The Instrumentality of Preaching as a Chain of Memory of Religious Groups: Examples of Kotku and Gülen

Yıl 2012, Cilt: 53 Sayı: 2, 121 - 146, 01.08.2012

Bayram Sevinç

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001368

Cited By: 2

Öz

The Instrumentality of Preaching as a Chain of Memory of Religious Groups: Examples of Kotku and Gülen Sufi orders, which were traditional organizational forms in the Ottoman period, had an important function in the transmission of taṣawwuf tradition. The republican period started off with a state opposition and hostility towards traditional religious structures and forms of organizations. And with the legislation banning the sufi lodges, sufi orders as a form of organized religion in Turkey officially came to an end. However, collective memory that had been transmitted for centuries through sufi traditions went underground and continued its existence in disguise. In the new period, sufi orders were mostly replaced with mosques, where the sufi tradition started to be passed on by way of official preaching. This article is intended to analyze how religious groups today use the mosque and preaching in transmitting the sufi culture through the examples of Mehmed Zahid Kotku and Fethullah Gülen. It is to be noted that Danièle Hervieu-Léger’s conceptualization is used when analyzing the lives of these two figures as preachers and imams

Anahtar Kelimeler

Preaching as a Chain of Memory, Sufism, Sufi Orders, Religious Groups and

Dinî grupların hafıza zinciri olarak vaazın araçsallığı: Kotku ve Gülen örneği

Öz

Osmanlı döneminde geleneksel örgütlenme biçimlerinden biri olan tarikatlar, tasavvufi geleneğin taşınmasında önemli bir işleve sahip olmuştur. Cumhuriyet’le birlikte geleneksel yapılara ve örgütlenmelere cephe alınmış, Tekke ve Zaviye Kanunu’yla da tarikatların resmi varlığına son verilmiştir. Ancak tasavvufi geleneğin asırlar boyunca taşıya geldiği toplumsal hafıza ve anlam evreni gayr-ı resmi olarak ve biçim değiştirerek varlığını sürdürmüştür. Yeni dönemde tarikatlar yerlerini camilere bırakmış, tasavvufi gelenek ise camilerdeki resmi vaazlar aracılığıyla aktarılmaya çalışılmıştır. Bu makalede, günümüzde dinî grupların, tasavvufi kültürün aktarımı noktasında cami ve vaazı nasıl kullandıkları Mehmed Zahid Kotku ve Fethullah Gülen örneği üzerinden tahlil edilmiştir. Söz konusu kişilerin vaizlik/imam hatiplik yaşantısı ele alınırken de Danièle Hervieu-Léger’in kavramsallaştırması kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Hafıza Zinciri Olarak Vaaz, Tasavvuf, Tarikat, Dinî Gruplar ve Cami

Kaynakça

• Açan, Necdet. “İnzivadayım, evet,” Mustafa Armağan (haz.). Aydınların Kaleminden Fethullah Gülen: Diyaloğa Adanmış Hayat- Kozadan Kelebeğe 2 (İstanbul: Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, 2001) içinde, ss.105-106.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Terc. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Ateş, Toktamış, Eser Karakaş ve İlber Ortaylı. Barış Köprüleri: Dünyaya Açılan Türk Okulları. İstanbul: Ufuk Kitap, 2005.
• Balcı, Bayram. Orta Asya’da İslâm Misyonerleri: Fethullah Gülen Okulları. Terc. Ali Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Bulaç, Ali. Din-Kent ve Cemaat: Fethullah Gülen Örneği. İstanbul: Ufuk Kitap, 2008.
• Carroll, B. Jill. Medeniyetler Diyaloğu: Gülen’in İslami Öğretisi ve Hümanist Söylem. Haz. Faruk Tuncer. İstanbul: Ufuk Kitap, 2007.
• Connerton, Paul. How Societies Remember. New York: Cambridge University Press, 1989.
• Coşan, M. Esat. Mehmed Zahid Kotku. İstanbul: Server İletişim Yayınları, 2008.
• Çataklı, Osman N. (haz.). Seyyid Mehmed Zahid Kotku-Hayat Hikayesi. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1999.
• Davie, Grace. Modern Avrupa’da Din. Terc. Akif Demirci. İstanbul: Küre Yayınları, 2005.
• Demirci, Emin Yaşar. “Tasavvuf Geleneği ve İskenderpaşa Cemaati,” Eğitim Bilim Dergisi. Mart cemaati.html (10.08.2011).
• ---------. Modernisation Religion and Politics in Turkey. İstanbul: İnsan Publications, 2008.
• Doğan, Recai. “Yaygın Din Eğitimi Açısından İkinci Meşrutiyet Dönemine Kadar Vaaz ve Vaizliğin Gelişimine Tarihî Bir Bakış,” Dinî Araştırmalar 1:3 (1999), ss.257-272.
• Durkheim, Émile. The Elementary Forms of the Religious Life. terc. Karen E. Fields. New York: The Free Press, 1995.
• Efe, Adem. “Türkiye’de Dini Grupların Çevre ve Çevre Sorunlarına İlişkin Görüşleri: İskenderpaşa Cemaati Örneği,” Mustafa Akdağ ve Feray Artar (haz.), 6. Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı-Toplumsal Dönüşümler ve Sosyolojik Yaklaşımlar, Aydın, 1-3 Ekim 2009. (Ankara: Sosyoloji Derneği Yayınları, 2011) içinde, ss.652-674.
• Ergene, M. Enes. Gülen Hareketinin Analizi: Geleneğin Modern Çağa Tanıklığı. İstanbul: Akademi Yayınları, 2005.
• Erkaya, Metin. Anılarla Mehmed Zâhid Kotku (RH.A) Hazretleri. İstanbul: SEHA Neşriyat, 1997.
• Gülen, Fethullah. Küçük Dünyam-1. Latif Erdoğan (haz.). İstanbul: Ufuk Kitap, 2006.
• ---------. İnsanın Özündeki Sevgi. 17. Baskı. İstanbul: Ufuk Kitap, 2006.
• Günay, Ünver ve A. Vehbi Ecer. Toplumsal Değişme, Tasavvuf, Tarikatlar ve Türkiye. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1999.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. 3. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• ---------. “Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Tarikâtlar,” İslâmiyât 5:4 (2006), ss.141-162.
• Gündüz, İrfan. “Mehmet Zâhid Kotku (rh.a)’in Tarikat ve İrşad Anlayışı,” H. Hüseyin Erkaya (haz.). Vuslatının 14. Yılında Mehmet Zâhid Kotku (k.s.) ve Tasavvuf -Sempozyum Konuşmaları (İstanbul: SEHA Neşriyat, 1995) içinde, ss.85-94.
• Gürdoğan, Ersin. Görünmeyen Üniversite. 2. Baskı. İstanbul: İz Yayınları, 1991.
• Halbwachs, Maurice. On Collective Memory. Terc. ve ed., Lewis A. Coser. Chicago: The University of Chicago Press, 1992.
• Hervieu-Léger, Danièle. Religion as a Chain of Memory. terc. Simon Lee. Cambridge: Polity Press, 2000.
• Kara, İsmail. Din İle Modernleşme Arasında–Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. 2. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Kor, Nevzat. “Mehmed Zahid Kotku Hazretlerini vefatının 27. Yılında rahmetle anıyoruz…,” Selami Çalışkan (haz.). Milli Gazete 13 Kasım 2007. İsmail Kara. Cumhuriyet Türkiye’sinde Bir Mesele Olarak İslam (İstanbul: Dergah Yayınları, 2008), içinde ss.295- 304.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi-Makaleler 4. 16. Baskı. Haz. Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
• Mercan, Faruk. Fethullah Gülen. 8. Baskı. İstanbul: Doğan Kitap, 2010.
• Nalçaoğlu, Halil. Kültürel Farkın Yapısökümü. Ankara: Phoenix Yayınları, 2004.
• Necâtioğlu, Halil. “Mehmed Zâhid Kotku’nun Kısa Terceme-i Hâli,” Coşkun Yılmaz (haz.). Tanımı, Kaynakları ve Tesirleriyle Tasavvuf: Vefatının 10. Yılında Mehmed Zahid Kotku ve Tasavvuf Sempozyumu, 10-11 Kasım 1990 (İstanbul: Seha Neşriyat, 1991) içinde, ss.9- 16.
• Olick, Jeffrey K. “Collective Memory: The Two Cultures,” Sociological Theory 17:3 (1999), ss.333-348.
• Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojileşmesi. Terc. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınları, 1995.
• Rıdvan, Ahmet. “İki yalnız adam: Süleyman Demirel-Fethullah Gülen,” Mustafa Armağan (haz.). Aydınların Kaleminden Fethullah Gülen: Diyaloğa Adanmış Hayat- Kozadan Kelebeğe 2 (İstanbul: Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, 2001) içinde, ss.31-33.
• Russell, Nicolas, “Collective Memory before and after Halbwachs,” The French Review 79:4 (2006), ss.792-804.
• Subaşı, Necdet. “Müslüman Modernleşmesi ve Türkiye Örneği,” Gönül Pultar (der.). Türk Bilim Adamlarının Bakış Açısından İslâm ve Modernite (İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005) içinde, ss. 61-95.
• Şentürk, Hulusi. İslamcılık: Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset. 2. Baskı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2011.
• Yavuz, M. Hakan. “Kamusal Alanda İslam: Nur Hareketi Örneği,” M. H. Yavuz ve J. L. Esposito (haz.). Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi. Terc. İbrahim Kapaklıkaya (İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004) içinde, ss.39-59.
• ---------. “Gülen Hareketi: Türk Püritenler.” M. H. Yavuz ve J. L. Esposito (haz.). Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi. Terc. İbrahim Kapaklıkaya (İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004) içinde, ss.59-89.
• ---------. Modernleşen Müslümanlar-Nurcular, Nakşiler, Milli Görüş ve AK Parti. Terc. Ahmet Yıldız. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• Zarcone, Thierry. “Nakşibendîler ve Türkiye Cumhuriyeti: Zulümden, Yeniden Dini Siyasi ve Toplumsal Mevkiye Ulaşma (1925-1991),” Türkiye Günlüğü 23 (1993), ss.99-107.
• Hayat Kronolojisi. http://tr.fgulen.com/content/category/25/107/128/ (29.11.2011).