Özellikle de müfessirlerin, Kur’an metni bağlamında, İslam toplumunun selameti için Hâricîlik düşüncesi hakkında nasıl bir tarih inşa ettikleri ve tefsir metinlerini bu çerçevede nasıl kullandıkları tartışılacaktır
Kaynakça
- Abū Dāwūd Sulaymān b. al-Ash ath al-Sijistānī. Sunan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Abū Ja far al-Naḥḥās. Ma ānī al-Qur ān al-Karīm. Mecca: Matba at Jāmi at Umm al-Qurā, 1988.
- Abū al-Su ūd Muḥammad b. Muḥammad. Irshād al- Aql al-Salīm ilā Mazāyā al-Qur ān al- Karīm. Beirut: Dār al-Musḥaf, nd.
- Aḥmad b. Ḥanbal. Musnad. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- al-Ālūsī, Shihāb al-Dīn Abū al-Thanā Maḥmūd b. Abd Allāh. Rūḥ al-Ma ānī fī Tafsīr al- Qur ān al- Aẓīm wa al-Sab al-Mathānī. Beirut: Dār Iḥyā al-Turāth al- Arabī, nd.
- al- Āmilī, Muḥammad b. al-Ḥasan al-Ḥurr. Wasā il al-Shī a ilā Taḥṣīl Masā il al-Sharī a. Beirut: Dār- Iḥyā al-Turāth al- Arabī, 1991.
- Aṭfayyash, Muḥammad b. Yūsuf. Taysīr al-Tafsīr lil-Qur ān al-Karīm. Muscat: Wizārat al- Turāth al-Qawmī wa al-Thaqāfa, 1989.
- ---------. Himyān al-Zād ilā Dār al-Ma ād. Muscat: Wizārat al-Turāth al-Qawmī wa al- Thaqāfa, 1989.
- Aycan, İrfan & M. Mahfuz Söylemez. İdeolojik Tarih Okumaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
- al- Ayyāshī, Muḥammad b. Mas ūd. Tafsīr al- Ayyāshī. Beirut: Mu assasat al-A lamī, 1991.
- al-Bannā, Aḥmad Abd al-Raḥmān. Al-Fatḥ al-Rabbānī li-Tartīb Musnad al-Imām Aḥmad ibn Ḥanbal al-Shaybānī. Cairo: Dār al-Ḥadīth, nd.
- Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 2 c. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1988.
- Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. Ankara: Üçdal Neşriyat, 1966.
- al-Dhahabī, Muḥammad Ḥusayn. Al-Tafsīr wa al-Mufassirūn. Cairo: Dār al-Kutub al-Ḥadītha, 1976.
- Ekin,Yunus. Kur’ân’a Göre İnançsızlık. İzmir: Işık Yayınları, 2001.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâriciler,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, v.16, pp.169-175.
- al-Ghazzālī, Muḥammad b. Muḥammad. İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn Tercümesi. Turkish trans. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 1974.
- Güngör, Mevlüt. Kur’ân Tefsirinde Fıkhi Tefsir Hareketi ve İlk Tefsir. İstanbul: Kur’ân Kitaplığı, 1996.
- Ḥammāsh, Najdat. “Ibāḍiyya,” al-Mawsū a al- Arabiyya (Damascus), v.1, pp.32-5.
- Hūd b. Muḥakkam al-Huwwārī. Tafsīr Kitāb Allāh al- Azīz. Ed. Bālḥājj b. Sa īd Sharīfī. Beirut: Dār al-Gharb al-Islāmī, 1990.
- Ibn Ḥajar al- Asqalānī, Aḥmad b. Alī. Fatḥ al-Bārī bi-Sharḥ Ṣaḥīḥ al-Bukhārī. Cairo: Dār al- Rayān, 1987.
- Ibn Ḥazm, Alī b. Aḥmad. Al-Faṣl fī al-Milal wa al-Ahwā wa al-Niḥal. Beirut: Dār al-Jīl, 1986.
- Ibn Kathīr, Ismā īl b. Umar. Mukhtaṣar Tafsīr Ibn Kathīr. Beirut: Dār al-Fikr, 1981.
- Ibn al-Jawzī, Abū al-Faraj Abd al-Raḥmān b. Alī. Kitāb al-Quṣṣāṣ wa al-Mudhakkirīn. Ed. Merlin L. Swartz. Beirut: Dār al-Mashriq, 1986.
- Ibn Māja, Muḥammad b. Yazīd al-Qazwīnī. Sunan. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Ibn Taymiyya, Taqī al-Dīn Aḥmad b. Abd al-Ḥalīm. Majmū at al-Fatāwā. Al-Manṣūra: Dār al-Wafā , 2005.
- al-Ja bīrī, Farḥāt. Al-Bu d al-Ḥaḍārī li’l- Aqīda al-Ibāḍiyya. Tunis: Maktabat al- Awān, 1987.
- al-Jurjānī, al-Sayyid al-Sharīf Alī b. Muḥammad. al-Ta rīfāt. [Cairo]: Maktabat Muṣṭafā al- Bābī wa Awlādih, 1938.
- al-Kindī, Sa īd b. Aḥmad. Al-Tafsīr al-Muyassar. Ed. Muḥammad Bābā ammī. Maṭba at Muzūn, 1998.
- al-Kulaynī, Muḥammad b. Ya qūb. Al-Uṣūl min al-Kāfī. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmiyya, 1395.
- Kutlu, Sönmez. “İslam Düşüncesinde Tarihsel Din Söylemleri Olgusu,” İslâmiyât 4 (2001), pp.15-36.
- al-Marmūrī, al-Nāṣir Muḥammad. “Uṣūl al-Sharī a al-Islāmiyya wa Taṭbīqātuhā inda al- Ibāḍiyya,” in Nadwat al-Fiqh al-Islāmī: al-Mun aqidah bi-Jāmi at al-Sulṭān Qābūs fī al- Fatrah min 22-26 Sha bān 1408 H, 9-13 Abrīl 1988 M. (Muscat: Wizārat al- Adl wa al- Awqāf wa al-Shu ūn al-Islāmiyya, 1990), pp.792-815.
- al-Māturīdī, Muḥammad b. Muḥammad. Tafsīr al-Qur ān al- Aẓīm al-musammā Ta wīlāt Ahl al- Sunna. Ed. Fāṭima Yūsuf al-Khiyamī. Beirut: Mu assasat al-Risāla, 2004.
- al-Qurṭubī, Muḥammad b. Aḥmad. Al-Jāmi li-Aḥkām al-Qur ān. Beirut: Dār Iḥyā al-Turāth al-Arabī, 1984.
- al-Rabī b. Ḥabīb. al-Jāmi al-Ṣaḥīḥ. Muscat: Maktabat al-Istiqāma, 1995.
- al-Rāghib al-Iṣfahānī, Abū al-Qāsim al-Ḥusayn b. Muḥammad. Al-Mufradāt fī Gharīb al- Qur ān. Cairo: al-Maktaba al-Tawqīfiyya, nd.
- al-Rāzī, Fakhr al-Dīn Muḥammad b. Umar. Mafātīḥ al-Ghayb. Beirut: Dār al-Fikr, 1981.
- al-Suyūṭī, Jalāl al-Dīn Abd al-Raḥmān b. Abī Bakr. al-Itqān fī Ulūm al-Qur ān. Beirut: Dār Ibn Kathīr, 1993.
- al-Shahrastānī, Muḥammad b. Abd al-Karīm. Al-Milal wa al-Niḥal. Beirut: Dār al-Ma rifah, 1993.
- al-Ṭabarī, Abū Ja far Muḥammad b. Jarīr. Jāmi al-Bayān an Ta wīl āy al-Qur ān. Beirut: Dār al-Fikr, 1988.
- al-Ṭabarsī, Mīrzā Ḥusayn al-Nūrī. Mustadrak al-Wasā il wa Mustanbat al-Masā il. Beirut: Mu assasat Āl al-Bayt, 1991.
- al-Ṭūsī, Muḥammad b. al-Ḥasan. Tahdhīb al-Aḥkām. Qum: Dār al-Kutub al- Ilmiyya, 1986.
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Yayınları, 1971.
- http//www.masud.co.uk/Islam/ahm/millan.htm
- http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1062277.stm
- http://www.altafsir.com/Tafasir/asp (Āl al-Bayt Institute)
Ayrıntılar
| Diğer ID | JA29YK63FV |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Nisan 2013 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2013 Cilt: 54 Sayı: 1 |
