Yezidism without Shaykh Adī: Transformations in the Yezidis’ Perception of Adī b. Musāfir

Yıl 2012, Cilt: 53 Sayı: 2, 23 - 42, 01.08.2012

Metin Bozan

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001365

Cited By: 6

Öz

. Musāfir It is a fact that rapid cultural changes deeply shake the closed religious communities and lead them to a crisis with respect to their sense of belonging. One of the most vivid examples of this is the Yezidi community. In the course of moving from closed society to open society, they found themselves in quest of new ways, and there thus appeared new approaches to their traditions. This article aims to illustrate such quests through the example of attitudes towards Adī b. Musāfir, who is considered to be founder of the Yezidi religion. To that end, we made unstructured interviews with four Yezidis, two of whom live in Northern Iraq and the other two in Germany. Data obtained from these interviewees have made it possible for us to observe and examine the differentiation in the attitudes of contemporary Yezidis towards Shaykh Adī under three headings: conscious neglecting, questioning, and ostracizing. And in order to make sense of these approaches, a preamble is offered concerning the historical personality of Shaykh Adī and his place in the Yezidi faith

Anahtar Kelimeler

Yazidism, Adī b. Musāfir, Shaykh Adī, Shaykh Hādī

Şeyḫ Adī’siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir algısında yaşanan farklılaşmalar

Öz

Hızlı kültür değişmelerinin, kapalı toplum yapısına sahip dini toplulukları derinden sarstığı ve onları ciddi bir kimlik ve aidiyet kriziyle karşı karşıya bıraktığı bir vakıadır. Bunun en canlı örneklerinden biri Yezidîlik’tir. Kapalı toplumdan açık topluma geçiş sürecinde Yezidîler arasında, geleneğe yönelik yeni yaklaşımlar ve arayışlar ortaya çıkmıştır. Bu makale, söz konusu arayışları Yezidîlik’in kurucusu olarak kabul edilen Şeyḫ Adī örneği üzerinden göstermeyi amaçlamaktadır. Bu amaca yönelik olarak, ikisi Kuzey Irak’ta ikisi de Almanya’da yaşayan dört Yezidî ile yapılandırılmamış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerden elde ettiğimiz değerlendirmeler bize çağdaş Yezidîlerin Şeyḫ Adī’ye dair yaklaşımlarındaki farklılaşmayı tesbit etme ve bunları ‘göz ardı etme,’ ‘sorgulama’ ve ‘dışlama’ şeklinde üç başlık altında tahlil ete imkânı vermiştir. Bu yaklaşımların ne anlam ifade ettiğinin anlaşılabilmesi için de Şeyḫ Adī’nin tarihsel kişiliği ve Yezidî inancı içerisindeki yeri ve konumu hakkında kısa bir değerlendirme sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Yezidilik, Adī b. Musāfir, Şeyḫ Adī, Şeyḫ Hādī

Kaynakça

• Abbūd, Zuheyr Kāẓım. Et-Tenḳīb fī Tārīḫi’l-Eyzīdī el-Ḳadīm. Erbil, 2006.
• Adī b. Musāfir. İ tiḳādu Ehli’s-Sunne ve’l-Cemā a. Ed. Muḥammed Alī İlyās el- Advānī &
• İbrāhīm en-Ni me. Musul: Dāru’l-Kutub, 1975.
• el-Aḥmed, Sāmī Sa īd. El-Yezīdiyye: Aḥvāluhum ve Mu teḳadātuhum. Bağdat, 1971.
• Allison, Christine. Yezidi Sözlü Kültürü. Çev. Fahriye Adsay. İstanbul: Avesta, 2007.
• Aydemir, Salih. “Küresel Dünyada Küçük Dini Grupların Varoluşsal Sorunları ve Entegrasyonal Asimilasyonu: Yezidiler Örneği,” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2010), ss.7-32.
• Ayandan M. Nuri. Abede-i İblis Yezidî Taifesinin İtikadı Âdâtı Evsafı. İstanbul: Matbaa-i İctihad, 1328.
• Āzād Sa īd Sımo. El-Yezīdiyye min Ḫilāli Nuṣūṣihā el-Muḳaddese. Beyrut: el-Mektebu’l- İslāmī, 2001.
• el- Azzāvī, Abbās. Tārīḫu’l-Yezīdiyye ve Aṣlu Aḳīdetihim. Bağdat: Maṭba atu BaŞdād, 1935.
• Bozan, Metin. Şeyh Adī b. Müsâfir: Hayatı Menkıbevi Kişiliği ve Yezidi İnancındaki Yeri. İstanbul: Nûbihar, 2012.
• Chaukeddin Issa. “Yezid b. Muaviye ve Yezidîler,” Dengê Êzîdiyan 6-7 (1997), ss.22-25.
• Çelik, Şakire. “Yezidilerin Yaşam Pratikleri ve Kimlik Algısı,” Mukaddime 4 (2011), ss.159- 173.
• ed-Demlūcī, Ṣiddīḳ. el-Yezīdiyye. Musul: Maṭba atu’l-İttiḥād, 1949.
• Ebied, R. Y. & M. J. L. Young. “An Account of the History and Rituals of the Yazidis of Mosul,” Le Muséon: Revue d’Études Orientales 85:3-4 (1972), ss.481-522.
• el-Erbilī, Şerafuddīn Ebū’l-Berekāt el-Mubārek b. Aḥmed (ö.637/1239). Tārīḫu Erbil. Ed. Sāmī b. es-Seyyid Ḫammās al-Ṣaḳḳār. Bağdat: Dāru’r-Reşīd; Vizāratu’s -S eḳāfe, 1980.
• Êzdıyâtî. Der. Xidir Pîr Sulaymân. Dıhok: Eke, 1996.
• Frank, Rudolf. Scheich 'Adî der grosse Heilige der Jezīdīs. Berlin: Mayer & Müller, 1911.
• Furlani, Giuseppe. The Religion of the Yezidis: Religious Texts of the Yezidis. Translated from Italian by Jamshedji Maneckji Unvala. Bombay, 1940.
• el-Ḥasenī, Abdurrezzāḳ. el-Yezīdiyyūn fī Ḥāḍirihim ve Māḍīhim. Ṣaydā: Maṭba atu’l- İrfān, 1951.
• İbn Kes īr, İmāduddīn Ebū’l-Fidā İsmā īl b. Umar (ö.774/1373). El-Bidâye ve’n-Nihâye: Büyük İslam Tarihi. Çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
• İbn TaŞrīberdī, Ebū’l-Meḥāsin Cemāluddīn Yūsuf el-Atābekī (ö.874/1469). En-Nucūmu’z- Zāhire fī Mulūki Miṣr ve’l-Ḳāhire. Ed. Muḥammed Ḥasan Şemsuddīn. Beyrut: Dāru’l- Kutubi’l- İlmiyye, 1996.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l- Abbās Aḥmed b. Abdulḥalīm (ö.728/1328). “El- Vaṣiyyetu’l-Kubrā,” 1323[1905]) içinde, c.1, ss.262-318.
• Mecmū atu’r-Resā ili’l-Kubrā (Mısır: Maṭba atu’l- Āmira,
• İbnu’l-Es īr, İzzuddīn Ebū’l-Ḥasen Alī b. Muḥammed b. Abdulkerīm (ö.630/1233). El-Kāmil fī’t-Tārīḫ. Beyrut: Dāru Ṣādir, 1989.
• İbnu’l-Furāt, Nāṣiruddīn Muḥammed b. Abdurraḥmān (ö.807/1405). Tārīḫu’d-Duvel ve’l- Mulūk (Tārīḫu İbni’l-Furāt), Viyana Devlet Kütüphanesi, no. AF. 119.
• İbnu’l-Mulaḳḳin, Sirācuddīn Umer b. Alī (ö.804/1401). Dureru’l-Cevāhir fī Menāḳibi Seyyidī Abdilḳādir, Süleymaniye Kütüphanesi-Hacı Hayrı Efendi, no.171.
• İsmail Bek Çol. El-Yezīdiyye Ḳadīmen ve Ḥadīsen. Ed. Costi K. Zurayḳ. Beyrut: American Press, 1934.
• Joseph, Isya. “Yezidi Texts,” The American Journal of Semitic Languages and Literatures 25:2 (1909):111-156.
• Kremli, Anastase. “El-Yezīdiyye,” Mecelletu’l-Meşriḳ 2:1 (1899), ss.32-37; 2:4 (1899), ss.151-156; 2:9 (1899), ss.395-399.
• Kreyenbroek, Philip G. Yezidism: Its Background, Observances and Textual Tradition. Lewiston, NY : E. Mellen Press, 1995.
• ---------. Yezidism in Europe: Different Generations Speak about their Religion. In Collaboration with Z. Kartal, Kh. Omarkhali, and Kh. Jindy Rashow, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2009; Avrupa’da Yezidilik: Farklı Kuşaklar Dinleri Hakkında Konuşuyor. Çev. Hikmet İlhan. İstanbul: Avesta Yayınları, 2011.
• Lescot, Roger. Yezidiler: Din, Tarih ve Toplumsal Hayat: Cebel Sincar ve Suriye Yezidileri. Çev. Ayşe Meral. İstanbul: Avesta, 2001.
• Luke, Harry Charles Joseph. “The Yezidis or Devil-Worshippers of Mosul,” Indian Antiquary 54 (1925), ss.94-98 .
• Menant, Joachim. Les Yézidiz: épisodes de l’histoire des adorateurs du Diable. Paris: Ernest Leroux, 1892.
• Mushaf-ı Reş, Isya Joseph (ed.), “Yezidi Texts,” The American Journal of Semitic Languages and Literatures 25:2 (1909) içinde, ss.122-133.
• “Pīr Ca’fo ile yapılan mülakat,” Āzād Sa īd Sımo, el-Yezīdiyye min Ḫilāli Nuṣūṣihā el- Muḳaddese (Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, 2001) içinde, ss.276-279.
• Pir Mamou Osman. “Şeyh Adî Öncesi Yezidîler,” Dengê Êzîdiyan 4 (1996), ss.20-27.
• “Qewlê Imanê,” çev. İbrahim Bingöl. Philip G. Kreyenbroek, Yezidism: Its Background, Observances and Textual Tradition (Lewiston, NY: E. Mellen Press, 1995) içinde, ss.202-206.
• “Qewlê Sêxadî û Mêra,” çev. İbrahim Bingöl. Philip G. Kreyenbroek, Yezidism: Its Background, Observances and Textual Tradition (Lewiston, NY: E. Mellen Press, 1995) içinde, ss.290-298.
• Onat, Hasan. “Küreselleşme Sürecinde Kimlik, Din ve Türkiye’nin Bazı Gerçekleri,” Demokrasi Platformu 2:5 (2006), ss.117-139.
• es-Seḫāvī, Nūruddīn Ebū’l-Ḥasen Alī b. Aḥmed (ö.902/1497). Tuḥfetu’l-Aḥbāb ve BuŞyetu’ṭ- Ṭullāb: el-Ḫiṭaṭ ve’l-Mezārāt ve’t-Terācim ve’l-Biḳā u’l-Mubārakāt. Kahire: Mektebetu’l-Kulliyyāti’l-Ezheriyye, 1986.
• es-Sem ānī, Ebū Sa d Abdulkerīm b. Muḥammed el-Mervezī (ö.562/1167). el-Ensāb. Tah. Abdullāh Umar el-Bārūdī. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1988.
• eş-Şaṭṭanūfī, Nūruddīn Ebū’l-Ḥasen Alī b. Yūsuf (ö.713/1314). Behcetu’l-Esrār ve Ma denu’l-Envār. Mısır: el-Maṭba atu’l-Meymeniyye, 1304. et-Tādifī, Muḥammed b. Yaḥyā (ö.963/1556). Cevherden Gerdanlıklar: Hz. Abdülkâdir Geylânî’nin Menkıbeleri. Çev. Naim Erdoğan. İstanbul: Sinan Yayınevi, 1972.
• Tolan, Kemal. Nasandina Kevneşopên Êzdîyatîyê. İstanbul: Weşanên Pêrî, 2006.
• El-Yāfi ī, Abdullāh b. Es ad el-Yemānī (ö.768/1366). Mir ātu’l-Cinān. Beyrut: Dāru’l- Kutubi’l- İlmiyye, 1997.
• Hayri Bozanî. Metin Bozan’ın yaptığı mülakat. Erbil, 18.05.2010.
• Mam Xelef Kiwexî. Metin Bozan’ın telefonla yaptığı mülakat. 10.02.2012.
• Mam Xelef Kiwexî. Metin Bozan’a gönderdiği elektronik mektup. 27.02.2012.
• Şeyhmus Akçay. Metin Bozan’ın yaptığı mülakat. İdil, Şırnak, 12.03.2011.
• Şeyhmus Akçay. Metin Bozan’a gönderdiği elektronik mektup. 18.02.2012.
• Xıdır Dumilî. Metin Bozan’ın yaptığı mülakat. İdil, Şırnak, 12.03.2011.